NT - 20.01.1985, Blaðsíða 21

LiL'
— En Iítlð er það
nú I Adamsgjaldið
■ „Lítið er það í Adams-
gjaldið", er einn þeirra fornu
málshátta sem fæstir þekkja í
dag. Saga hans er sú að enskir
duggarar hafi tekið Austfirsk-
an sýslumann og sett í gadda-
tunnu til hefnda fyrir Adam
nokkurn, kaptein á enskri
duggu sem sýslumaður þessi
lét drepa. Enn er heimild okk-
ar Sýslumannaævir Boga Ben-
ediktssonar.
Það mun hafa verið plagsið-
ur íslenskra sýslumanna á fyrri
öldum meðan kauphöndlun er-
lendra sæfara, hvort sem var
hollenskra eða enskra, var
bönnuð að slíkir menn voru
drepnir af íslenskum valds-
mönnum. Framkoma þessara
útlendinga var enda oft ekki
sem vinsamlegust í garð ís-
lenskra. Þetta voru oftar en
ekki sléttir og felldir bófar sem
ekki þótti tiltökumál að vaða
yfir eigur búkarla á varnarlitlu
skeri, nauðga þar konum og
berja karla.
Oljósar sagnir eru til af Er-
lendi Bjarnasyni sýslumanni í
Norður-Múlasýslu og viðskipt-
um enskra duggara. Erlendur
bjó á Ketilsstöðum um og eftir
aldamótin 1500. Sagt er að
hann hafi í kringum 1500 tekið
enska duggu á Loðmundarfirði
og drepið þá er á voru utan
einn sem komst í land á sundi.
Segir Bogi að það hafi verið
maður að nafni Ólafur trölli
frá Hólalandi í Borgarfirði sem
vó skipstjórnarmanninn og af
því hafi bardaginn hafist. Sá
Ólafur á svo að hafa flúið langt
í burt en enskir komið næsta
sumar og heitið Erlendi
griðum gegn greiðslu. Átti Erl-
endur á hverju sumri að fylla
rétt er þeir ensku létu byggja í
Stöðvarfirði og tók 800 fjár.
Skyldi svo ganga um þrjú sum-
ur og skorti ekki á gjaldið fyrr
en hið síðasta sumar.
Það sumar dreymir eina
konu á Ketilsstöðum að til sín
komi maður og kvað:
Erlenciur vel kenndur, ítuin
fróður, vel góður.
Lagcunaður listhagur, les á
bók með orð klók.
Skcild er hann skíra kctnn,
skemmti mest, vel flest.
Koma skal á kauptíð,
klögumál fyrir hans sál.
Segðu Erlendi nú, sofandi
frú, reynstu mér trú.
Konan vaknaði og gekk til
Erlends en eitthvað hefur
draumamaðurinn verið seinn
fyrir því áður en hún gekk út
frá honurn aftur voru þeir
Sunnudagur 20.janúar 1985 21
ensku komnir og tóku nú
Erlend. Voru nú engin vetlinga-
tök á karli og hann settur í
gaddatunnu og vafalítið ekki
komið lifandi upp úr henni.
Er það kenning Boga að
þessi atburður hafi átt sér stað
1524 eða 1525. Af Erlendi er
það annars að segja að Bogi
telur hann hafa verið upp-
vöðslumann. Faðir hans var
Hákarla - Bjarni Martcinsson
sem margir Austfirðingar
rekja ættir sínar til. Hann bjó
á Ketilsstöðum næst á undan
Erlendi og var mikill auðmað-
ur.
Hannes Þorsteinsson telur
í neðanmálsgrein um þessa
sögu af Erlendi að vel megi
vera að Erlendur hafi komist
utan og lifað þar nokkra hríð
en ekki látið lífið í gaddatunnu
og hafi þá sagan um gadda-
tunnuna verið seinni tíma upp-
spuni.
