Heimilistíminn - 30.11.1978, Blaðsíða 9

Þetta atriöi er mikilsvert og sýnir vel
vanmátt og getuleysi rikjandi trúar i
landinu, þegar vilji fólksins snerist gegn
ætlunum hennar og lögum. Aö visu má
færa að þvi nokkur rök, aö afstaöa yfir-
valdanna hafi aö nokkru breyst meö
framkvæmd verzlunarfrelsisins áriö 1854,
og hafi þaö að nokkru dregiö úr áhuga
kirkjuyfirvaldanna I málefnum mormóna
i Vestmannaeyjum, en engin bein rök hef
ég fundiö fyrir þvi.
2.
Fyrst eftir för Guömundar gullsmiös og
Samúels Bjarnasonar úr Vestmanna-
eyjum sumariö 1854, bar ekki mikið á
mormónunum i Vestmannaeyjum fyrst i
staö. beir fóru sér rólega. En þaö var
aðeins hlé fyrir storm.
Aöstaöa mormónanna haföi breyst aö
þvi leyti, aö nú voru foringjar þeirra
menn, sem voru í miklu áliti i Vest-
mannaeyjum, vegna borgaraiegrar stööu
sinnar. Loftur Jónsson var vel metinn
maöur, haföi veriö valinn til margra
trúnaöarstarfa fyrir samborgara sina, og
unnið þau störf vel af hendi. Magnús
Bjarnason beykir á Helgahjalli, var
mikilsmetinn iönaöarmaöur, trúveröugur
og mjög vel aö sér og greindur. Þeir voru
báöir gætnir, lifsreyndir og hyggnir
en langt um liöur, aö þessi skýrsla þess
Ffá þessu skeiöi I sögu mormónahreyf-
ingarinnar, eru ekki fjölskrúöugar
heimildir, en samt sem áöur eru þær
nokkrar og skal nú aö þeim vikiö.
Séra Brynjólfur Jónsson prestur I
Vestmannaeyjum ritar sýslumanni von
Kohi 29. október 1855 á þessa leiö: ,,aö
siöasta fólkstal, sem tekiö var hér I sókn
1. október siöast liöinn, hver þá einnig
var, eftir fyrirlagi hinnar Islenzku
stjórnardeilda, spurt um trúarbrögö
hverrar persónu, þá hefur Loftur Jónsson
i Þórlaugargeröi, játaö, aö auk hans
sjálfs, væru á hans heimili tveir
mormónar, nefnilega, kona hans, Guörún
Hallsdóttir og^ stjúpsonur hans, Jón
Jónsson. Einnig hefur tómthúsmaöur
Magnús Bjarnason fullyrt, aö kona hans
og vinnukona, Kristin Magnúsdóttir, væru
mormónar. Sömuleiöis hefir vinnukona
nokkur Vigdis Björnsdóttir I Fredens-
bolig, játaö sig mormónatrúar. Þannig
hafa þá, siöan þeim hérverandi mor-
mónapresti, gullsmiö Guömundi Guö-
mundssyni var frá verslegri hálfu fyrir-
boöiö aö útbreiöa trú mormóna, viöbætst
fimm mormónar, nefnilega: Jón Jónsson,
og Guörún Hallsdóttir, móöir hans, i Þór-
laugargeröi, Kristin Magnúsdóttir, Þuriö-
ur Magnúsdóttir ( sem þó hefir lfklega
fyrr veriö oröin Mormóni) og Vigdis
Björnsdóttir. Hvernær eöa af hverjum
þessar persónur séir skiröar mormóna-
skirt ( sem sjálfsagt veröur aö vera, ef
þeir eiga aö geta kallast mormónar), er
mér ei kunriugt, þó hlýtur þaö annaöhvort
aö vera Loftur eöa Magnús Bjarnason eöa
báöir i sameiningu, og hafa þeir þvi brotiö
þau hér gildandi kirkjulög.”
Prestur endar bréfiö meö þeim oröum,
aö hann haldi, aö þeir muni halda áfram
uppteknum hætti, og veröi hann þvl aö
leita aðstoðar sýslumanns.
Þetta sýnir eins vel og hægt er, aö þeir
Loftur og Magnús Bjarnason hafa starfaö
áfram aö mormónatrúboöinu, haldiö
samkomur, veitt fólki sakramenti og
skirt, þrátt fyrir bann yfirvaldanna. Séra
Brynjólfur Jónsson segir lika i bjóöólfs-
grein áriö 1857: „Mest allt heimili Lofts
varö mormónskt smátt og smátt, sömu-
leiöis Magnúsar Bjarnasonar.”
Samt sem áöur var sumt af þessu fólki
ekki alveg stööugt i rásinni, til dæmis er
sagt um Þurlöi Magnúsdóttur I sálna-
registrinu áriö 1853, „á báöum áttum.”
En yfirleitt var þaö svo, aö þaö fólk, sem
fór aö hugsa alvarlega um hugmyndir
mormóna I trúmálum, gekk á þeirra
band, annaöhvort fyrr eða siöar. Þaö eru
einfaldar staöreyndir.
Sýslumaöurinn I Vestmannaeyjum, von
Kohl svarar presti 1. janúar 1856. Hann
segist hafa talað viö viökomandi, einkum
Loft Jónsson og hafi hann krafist svars af
honum og fengiö þaö 30. dezember 1855.
