NT - 14.04.1985, Síða 19

Sunnudagur 14. apríl 1985 19
minnkaður niður í 600 grömm,
en nú varð að minnka hann í
500 grömm.
Zhukov kemur til
sögunnar
Eftir stríðið kvörtuðu Len-
ingradbúar um það að lítil
aðstoð hefði borist frá Moskvu
fyrstu daga unrsátursins. Þetta
var að nokkru leyti sök Klinr-
ents E. Vorisjilovs. marskálks,
yfirmanns Leningradvígstöðv-
anna. Hann var mjög tregur til
að senda ill tíðindi til Moskvu
af ótta við viðbrögð Stalíns, en
hann hafði bæði nrisst Shliess-
elburg og hina geysimikilvægu
brautarstöð í Mga. Vorisjilov
þagði um þettta, en þegar
Stalín komst að hinu sanna
krafðist hann skýringa og
skömmu síðar var Vorisjilov
leystur frá herstjórninni, en
Georgy K. Zhukov, marskálk-
ur, skipaður í hans stað.
Þegar Zhukov var kominn
til Leningrad spurði einn að-
stoðarmaðurhansL.S. Ivanov,
hershöfðingja, um það hvar
víglínan lægi. „Ég hef ekki
hugmynd um hvar hún er, ég
veit ekkert," svaraði Ivanov.
Zhukov leysti hann þá þegar
frá störfum. Aðrir hershöfð-
ingjar voru þaulspurðir og hót-
að herrétti. Zhukov varstrang-
ur maður af hinni stalinisku
gerð, en Leningrad þurfti nú
einmitt á slíkum manni að
að Þjóðverjar hefðu dreift yfir
borgina. Þjóðverjar vörpuðu
niður dreifimiðum, þar sem
heitið var að þyrnta lífi þeirra
sem dræpu forystumenn sína
og gæfust upp. Láir tíndu upp
blöð þessi þar sem þeir er með *
þau fundust áttu á hættu að
verða skotnir.
Hinn 17 september gaf
Zhukov út skipun til yfirmanns
herjanna við Leningrad: Hér
eftir yrði sérhvert undanhald
skoðað sem glæpur gegn ætt-
jörðinni. Hegningin væri líflát.
Aðferðir Zhukovs voru rudda-
legar, en áhrifamiklar. Ekki
fara sögur af því að hann hafi
látið verða at' þessari hótun
sinni.
En nú skipuðust veður í
lofti. 4. brynhersafnaði Þjóð-
verja var skipað að halda brott
frá Leningradvígstöðvunum.
Hið nýja verkcfni hans var að
ráðast á Moskvu úr norðurátt.
Þar sem Leningrad var nú um-
kringd átti að láta henni blæða
út í rólegheitum, eins og ráð-
gert hafði verið. Þýski hers-
höfðinginn, Halder, spáði því
að eftir brottför brynsveitanna
yrði kyrrstaða á Leningradvíg-
stöðvunum, „þar til sultur færi
að sverfa að og leggjast á sveif
með okkur.“
Skömntu síðar skýrðu njósn-
arar Rússa frá því að þýsku
brynsveitirnar væru á suður-
leið. Skriðdrekum væri hlaðið
á járnbrautarvagna og ekið í
■ Dagleg sjón á götum borg-
arinnar, - fólk dregur lík ætt-
ingja á sleða til greftrunar.
Fjöldi þeirra sem urðu hungr-
inu að bráð hefur aldrei verið
staðfestur.
menn þurft 1.000 lestir dag-
lega.
Dauðsföllunt í Leningrad
fjölgaði. Hordauðinn tók
menn óðum til sín. í nóvember
dóu 11.000 og 53.000 í desem-
ber. Janfvel verkamenn sem
fengu stærri matarskammta en
aðrir létust þúsundum saman.
