Íslendingaþættir Tímans - 06.03.1976, Blaðsíða 4

átti við hann. Það form er i líkingu
við sjónaukann.
Viða hafa stökur hans birzt og mörg-
um eru þær tiltækar i tali.
Menningarsjóður gaf Ut bókina
„Ferhendu”eftir hann 1963. Útgáfuna
annaðist Hannes skáld Pétursson. Þar
eru um 90 ferhendur margvislega
stuðlaðar og rimaðar. Þaö er min skoð
un, að „Ferhenda” sé fágaðasta og
listrænasta eins manns visnasafn, sem
komið hefur út á tslandi.
Ég álit að það hafi verið mjög
ámælisverð yfirsjón af nefnd þeirri,
sem úthlutaði listamannalaunum fyrir
rikið, að veita Kristjáni ólasyni ekki
viðurkenningu i launum, þegar bókin
kom út. Þarna var um að ræða svo
augljósa yfirburða list i sérþjóðlegasta
kveðskaparstil þjóðarinnar og alþýð-
legasta.
Hins vegar veitti Kaupfélag Þingey-
inga honum dálitla fjárhæð úr
Menningarsjóði sinum. Vissi ég að
Kristjáni þótti mjög vænt um þá viður-
kenningu, sem i þvi fólst, frá gömlum
félögum allvel skáldfróðum.
j IX.
Fyrsta stakan i Ferhendu er hring-
henda undir fyrirsögninni Veðra-
hrollur.Staka þessi er ágætt sýnishorn
af þvi, hvernig Kristján hugtók inn i
kveðskap sinn með fáum orðum allt,
sem virtist þurfa, til þess að stundin
yrði salræn og lifandi:
Þungt i falli þrymur Rán,
þýtur i fjallanöfum.
Það er allra veðraván,
við skulum halla að stöfum.
Finnst þér, stórviðrum vani lesandi,
ekki allt mæla með þvi að láta bæinn
aftur?
Kristján yrkir visur, sem hahn nefn-
ir Andinn og holdið. 1 þeim sést
frábært vald hans á tungunni og bráð-
fyndin ádeila á mannlegan breysk-
leika:
Þess hef ég einatt orðið vis
og alvarlega stunduni goldið,
eina leið að ekki kýs
andinn skyggn og fávist holdið.
Tekið er i og togast á,
— tölum ekki hér um fieira —,
verður oft að vægir sá,
sem vitið hefur fengið meira.
Einafvisum Kristjáns i æsku er Sól-
bráð.
Sólin yljar mó og mel
mönnum léttir sporin.
Svellin gráta sig i hel,
sárt er að deyja á vorin.
Þessi visa snart menn sérstaklega
þægilega, þótt þar sé á mótsagnalegan
hátt fjallað um málefni viðkvæmnini}-
4
ar. En ihenni er ögrun til „rýni”. Það
gefur henni vængina..
Skammirgat Kristján ort, ekki siður
en annan kveðskap, eins og þessi vi'sa
sýnir:
Sláttumaður
Heldur urðu hey þin smá
hér i þessu lifi,
þrátt fyrir afbragðs lipran ljá
i lyga og bragða þýfi.
Eða:
Um hinn skjótráða
Þegar hann er fallinn frá,
fólkið ber i minni:
viðbrögð snögg og oftast á
undan hugsuninni.
Þá er visan um manninn, sem hann
mætti á götunni, en sá hafði fengið
heimakomu á nefið og makað það
svörtum áburði:
Ef þú fengir illsku kvef
og yrðir nú að deyja,
„Mitt er auga og mitt er nef”,
mundi fjandinn segja.
Benda má einnig á þessa glettnu og
tviræðu hólvisu:
Til vinar
Við höfum gegnum þykkt og þunnt
þinna kosta notið.
Og þá fer nú að gerast grunnt,
getir þú ekki flotið.
Falleg er þessi staka og fyrir
margra munn ort:
Sveitamaður á mölinni
Aldrei máist minni úr
morgunglaði kórinn,
eða hversu eftir skúr
angaði viðarmórinn.
Þegar ég er að hugsa um hvaða
visur Kristjáns ég skuli helzt telja
fram til kynningar á hinum látna
manni, vilja þær helzt allar ryðjast
fram bæði úr bók hans og aðrar, sem
ég kann sæg af. Allar eru þær, ef að er
gáð, kjörgripir hver á sinn hátt. En
auðvitað verð ég að takmarka mig:
A iifsins sjó
Bátur minn er svifaseinn
sækist illa róður,
en stundum gripur einn og einn
i árina „drengur góður”.
Sigling
Strengja gerði stag og kló
stórum hérðir rokiö
minni ferð um saltan sjó
sem er að verða lokið.
Áhætta kærleikans
Ekki þjáist auönin grá
yndisfáa og nauma,
heldur sá, er ann og á,
ástarþrá og drauma.
íelli
Lif og ég um launin há
lengi þjarkað höfum.
Nú erum við að falla frá
flestum okkar kröfum.
Ætli mörg staka hafi verið kveðin,
sem inniheldur yfirgripsmeiri spurn-
ingu en þessi:
Góða, mjúka, gróna jörð
græn og fögur sýnum,
hvi er alltaf einhver hörð
arða i skónum minum?
Erekki þessi ferhenda á viðlanga og
góða ræðu? Er ekki „arðan i skónum
til þess að „æðsta skepna jarðarinn-
ar”, maðurinn haldi vöku sinni”?
Enda segir Kristján lika i stökunni:
i
Vegsemd
Hvérsvegna ég ekki er
alltaf sæll og glaður?
Það ber við að þelsárt mér
þykir að vera maður.
Loks vil ég svo benda á f jölskyldu-
visur Kristjáns. Við sonardóttur sina,
Erlu litlu, kveður hann þessa undur-
fögru visu:
Blóm i töfrum ljóss og lits
ljúfara ekki sáum.
Guðdómsneisti vilja og vits
vakir i augum bláum.
Og til Rebekku konu sinnar yrkir
hann:
Hægt er að þola volk og vos
og versta öfugstreymi,
fyrst að hlý og falleg bros
fylgja mér i heimi.
Hlýnaði mér i þeli þá,
þér i augum skina
hispurslausa, hreina sá
hjartagöfgi þina.
Öfundsverð er sú kona, sem fær slikt
ávarp frá manni sfnum.
x-x-x-x-x-x-x-x
Hannes Pétursson skáld segir i
niðurlagi eftirmála sins við Ferhendu:
„tslenzk visnagerð er ekki hætt
komin, meðan hún er iðkuð af jafn-
mikilli smekkvisi og Kristjáni er lag-
in.”
Ég tek undir þessi orð, visnagerðin
er ekki i' hættu meðan svona er ort. En
hver fyllir sæti Kristjáns Ólasonar?
X.
Hér að framan hef ég ekki nefnt út-
skurðarhagleik Kristjáns Ólasonar.
Hann tegldi og skar út af mikiu list-
fengi. Fegurðarskynið og handlagnin
fóru saman. Um hann mátti segja, að
honum væri margt til lista lagt. Geta
má þess að hann var söngvinn og lék á
fiðlu (violin).
Söknuðurinn eftir hann er marg-
þættur. Astvinir hans hafa mikið
islendingaþættir