En þvi miöur er þaö bréf ekki finnanlegt,
sennilega ekki til lengur. En efni. þess
kemur fram i bréfi sýslumanns eöa þau
atriöi er máli skipta. Þar segir svo: „Af
þessu bréfi sést, aö allt þetta fólk kallar
sig ekki mormóna, heldur meölimi hinnar
evangelisk-lúthersku kirkju, og enda þótt
sú skýrsla muni varla standast stranga
rannsókn, þá leyfi ég mér samt aö stinga
upp á þvi, meö hliösjón á þvi, aö viöbúiö
er, að þaö flytji alfariö úr sýslunni, áöur
en langt um líður, aö þessi sýrsla þess
veröi látin nægja og þvi vægt viö frekari
aögjöröum, þar eö reynslan hefur sýnt, aö
slikir trúvinlumenn, veröa aöeins viö þaö,
æ þvi gallharöari.”
Þetta svar sýnir greinilega tvennt: 1
fyrra lagi, aö sýslumaöur von Kohl beitir
hér likri aöferö og áöur. Hann yfirheyrir
mormonana óformlega, og fær þá til
samkomulags, án þess, aö þeir láti af
hendi neinár hreinar yfirlýsingar, heldur
skilgreini skoöanir sinar og ætlanir eftir
sinni aöferö. Þessi aöferö sýslumanns
foröaði frá deilum og leiöindum, sem ella
heföu ábyggilega óröiö, og ekki er hægt aö
segja, hvaö þær heföu leitt af sér.
1 öðru lagi sýnir þaö, aö Loftur Jónsson
er mjög snjall málafærslumaöur, og kann
vel aö beita alþekktri aöferö mormóna, aö
fara undan I flæmingi, fara aö málum
meö gát og friösemi. Hann segist vera og
félagar hans, fylgjandi eöa tilheyrandi
hinni almennu lúthersku kirkju, þaö er
mótmælendum, sem auðvitáð er rétt, þótt
hin háu kirkjuyfirvöld á Islandi, heföú
aldrei viöurkennt þaö, né neitt I þá áttina.
Aö skilgreiningu sanngjarnar trúarsögu,
voru mormónar hreinir mótmælendur,
eins og Loftur Jónsson heldur fram. En
skilgreining hans er bæöi glögg og hrein,
rökræn og án undanfærslu.
Þegar á þetta er litiö, er eölilegt, aö
sýslumaöur vill láta máliö falla niöur, og
jafnframt veit hann sennilega, aö
tilgangslaust var aö fara 1 mál viö Loft og
Magnús Bjarnason, þaö heföi tapast, og
sennilega siglt I kjölfar þess allskonar
fylgifiskar. Þetta kcrnur fram á likan hátt
siöar fyrir noröan land, þegar Petur
Havsten amtmaöur vildi fara I mál viö
Einar Asmundsson I Nesi, út af þvi aö
hann var haldinn kaþólskur.
En hitt er _yist, aö ekki varö meira úr
þessu máli. t>aö féll niöur fyrir fullt og
allt.
Svo liöur fram á áriö 1856, en þá spyrst
sýslumaöur von Kohl aö þvi hjá amtinu,
hvort ekki fáist greiddur prfahluti, fööur-
arfur systkinanna, Jóns og Guörúnar I
Þórlaugargeröi, þar sem þau ætli úr landi
til Vesturheims, úr Jaröarbókarsjóöi, er
var i þenrian tima eini spatisjóður tslend-
inga. Sýslumaöur Itrekar þetta 28. júni
1856 og aftur 5. janúar 1857. Meira veit ég
ekki um þennan arfahlut, en öruggt er, aö
hann hafi veriö greiddur i tæka tiö.
En hins vegar sýnír þetta, aö snemma
hefur veriö ráöiþ, aö morm<)narnir I
Vestmannaeyjum hafa ákveöiö aö fara til
Vesturheims, til fyrirheitna landsins.
3.
Séra Brynjólfur Jónsson prestur I
Vestmannaeyjum, var alls ekki af baki
dottinn með afskipti sin af mormónunum
og aö kæra þá fyrir sýslumanni. 9. april
1856 kærir hánn þajS" aö Magnús
Bjarnason vill ekki láta skira barn sitt, en
segist sjálfur hafa gefiö þvi nafn. Prestur
segir svo orörétt: ,,að þó hann ekki vilji
sannfærast um hiö ranga I aöferöinni,
muni hann þó meö laganna krafti ieiöast
til hlýöni”. En Magnús Bjarnason beitir
hér sömu aö£erö og áöur, og algeng var
hjá mormónum, bæöi hér á landi og viöar
Ilöndum mótmælenda. Hann lætur undan
og lét skira barn sitt á venjulegan hátt, þó
hann og trúarbræöur hans hafa auövitaö
talið þá skirn hégómann einan.
En sókn mormónanna i Vestmanna-
eyjum heldur áfram. Ariö 1856 bætast viö
I söfntíö þeirra þrir.
1. Guörún Jónsdóttir stjúpmóöir Lofts
Jónssonar i Þórlaugargeröi.
2.. Anna Guðlaugsdóttir vinnukona i
Þó'rlaugargeröi, hjá Lofti Jónssyni,
unnusta Jóns Jónssonar, fóstursonar
hans.
3. Karitas Jónsdóttir vinnukona ný
komin til Vestmannaeyja, austan úr
Meöallandi.
4.
Þau tiöindi voru oröin, aö skipaður
haföi veriö nýr prófastur i Rangárvalla-
prófastsdæmi, séra Asmundur Jónsson
sóknarprestur I Odda á'Kangárvöllum.
Séra Jón Halldórsson dó 5, desember 1858,
en haföi áöur látiö af prófastsstörfum.
Séra Asmundur Jonsson var fæddur 22.
9