En það er í sjálfu sér merki-
legt að þjóðsagan um þetta
hörmulega drápstól hefur lifað
og fólk því trúað að hún hafi
verið notuð.
Bogi tekur sögnina upp eftir
fræðimanninum Jóni Espólín
sem er upp á sitt besta um
aldamótin 1800. Espólín hefur
hana svo eftir munnlegri
heimild. Athyglisvert er að
Bogi sem skrifar sínar Sýslu-
mannaævir um og eftir 1830
segir frá gaddatunnunni eins
og svo sjálfsögðum hlut að það
taki því ekki að gera henni
nein nánari skil eða sannfæra
lesandann um tilvist hennar.
Allt um það. Víst er að til
eru margar heimildir um sam-
skipti vopnaglaðra íslendinga
og útlenskra ribbalda frá mið-
öldum og allt fram á 17. öld.
Kunnastar eru sagnir af Tyrkja-
ræningjum, sem voru enda þeir
stórtækustu í ofbeldi á mör-
landanum. En því fer fjarri að
þeir hafi veriö þeir einu sern
hingað komu í heimsókn og
höfðu uppi miður fallegar
skcmmtanir.
-b
PS: Lesendur eru svo beðnir
velvirðingar á því að ekki skuli
hér efnt það loforð að segja
meira frá Þorsteini presti sent
getinn var í Skógakirkju. Sá
þáttur bíður betri tíma.
Lausn á síðustu
krossgátu
■ „Við erum rétt að fara í gang með nýjan fiskrétta-
matseðil, þar sem við ætium að vera með hvorki meira
né minna en allt það besta sem gerist í fiskréttum í
heiminum. Þetta verður nýjung sem við vonum að gestir
okkar kunni að meta og verði ekki fyrir vonbrigðum!“
Þetta segir Sigurður Tómasson, veitingamaður á
„Keisaranum af Kína“ og „Ölkeldunni“, en þessir
staðir eru að Laugavegi 22. „Keisarinn af Kína“ og
„Ölkeldan“ eru nýjasti sprotinn á gróskumiklum viði
nýrra veitingastaða í Reykjavík, sem á síðustu árum hafa
vaxið upp til mikils menningarauka fyrir borgarlífið.
■ Á Ölkeldunni er ætlunin að byrja með fiskréttamatseöilinn
einhvern næstu daga. Sigurður Tómasson, veitingamaður við
vínstúkuna á Ölkeldunni. (Ni-m>nd Ámii
Það besta í heimi í fiskréttum
Sælkeraheimsókn á „Keisarann af Kína“ og „Ölkelduna
íí
Sigurður Tómasson cr eng-
inn nýgræöingur í matrejðslu,
en hann er iærður á „rósacld-
húsinu" á Savoy í London, þar
sem hann hafði yfirumsjón
með fiskréttum. Til glöggvun-
ar má segja sælkerum sem vita
það ekki þegar að „rósaeld-
hús" er það kallað. þegar ekki
er hægt að gefa eldhúsinu fleiri
stjörnur!
Kínverski matseðillinn verð-
ur þó eftir sem áður á borðum.
þótt fiskréttirnir bætist viö.
Þaö hafði.lengi staðið til. að
blaðamaöur geri úttekt á mat-
reiðslunni í heild, - fullko.mn-
aði kynni sín af staðnum eftir
tvær fyrri heimsóknir. Sigurð-
ur Tómasson sá persónulega
um matreiðsluna og ég prófaði
þarna (sumt í annað og þríðja
sinn): Rækjukokteil, kjúklinga-
súpu í karrý (þeir á Sögu scgja
liana bestu súpuna í bænum).
steikt hrísgrjón á kínverskan
máta, súrsætan grís (alveg
topp!) grís í ostrusósu (fyrir
ofan toppinn!) kjúklinga í
karrý, djúpsteikta kjúklinga-
vængi.
