Lesbók Morgunblaðsins - 24.07.2004, Side 7

Lesbók Morgunblaðsins - 24.07.2004, Side 7
Lesbók Morgunblaðsins ˜ 24. júlí 2004 | 7              sæmdarmissis fjölskyldunnar. Konurnar bera ábyrgð einkalífsins á herðunum á meðan karl- arnir drottna og ákveða örlög, umbun og refs- ingu. Í umfjöllun á kistan.is, segir Kristín Pálsdóttir um verk Diamelu Eltit: „Grunn- táknið í bókum Eltit er kvenlíkaminn sem tákngervingur þess hernumda, misnotaða og valdalausa. Þessi líkami er í kreppu, brothætt- ur, sjúkur, svangur, blæðandi, stundum blind- ur og/eða heyrnarlaus en þó er hann ekki endilega sigraður. Þessi líkami er tákn þeirra sem kúgaðir voru af herstjórninni í Chíle hvort sem það var efnahags-, félags- eða menningarlega og hann er líka tákn þjóða Rómönsku-Ameríku sem kúgaðar hafa verið í gegnum aldirnar.“ Á sama tíma og verk Eltit hræra upp í chi- lesku samfélagi og vekja athygli víða um heim kemur argentínski rithöfundurinn Susana Silvestre (f. 1950) fram á sjónarsviðið. Skáld- sögur hennar byggjast á sjálfsævisögulegri reynslu og þrílógía hennar frá níunda ára- tugnum hefur vakið verðskuldaða athygli. Við- fangsefni fyrstu skáldsögunnar, Ef ég dey fyrst (Si yo muero primero, 1991), eru upp- vaxtarár ungrar stelpu í fátækrahverfi Buenos Aires. Hún fjallar um basl fátækrar innflytjendafjölskyldu, það hvernig er að vaxa úr grasi sem kona í því umhverfi, drykkju- skap, um heimilisofbeldi og það hvernig konur og stúlkur þurfa sífellt að standa vörð um eig- in líkama. Hún lýsir leit unglingsstelpu að fyrirmyndum og vaknandi meðvitund um vald eigin líkama í samskiptum við karla. Í stað þess að bogna og beygjast undir karlveldið lærir hún að nota og nýta sér þær leiðir sem henni eru færar sem kona. Hún afvegaleiðir og tælir karlana, og án þess að gefa þeim sig alla kemst hún þangað sem hún ætlar sér og fær það sem hún vill. Í skáldsögunni Mikil ást á ensku (Mucho amor en inglés, 1994) fjallar Silvestre um konu sem hefur fikrað sig upp þjóðfélagsstigann með því að giftast upp um stétt, en sem stend- ur í bókarbyrjun uppi sem einstæð móðir. Hún er í stöðugri baráttu við afskiptasemi um- hverfisins sem treystir henni ekki fyrir hlut- verkinu. Móðir sem kemst af án fulltingis karl- manns í miðstéttarsamfélagi Argentínu er bæði ögrun og ógn. Karlveldið ræðst gegn henni með öllum tiltækum ráðum og Silvestre afskræmir í hæðni örvæntingarfullar tilraunir samfélagsins til að brjóta vakandi sjálfsvitund kvenna á bak aftur. Hjónabandið er kúgunar- tæki en ekki sá hornsteinn sem því er ætlað að vera: En eins og ég sagði er fyrsta hjónabandið eins og tilkynning um fleiri og þess vegna finnst mér rétt að taka fram að ég er ekki í neinu hjónabandi um þess- ar mundir. Ég er án karla eða eiginmanna og móðir mín talar ekki við mig. Systur mínar hringja sjaldan og vinina hitti ég ekki oft og ég treysti þeim ekki fyrir mér. En ég hef sjaldan haft það betra (bls. 21). Í þriðju skáldsögunni, Ekki gleyma mér (No te olvides de mí, 1995), kemur fram bein- skeytt samfélagsgagnrýni á stöðu kvenna. Aðalpersóna bókarinnar er útivinnandi kona sem er leiksoppur kynjamisréttis á vinnu- markaði og nýtur ekki sannmælis fyrir störf sín. Í verkinu segja konur hver annarri sögur sínar og til verður margraddaður kór sem vitnar um óréttlæti, misbeitingu valds og of- beldi. Kvenpersónur Silvestre taka saman höndum og snúa vörn í sókn. Þær hafna því að konur séu konum verstar og sýna fram á hið gagnstæða. Verk þessara tveggja skáld- kvenna eru góð dæmi þess hvernig bók- menntir níunda áratugarins mótast af umfjöll- un um líkamann sem samastað konunnar. Á meðan Diamela Eltit fjallar um hann sem hálf- gerða bölvun fyrir konuna sem í honum býr þá finnur Silvestre í honum tækifæri og styrkir þannig baráttustöðu hennar sem líkams- hulstrið hylur. Báðar spyrja áleitinna spurn- inga um leið og þær leggja áherslu á ábyrgð kvenna við úrlausna eigin mála. Þegar litið er til norðurs ber nafn Ángeles Mastretta (f. 1949) frá Mexíkó strax á góma. Hún sló í gegn með fyrstu skáldsögu sinni Fylltu mig lífi (Arráncame la vida, 1985), sem þýdd hefur verið á fimmtán tungumál. Mastr- etta hefur sent frá sér tvö ritgerðarsöfn og tvö smásagnasöfn, auk skáldsagnanna