NT - 20.01.1985, Page 14

í lél Sunnudagur 20.janúar 1985 14
Á aftasta be kk
I Hver kannast ekki við að þegar
maður ætlar á bíó eða velja sér
videospólu, þá athugar maöur oft fyrst
hverjir leika í myndinni. Fleira spilar
líka inní, t.d. hver leikstýrir og ekki síst
um hvað myndin fjallar. Enóneitanlega
hafa leikararnir eða stjörnurnar
aðdráttarall, Yið minnumst í huganum
frammistöðu þeirra í hinni og þessari
myndinni, við höfum lesið í
slúðurdálkum dagblaðanna að meðan
þessi stjarna stóö í sautjánda
skilnaðinum sínum, þá þénaði hin
margar milljónir á síðustu mynd sinni,
meðan ein hvorki reykir né drekkur og
er í vaxtarækt til að halda útlitinu, þá
reykir önnur eins og skorsteinn,
drekkur eins og svampur og skiptir
aldrei um sokka. Allt þjónar þetta
auðvitað goðsögn eða ímynd sem oft
hefur verið húin til umhverfis
viðkomandi stjörnu af umboðsmanni
hennar eða framleiðanda til að auka
hróður viðkomandi persónu og sölugildi
í þeirn harða heimi sem
kvikmyndamarkaðurinn er, En hvenær
og hvernig varð þessi ímynd til, hvaða
breytingum hefur hún tekið í gegnum
tíðina og hver er framtíð hennar? Til
þess að fá svör við þ ví verðum við að
hverfa nokkra áratugi aftur í tímann,
nánar tiltekið til eins af úthverfum Los
Angeles, Hollywood.
Fyrsta stjarnan
sköpuð
Á æskudögum kvikmynd-
anna birtust sjaldan raunveru-
leg nöfn leikara og leikkvenna
í byrjun eöa enda kvikmyndar,
líkt og í dag. heldur voru þeini
gefin auknefni. Viöurnefni
einnar leikkonu var „The Bio-
graph (iiri '. meðan lu'm lék
fyrir samnefnt kvikmyndafé-
lag, meðan önnur gekk undir
nafninu „Little Mary". Ástæö-
ur þcssa voru nokkrar. Leik-
húsleikarar sem vorú úppi-
staöa k\ ikmy ndaleikara fyrstu
úrin vildu ekki lúta auöþekkja
sig í kvikmyndum. þvt í fyrstu
nutu kvikmyndir í engu sömu
viröingar og leikhúsiö. en aöal
ústæöan var sú aö Iramleióend-
ur voru tregir til að gefa upp
nafn leikarans af ótta við aö
launakröfur yxu ef liann yröi
frægur. En úrið íyiOvaröCarl
Laemmle, þá forstjóri ÍMP-
kvikmyndafyrirtækisins, aö
lofa Florencé Lawrenee þús-
und dollurum á viku. auk þess
aö nafn hennar birtist í
myndum, til aö fá hana frú
Biographkvikmyndafélaginu
og í vinnu hjá sér. Eítiraö hafa
fcngið Itana á samning hjá sér.
skipulagði l.aemmle það sem
margir hafa viljað kalhi fyrstu
auglýsingaherferðina. Fyrst lét
Itann þá sögu ganga ;tö Flor-
encc Lawrenee hetöi látist í
bílslysi, kont því síöan ú fram-
færi í viðtölum og auglýsingum
í blöðum aö hún væri í railn á
lífi, önnum kafin viö aö leika í
bestu mynd síns starfsferils og
myndi bráðlega koma fram
opinbcrlega til aö sýna að hún
væri við bestu heiisu, hvaðsem
slúðursögurnar segöu. Her-
ferðin gekk upp og Florence
Lawrence mátti þakka fyrir að
halda lífi þegar hún birtist
aftur. slíkur var hamagangur
aðdáenda. Markmiðinu var
náö og fyrsta kvikmynda-
stjarnan var orðin að veru-
leika.
Imyndin
Kostir stjörnusköpunar voru
augljósir. Ef almcnningur og
áhorfendur . viðurkénndu
ímyndina, sem varö raunin,
geröi þetta kvikmyndafram-
leiöendum kleyft að ráöa yi'ir
kvikmyndaiönaðinum meö því
að stjórna smekk almennings.
Önnur kvikmyndafyrirtæki í
Hollywood fóru því fljötlega
aö dænti Laemmle. Upphaf-
lega spáðu þau því aö stjörn-
tirnar myndu koma úr leikhús-
inu, en læröu fljótt aö vinsæll
leikhúsleikari varð ekki endi-
lega jafnvinsæll kvikmynda-
leikari, svo kvikmyndaverin
byrjuöu aö skapa sínar cigin
stjörnur. Leikarar voru látnir
ganga í gegnum auglýsingaferli
svipaö og Florenee Lawrenec.
samníngar þcirra viö kvik-
myndafélögin gerðu þá að eign
framleiðandans; hann skipu-
lagöi fatnaö. hárgreiöslu,
mataræöi og útlit ieikarans,
allt í samrænti viö ímyndina
scm leikarinn lék ú livíta tjald-
inu eöa hugsanlegar óskir aðdú-
cnda. Hann ákvaö jafnvel
hverjum og hverjum ekki
leikarinn mútti vera ú séns
með eöa giftast. Til þess aö
auka hróöur leikarans voru
gefin út aðdáendablöö og
leikaramyndir. Fyrsta aðdá-
endablaöið. Motion Pictnre
Magazine, kom út 1912 og'
tveimur árum síðar seldist þaö
og álíka blöð í milljónum ein-
taka. í þeim fyrstu var einungis
útlistaður söguþráöur kom-
andi mynda, en síðar var fariö
aö fjalla um hagi og hætti
einstakra leikara með viðeig-
andi slúðri. Aðdáendablööin
höfðu ótvírætt auglýsingagildi
og sú ímynd og lífsstíll sern
þau byggðu í kringum lcikar-
ana uröu fyrirmynd aödáenda
þeirra. Því var þess gætt aö
velja leikurum hlutvcrk sem
samræmdust óskum áhorfenda
til aö skapa eða viðhaida
ímyndinni. Theda Bara er eitt
fyrsta dæmið um leikara sem
fékk slíka meðferð, en hún gat
haft aukaverkanir. Fram-
leiðandinn William Fox skap-
aði úr henni stjörnu á emm
nóttu á öðrum áratugnum.