Þjóðverjar héldu upp loft-
árásum á prammana, en menn
sigldu ótrauðir áfram. Síðari
hluta nóvember lagði vatnið
og þá var tekið að Ilytja vistirn-
ar á sleðum og síðar á vörubíl-
um. Þegar flutningar yfir vatn-
ið stóðu sem hæst fóru 400
þriggja tonna vörubílar um
hann á degi hverjum. Þeir
fluttu lífsnauðsynjar og að-
stoðuðu einnig við að koma
fólki brott, - 11.000 í janúar,
117 þúsund í febrúar, 221 þús-
und í mars og 163 þúsund í
apríl. Loks þegar kont fram í
marsmánuð var fæðuöflun
Kaldrif juð áætlun
Hitler hafði sent fyrr segir
hugsað sér að ekki skyldi tekið
við uppgjöf Leningrad. Áætl-
un hans var sú að þegar herir
hans hefðu sameinast finnska
hernum úr norðri og búið að
taka fyrir alla ‘aðdrætti, yrðu
sprengjur og byssukúlur látnar
dynja á borginni og borgarbúar
látnir veslast upp yfir vetrar-
mánuðina. Leningradbúar,
sem höfðu hugsað sér að verj-
ast fram í rauðan dauðann
höfðu ekki gert ráð fyrir þessu,
þ.e. umsátrinu.
Það var fyrst í ágústlok sem
yfirvöld í borginni urðu gripin
geig vegna þverrandi matvæla-
birgða. Þegar skömmtun var
tekin upp í öllum sovéskum
borgum í júlí var ástandið ekki
verra í Leningrad en annars-
stáðar. Verkamenn fengu 800
grömm af brauði daglega og
2.200 grömm af kjöti mánaðar-
lega ásamt nægum kornmat,
sykri og feitmeti. í ágústlok
varð hins vegar Ijóst að væri
farið eftir gildandi skömmtun-
arreglum voru til tæplega mán-
aðarbirgðir.
Þjóðverjar sóttu hratt fram í
september og sóttu þeir fram
til borganna Volkhov og
Tikhvin, sem voru við járn-
brautina milli Ladogavatns og
austurhéraðanna. Ef önnur
þeirra félli mundi verða girt
fyrir flutninga yfir Ladoga-
vatnið til Leningrad. Haldið
var uppi linnulausri skorthríð
á borgina og í nóvemberlok
voru stórskotaárásirnar orðnar
272. Stóðu þær í 430 klukku-
stundir samtals.
Þann 6. september kviknaði
í Badayev birgðaskemmunum
þarsem mikill hluti matarforða
borgarinnar var geymdur.
Vöruskemmurnar urðu alelda
og sló skærum rauðum bjarma
á himinhvolfið er allt hveiti-
ntjölið og fituforðinn var að
brenna. Slökkviliðið, alls 168
sveitir fékk við lítið ráðið.
Sykurforðinn, 2.500 lestir,
bráðnaði og rann niður í kjall-
ara, þar sem hann harðnaði í
ntassa líkan kandíssykri. Hann
var síðar seldur borgarbúunt í
því formi. Þann 2. september
hafði brauðskammturinn verið
■ Loftvarnarlið að störfum. Skothríðinni og sprengjuregninu
linnti ekki dag né nótt.
átt til Moskvu. Zhukov trúði
þessu ekki í fyrstu og sýndist
honum þessar tilfærslur vera
viðleitni til þess aö ala á falskri
öryggiskennd hjá Leningradbú
um. En innan fárra daga sáu
verjendur Moskvu skriðdreka
4. brynhersafnaðarins, svo að
orðrómurinn hafði við rök að
styðjast.
Þegar heljartakið hafði
þannig linast nokkuð kallaði
Stalín Zhukov til Moskvu og
fékk honum yfirstjórn herj-
anna þar, en við Leningradvíg-
stöðvunum tók Ivan Fedyun-
ski, aðstoðarmaður Zhukovs.