Engin ei- lífð eins og mín (Ninguna eternidad como la mía, 1999) og Ástarillska (Mal de amores, 1996). Skáldsagan Fylltu mig lífi vakti sérstaka at- hygli því þar er í fyrsta skipti fjallað um mexí- kósku byltinguna frá sjónarhóli kvenna og gerð grein fyrir þeim takmarkaða ávinningi sem hún færði konum – jafnvel yfirstéttarkon- unum. Í bókinni lítur ung miðstéttarkona yfir líf sitt frá því hún er gift háttsettum foringja í hernum fimmtán ára gömul og fram til þess að hann fellur frá þegar hún er á miðjum aldri. Þroskasaga hennar er samofin þroskasögu Mexíkó þar sem væntingar og vonir alþýð- unnar verða smám saman að engu um leið og spilltir og sjálfþjónandi valdsmenn koma sér betur og betur fyrir við stjórnvölinn. Skáld- sagan opnar gáttir einkalífsins og segir frá lífi kvenna í Mexíkó eftirstríðsáranna, þar sem of- beldi, misrétti, hefndarþorsti og valdníðsla mótar mannlífið. Rétt eins og í verkum Diam- elu Eltit þá endurspegla skáld- og smásögur Mastretta valdapíramíta þar sem herinn kem- ur fyrstur, landeigendur næst og opinberir starfsmenn og kerfiskarlar þar fast á eftir. Allar þessar stéttir eru skipaðar körlum en eiginkonur, systur og dætur þessara karla deila ekki með þeim völdum og áhrifum heldur aðeins efnalegum gæðum. Hins vegar má ekki gleyma að þær eru samt sem áður valdameiri en frumbyggjar og þeldökkir íbúar álfunnar. Þeir reka samfélagslestina, ef svo má segja, en eiginkonur þeirra, systur og dætur eru yst út á jaðrinum – næstum utan samfélagsins. Mastretta fjallar oftast um aðstæður efri- millistéttarkvenna í verkum sínum, þ.e. kvenna sem ekki þurfa að fást um það hvort þær eigi fyrir salti í grautinn á morgun, heldur hafa efni á því að velta fyrir sér umhverfi sínu og aðbúnaði. Frásögnin líður fram undir glað- væru skvaldri, því konur af þessari stétt eru sjaldan einar. Í kringum þær eru hinar kon- urnar sem búa við svipaðar aðstæður og drepa tímann með samræðum, frásögnum og píanó- leik. Enn fremur eru allt í kringum þær þjón- ustustúlkur, barnfóstrur, eldabuskur og saumakonur sem taka þátt í því að skapa sér- stakt samfélag sem þrífst á eigin forsemdum. Í valdakerfi einkalífsins ræður sameiginleg ákvarðanataka þessara kvenna sem byggist á því að ná samningum á meðan vopnaskakið sem berst frá opinbera lífinu byggist á boðum og bönnum. Mastretta hefur séð ástæðu til þess að taka fram í viðtölum að skáldsögur hennar séu frá- sagnir en ekki femínísk ritgerðasöfn, e.t.v. vegna þess að verk hennar hafa vakið athygli fyrir kvenlægt sjónarhorn sem sífellt bregður ljósi á líf kvenna í Mexíkó. Síðasta bók hennar, smásagnasafnið Himinn ljónanna (El cielo de los leones, 2003) er þar engin undantekning, en hugmyndin að verkinu kviknaði fyrir tveim áratugum þegar dóttir skáldkonunnar lá við dauðans dyr á gjörgæslu sjúkrahúss í Mexíkó- borg. Mastretta hefur útskýrt tilurð bókar- innar með eftirfarandi orðum: „Fólk færði henni helgað vatn og bænabönd, en í örvænt- ingu minni fann ég enga betri leið til að hug- leiða og biðja en að segja henni sögur – mína sögu og sögur af frænkum mínu og frænkum hennar. Ég margendurtók að hún væri síðasti hlekkurinn í langri keðju sterkra kvenna og hún yrði að lifa til að geta viðhaldið þessari keðju." Af þessu má vera ljóst að skáldkonur tíunda áratugarins í Rómönsku-Ameríku endurmeta og endurskilgreina borgarumhverfið sem þær hrærast á sama tíma og þær leggja drög að endurskipulagningu samfélagsins. Kvenpers- ónur þeirra hnekkja ímyndinni um konur sem kúgaðar, fórnfúsar og stilltar, því í verkum þeirra koma fram konur sem eru ákveðnar, sjálfstæðar og baráttuglaðar. Þær mótmæla kynbundnu óréttlæti gegn konum og ákæra valdhafana fyrir misrétti. Þær ráðast á kerfið af sjálföryggi og áræði. Verk þeirra eru ígrunduð út frá hugmyndum femínismans í þeim skilningi að þær taka þátt í umræðu um stöðu kvenna í samfélaginu og kynna tillögur til breytinga og úrbóta. AP Herlögreglukonur í Sao Paulo í Brasilíu. Þær eru nú átta þúsund talsins í borginni og ein birtingarmynd aldalangrar baráttu kvenna í landinu fyrir því að fá að taka jafnan þátt í samfélaginu á við karla. Höfundur er lektor í spænsku við Háskóla Íslands.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.