Hann skúldaði upp fortið
hennar, hún útti að vera dóttir
arabahöfðingja og franskiar
listakonu sem fæddist í skugga
döölutrjánna hjá píramulun-
um. úhugamál hennar voru
ilmvatnsblöndun og stjörnu-
speki og á hvíta tjaldinú birtisf
hún áhorfendum sem koktciil
af gyöju og glæfrakvemli. En
goösögnin sem vaf byggð í
kringum Theda Bara var mciri
en hæfileikar hennar réðu við
og þcgar sú týpa sént hún lék
fór úr móð var íerill hennar á
enda. Hvað varö ekki um Mau-
lyn Monroe? Árið 1953 byrjaöi
kvikmyndafyrirtæki hcnnar á
skipulegan hútt að gera úr
henni kyntákm allt gekk út á
aö fullkomna hina barnalegu
og takmörkuðu blondínutýpu,
sem að lokum varð Monroe
um of andlega. Hún gerði sér
grein fyrir aö kynþokki hennar
var háöur útliti sem varaði
ekki að eilífu og þreifaði fyrir
sér með alvarlegri hlutverk, en
réö ekki við goðsögnina.
Týpurnar
Kvikmyndafélögin í Holly-
wood komust lljótt að ntikil-
vægi endurtekinna þema og
týpusköpunar. þannig aö aöal-
lcikarinn varö þekktur af þeim
hlutverkum scm Itann lék.
James Cagney'var alitaf látinn
leika erkikrimma og Hump-
lirey Bogart töffara. Því varð
sú háttur seni ielogin unnu ú
hvetjandi fyrir cinhæfni á öll-
um sviðum framleiöslunnar.
Til þess að geta framleitt nóg
af myndum sem kvikmynda-
húsum líkaði, varö að fylgja
einhliða munstri sem byggðist
á því að reynt var að líkja eftir
myndum sem góða aðsókn
Itöfðu fengið. Það olli því að
leikaritm festist í týpunni. Slíkt
henti Mary Pickford, fyrstu
j barnastjörnuna. Hún kom
fyrst fram hjá David Wark
Griffith árið 1909 og lék hjá
honum í 15 stuttum myndum.
Henni auðnaðist langur ferill í
þessu hlutverki. sakleysingi
með ljósa lokka, raunar mun
lengur en eölilegt útlit hennar
sagði fyrif um, því ímyndin var
varöveitt meö samvinnu við
förðunarfólk og kvikmynda-
tökumenn. Skiljanlega varð
hún þreytt á þessu sakleysis-
lega hlutverki og reyndi fyrir
sér í fullorðinshlutverkum, en
aðdáendur gútu ekki viður-
kennt þessa nýju ímynd og
Pickford var enn að bögglast
með krullaða hárkollu árið
1926. Ekkert fór meira fyrir
brjóstið á hæfileikaríkum
leikara sem eitthvað púður var
í en að fá ekki að velja eigin
hlutverk. Týpan varfyrirfram-
leiðandann trygging fyrir að
myndin gengi vel í úhorfendur
og skilaði arðsemi, stjörnur
sem fúlsuðu við hlutverkum
sem valin voru fyrir þær úttu á
hættu að rnissa vinnuna nema
þær sæju sig um hæl. Kvik-
myndaverin skipulögðu kvik-
myndagerðina í kringum
stjörnurnar þannig að handrit
voru sniðin að hæfileikum við-
komandi leikara. Kvikmynda-
stjörnur urðu er fram í sótti
afgerandi þáttur í framleiðslu
og auglýsingu kvikmynda, svo
ekki sé minnst á gróðaþúttinn.
Stjarnan var í raun úkvörðun-
arvaldur á hvort eða hve vinsæl
myndin yrði.
Launin
Auglýsingaherferðir voru
fyrirboði um frumraun ein-
hvers leikarans eða nýjustu
mynd einhverrar stjörnunnar.
En engin herferð, hversu mik-
ið sem í hana var lagt, gat gert
varanlega stjörnu úr ónógum
efnivið. Pola Negri var aðeins
vinsæl í þöglu myndunum,
MGM reyndi að gera rúss-
nesku leikkonuna Anne Sten
að keppinaut Gretu Garbo,
hún hafði bæði hæfileikana og
útlitið, en samt féll hún ekki í
kramið hjá áhorfendum.
Blaðakóngurinn William
Randolph Hearst stofnaði
kvikmvndafélag í þeim eina
mssM?
$p

M Gamanmyndin atti ekki sist þatt í að auka M H&getaf
hróðurHollywaodaþnðja aratugnum. HaroktUoyd að bta eína aftírðlm, kðm
var ein stjarna þelrra. Hann skapaði typuna at manntnn þekkja aftít n$
stuttklippta ameriska drengnum með strahattfnn teikkpnan beitir Jane
og homspangargleraugun, sem alttaf bjargaði ser . Wyman.
með hugmyndaflugmu ' %
%
fj| ■r; |