Lífsvegurinn
Ákvörðun Hitlers um flutn-
ing Iiðsins frá Leningrad til
Moskvu bjargaði borginni, en
í raun og veru voru þjáningar
fólksins rétt að hefjast. Upp
frá þessu urðu sulturinn og
kuldinn sláttumenn dauðans,
en ekki þýski herinn. Eina
lífæð borgarinnar lá yfir
Ladogavatn og austur á
bóginn. í Novaya Ladoga á
ströndinni fyrir handan var
járnbraut sem tengdi borgina
ennþá við aðra hluta Rússlands
og var hún eina aðdráttarleið
hennar, en lífæð þessi var
veigalítil og ótraust. Á nokkr-
um vikum frá niiðjum sept-
ember og fram í miðjan
nóvember lánaðist lánaðist
ntönnum að flytja á prömmum
á vatninu 25 þúsund lestir af
matvælum. Þetta voru að jafn-
aði 450 lestir hvern dag, en til
þess að draga fram lífið hefðu
ekki lengur alvarlegt vanda-
mál. En sumir íbúanna voru
enn í dauðans grcipum vegna
hægfara eftirkasta af sultinum.
Enginn veit fjöldann
Enginn veit hve margir
Itrundu niður í Leningrad
þennan vetur. Stjórnvöld
sögðu töluna 264 þúsund, en
sú tala var birt á dögum
Stalíns, þegar lítið var gert úr
hörmungum Leningradbúa.
Flestir telja nú að yfir milljón
manna hafi farist og að auki
nokkur hundruð af völdum
sprengjuárása. Til samanburð-
ar má geta þess að samanlagt
manntjón Breta og Banda-
ríkjamanna var 800 þúsund öll
stríðsárin.
Leningrad var haldið áfram
í herkví, en aðdráttarlciðir
hennar héldust framvegis
opnar. Daglegt líf tók að færast
í eðlilegt horf, dagblöð hófu
göngu sína á ný. Leikhús og
kvikmyndahús tóku að nýju til
starfa og sinfóníuhljómsveit
Leningrad flutti „ Sjöundu
(Leningrad) sinfóníu" Dmitry
D. Shostakovich fyrir fullu
húsi 9. apríl 1942.
Aðalvettvangur stríðsins
fluttist nú frá Moskvu til Stal-
ingrad. Þegar Sovéther lagði
til öflugrar gagnsóknar létu
Þjóðverjar loks undan síga frá
umsátursstöðvunum við Len-
ingrad. Var það loks 27. janúar
1944 að flugeldum var stráð
um himinbogann til merkis um
að 900 þjáningardögum Len-
ingradbúa væri lokið.
■ Þýsku flugsveitirnar fóru
hundruð árásarferða yfir Len-
ingrad á fáeinum mánuðum.
halda. Hann stappaði stálinu í
menn og efldi viðnámsþrótt
borgarinnar.
Heljartakið linast
Þegar Zhukov tók við her-
stjórninni var Leningrad á
heljarþröminni. Sprengjum
rigndi án afláts niður og bryn-
sveitirnar voru ekki nema 15
km frá borginni. Þegar menn
stóðu í biðröðum og biðu eftir
brauðskammtinum urðu þeir
einatt að flýja er ýlfrandi
sprengjur komi þjótandi. Á
heimleið frá vinnu urðu menn
oft að stökkva af sporvagnin-
um tví- eða þrívegis og hlaupa
í skjól.
A hverri stundu áttu menn
von á að sjá Þjóðverjana í
Vetrarhöllinni. Steinsteyptir
vegtálmar og stálvíghreiður
sem kölluð voru „Vorosjilov-
hótel" þöktu götur í suður-
hverfum borgarinnar. Sprengi-
efni hafði verið komið fyrir
undir öllum brúm, verksmiðj-
um, stofnunum og skipum í
Eystrasaltsflotanum. Var
tundrið samtengt í eina
straumrás.
Lögregluliðið var stöðugt á
höttunum eftir fölskum
skömmtunarseðlum og fölsk-
unt peningum, sem haldið var
■ Konur safna snjó til bræðslu.