„Við ráðleggjum fólki sem
kemur margt saman að borða
að fá sér sem flestar tegundir
og reyna sem flesta af réttun-
um okkar, til þess að finna út
livað þeim geðjast allra best,"
. sagði Sigurður Tómasson.
„Þetta á ekki síst við þegar við
byrjum með fiskréttamatseöil-
inn og úrvalið stækkar enn."
Siguröur sagði að fiskréttirn-
ir yrðu framreiddir á „Ölkeld-
unni" í framtíðinni, en kín-
verski matseðillinn á „Keisar-
anum af Kína," sem er til liúsa
á neðri hæð Laugavegs 22.
Að endingu: Þjónustan fær
hæstu einkunn, enda voru
flestir þeir færustu úr Sinfóníu-
hljómsvcitirini á staðnum þeg-
ar blaðafnaður leit inn. - og
kunnu vel að meta staðinn.
Hver eru réttindi
kynhverfra?
■ Mig langar til að spyrja
þig Jóhann Pétur Lagakrók-
ur, hver eru réttindi kyn-
hverfra á íslandi? Mega
þeir ættleiða börn? Geta
húseigendur sagt þeim upp
húsnæði vegna þess að þeir
eru kynhverfir? Hver eru
réttindi þeirra við sambúð-
arslit? Ef annar aðilinn hefur
t.d. unnið inn á heimili getur
hann krafist launabóta? Mig
langar að fá svar við þessum
spurningum og öðrum sem
þér dettur í hug.
strangari þegar
kynhverfir eiga í
t
■ Ef ég ætti að veita þér
svar við öllum öðrum spurn-
ingum en þeim sem þú nefn-
ir og mér detta í hug yrði hér
væntanlega um framhalds-
greinaflokk sem myndi end-
ast eitthvað fram á vorið. Ég
mun því fyrst og fremst leit-
ast við að svara þeim spurn-
ingum sem þú leggur fyrir
mig og svo þeim sem mér
fljúga fyrst í hug.
Áður en lengra er haldið
er þess þó fyrst að geta að í
grundvallaratriðum er ekki
greint á milli þess lagalega
hvort einstaklingur er kyn-
hverfur eða ekki. Ef til vill
má þó segja að löggjafinn
hafi ekki tekið afstöðu til
hver réttarstaða kynhverfra
skuli vera þar sem á annað
borð er ástæða til að taka af
öll túlkunartvímæli.
En víkjum nú að fyrstu
spurningu þinni. Samkvæmt
ættleiðingarlögum eru það
aðeins hjón sem mega ætt-
leiða börn. Öðru hjóna er þó
heimilt að ættleiða barn ef
hitt er horfið, geðveikt eða
fáviti eða geðrænum högum
þess að öðru leyti er svo
háttað, að það beri ekki skyn
á gildi ættleiðingar. Sam-
kvæmt hjúskaparlögum eru
það aðeins karl og kona sem
mega stofna til hjúskapar.
Ef um tvo kynhverfinga er
að ræða geta þeir því ekki
stofnað til hjúskapar og þar
af leiðandi ekki talist hjón í
skilningi ættleiðingarlanna.
Ef hins vegar kynhverfur að-
ili giftist aðila af gagnstæðu
kyni, eins og eitthvað mun
vera um, þá er kynhverfan
sem slík ekki til þess fallin að
koma í veg fyrir ættleiðingu
ef viðkomandi hjón uppfylla
önnur skilyrði ættleiðingar-
laganna.
Um aðra spurningu þína
er það að segja að húseig-
endur geta sagt kynhverfum
aðila upp húsnæði vegna
þess að hann er kynhverfur,
svo fremi að það sé gert með
löglegum uppsagnarfresti.
Þeir geta líka sagt leigutaka
upp húsnæði vegna þess að
hann sé ljótur, kommúnisti
eða að þeim hreinlega leiðist
leigjandinn. Húseigandi þarf
nefnilega ekki að tilgreina
af hvaða ástæðum hann
segir leigjanda upp húsnæð-
inu og er þar að auki frjálst
að gera það af þeim ástæð-
um sem honum sýnist,
hversu fáránlegar sem þær
kunna að vera. Hitt er annað
mál og ef til vill er það sem
þú ert fremur að fiska eftir
með spurningu þinni, að
húseigandi getur ekki rift
leigumála þó svo að hann
komist að því eftir á að sá er
leigði húsnæðið er kynhverf-
ur. Kynhverfa ein og sér er
sem sagt ekki riftunar-
ástæða samkvæmt lögum
um húsaleigusamninga.
Um þriðju og síðustu
spurninguna er það fyrst að
segja að ekki veit ég nú til
þess að til sé nokkurt dóma-
fordæmi fyrir því að kyn-
hverfur aðili hafi fengið
launabætur, eins og þú nefn-
ir það, við sambúðarslit. Um
þetta atriði eru ekki heldur
nein ákvæði í settum lögum.
Á hinn bóginn er á það að
líta að til er fordæmisregla
fyrir því að þegar slitnar upp
úr óvígðri sambúð karls og
konu getur konan, eða sá
aðili sem sér um heimilið og
vinnur ekki úti, ef vissar
aðstæður eru fyrir hendi far-
ið fram á það sem nefnt
hefur verið „ráðskonulaun".
Án þess að geta fullyrt
hvernig slíkt mál færi ef um
kynhverfinga væri að ræða tel
ég þó að veigamikil rök séu
fyrir því að láta sömu reglu
gilda um þau tilvik. Að
minnsta kosti hefði ég gam-
an af að glíma við slíkt mál
og láta reyna á það fyrir
dómstólunum.
En víkjum að fleiri atrið-
um. Þess má geta að sam-
kvæmt almennum hegn-
ingarlögum er réttarstaða
kynhverfinga sú sama og
annarra að því er tekur til
þess kafla sem fjallar um
skírlífisbrot. Þó eru sum
ákvæði þess kafla sem fjalla
um kynhverfinga strangari
en samsvarandi ákvæði um
fólk sem ekki.er kynhverft.
Til að mynda varðar það
kynhverfing sem er eldri en
18 ára fangelsi allt að 3 árum
að eiga kynferðismök við
persónu af sama kyni sem er
yngri en 18 ára. Ef ekki er um
persónu af sama kyni að
ræða eru samsvarandi
aldursmörk 16 ára, nema að
um kjör- eða fósturdóttur
manns sé að ræða eða stúlku
sem manni hefur verið trúað
fyrir til kennslu eða uppeld-
is. Þess er einnig að geta að
það er refsivert að hafa kyn-
ferðismök við persónu af
sama kyni á aldrinum 18-21
árs, ef viðkomandi hefur-
beitt yfirburðum aldurs og
reynslu til þess að koma
hinum til að taka þátt í
mökunum. Að lokum er rétt
að geta þess að það varðar
varðhaldi eða fangelsi allt að
2 árum að hafa kynferðismök
við mann sama kyns fyrir
borgun.
Svona sem síðasta dæmi
um réttarstöðu kynhverf-
inga má geta þess að þó svo
að þeir búi saman í óvígðri
sambúð þá er ekki heimild
fyrir því í skattalögunum að
það megi skattleggja þá sem
hjón. það má hins vegar ef
um karl og konu er að ræða
og að -uppfylltum frekari
skilyrðum.
Ég ætla að láta hér staðar
numið og vona að þú sért
nokkurs fróðari eftir en áður.
Eins og ég gat um í upphafi
gæti ég haldið áfram lengi
enn. Það er því ekki eins og
efnið sé tæmt og því hvet
ég þig til að skrifa bara aftur
ef fleiri spurningar vakna.
Jóhann Pétur Sveinsson svarar spurn■
ingum lesenda um lögfræðileg málefni