NT - 10.09.1985, Blaðsíða 10

Þriðjudagur 10. september 1985 10
s a
■ Andrés Kristjánsson í garðinum fyrir framan Digranesveg 107.
(NT-mynd: Róbert)
„Þjóðin verður að þora
að vera sjálfstæð"
Rætt við Andrés Kristjánsson, fyrrum ritstjóra Tímans,
sem er sjötugur í dag
■ Andrés Kristjánsson, fyrr-
um ritstjóriTímans er sjötugur í
dag. Hann setti svip sinn á
íslenska blaðamennsku og
þjóðmálaumræðu í hátt á þriðja
áratug og er auk þess kunnur að
margháttuðum ritstörfum bæði
sögulegs efnis og sem telja
mætti til þjóðlegs fróðlciks og
enn fyrir hin miklu þýðingar-
störf sín. Hann hefur alla tíð átt
sér það að hjartans máli að efla
hvers kyns félagslega framþró-
un og ítrekað kveðið til hljóðs
fyrir því efni opinberlega, svo
sem þeim er með atburðum
líðandi stundar fylgjast er vel
kunnugt um.
Við heimsóttum Andrés fyrir
sköinmu og fengum að ræða við
hann um sitthvað sem á dagana
hcfur drifið um leið og hann
ræddi í stuttu máli viðhorf sín til
sumra þátta þjóðlífsins sem
stöðugt hafa verið og hljóta
áfram að verða á dagskrá.
Við tökum okkur sæti í bóka-
herbergi Andrésar, þar sem
stendur uppi á hillu frumgerð
Einars Jónssonar, myndhögg-
vara, að myndinni af Kristjáni
Jónssyni, Fjallaskáldi, einu
hinu mesta afljóðskáldum l’ing-
eyinga. Kristján er Andrési að
vonum kær, sem einnig er Þing-
eyingur, og við biðjum hann að
segja okkur frá dögum sínum
nyrðra.
,.Já, ég er Þingeyingur, fædd-
ur að Syðri-Tungu á Tjörnesi,'4
segir Andrés í upphafi spjalls
okkar. „Þar liðu bernskuárin,
en þegar ég var sextán ára
garnall fluttum við að Hriflu þar
sem ég var fram undir tvítugt.
Skólagangan var ekki mikil,
því þegar ég fór í Kennaraskól-
ann 1935 hafði ég aldrei verið í
skóla áður. Ég hafði aðeins
notið farkennslu og verið
vetrarpart í unglingaskóla hjá
Benedikt Björnssyni. sem var
kunnur maður nyrðra. Ég hafði
ætlað fyrr í Kennaraskólann, en
hafði ekki efni á því og réði mig
þess vegna sent sýsluskrifara til
Halldórs Kr. Júlíussonar, sýslu-
manns. Það var haustið 1934.
Þar var ég einn vetur. Hann
hafði lofað að kenna mér ensku,
en aldrei varð nú úr því. Aftur
á móti hafði hann engan að tala
við nema mig og það varð mér
drjúgur skóli. Hann var fjöl-
menntaður maður og þennan
vetur man ég að hann var að
lesa heimspekirit Scopen-
hauers. Eftir að hann eltist og
kom hingað til Reykjavíkur fór
hann að læra rússnesku. Hann
varð nærri hundrað ára.
Svo fór ég suður á Kennara-
skólann og þá kom það frarn að
ég var alveg óvanur að lesa á
þann hátt sent menn eiga að
gera í skóla, þ.e. að búa sig
undir próf og yfirheyrslu.
Freysteinn Gunnarsson, skóla-
stjóri, spurði migá inntökupróf-
inu hvort ég hefði lesið ísíend-
ingasögurnar og auðvitað hafði
ég lesið margar þeirra. Hann
spurði mig þá um vensl ýmissa
helstu persóna, eins og Höskuld-
ar Dalakollssonar og Hrúts, en
því var ég ekki reiðubúinn að
svara. Ég hafði aðeins lesið
þetta eins og almennur, áhuga-
samur lesandi, lét hugann velja
úr það sem manni fannst
skemmtilegast og áhugaverðast.
Því féll ég á inntökuprófinu. En
Freysteinn leyfði mér eigi að
síður að setjast í skólann fram
að miðsvetrarprófi og þá hafði
ég lært á þetta og varð annar í
bekknum. Ég sagði Freysteini
síðar að þetta hefði verið það
besta sem hann gat gert, því
hefði hann rekið mig heim hefði
ég aldrei sest á skólabekk aftur.
Þegar ég hafði lokið Kennara-
skólanum kenndi ég þrjá vetur
á Húsavík, og við Austurbæjar-
skólann í Reykjavík og loks við
Santvinnuskólann í þrjá vetur.
En sannleikurinn var sá að ég
var ekki fallinn til kennslunnar
af þeim sökum að ég hafði ekki
fulla heyrn. Mér var sagt að
þetta rnundi enn versna og þá sá
ég að ekki var gott að hafa
bundið sig svo við grein eins og
kennsluna. Það varð til þess að
cg fór að leggja stund á þýðing-
ar. Upp úr því sneri ég mér svo
að blaðamennskunni. Það var
árið 1947. í byrjun var þetta
suntarvinna, en 1949 réðst ég að
fullu til Tímans, þar sem ég
starfaði í 26 ár.“
En þú varst líka farkennari um
skeið?
„Já, og það var nokkuð
merkileg reynsla. Maður kenndi
aldrei nema nokkra daga á
hverjum stað, en árangurinn
var furðu góður samt. Ég ntan
til dæmis eftir þrem systkinum á
afskekktum heiðarbæ þar sem
þessi ágætlega greindu börn
lærðu öll undirstöðuatriðin í
íslenskri málfræði á einni viku.
Þau lærðu svo rnikið á einunt
vetri að það var ótrúlegt. Gant-
all farkennari sem ég þekkti,
hafði þá aðferð þar sem hann
kom á bæ að kenna ekkert
fyrstu dagana. Börnunum þótti
þetta skrýtið og byrjuðu loks að
spyrja hvort ekki ætti að taka
fram bækurnar. Þá loks byrjaði
hann að kenna, en var þá líka
búinn að kynnast krökkunum.
Þetta var árið 1938 og kjör
fólks voru kröpp, en þó að
batna. Húsakosturinn var held-
ur lakur, en Reykjadalurinn var
góð sveit, þéttbýl og mikið fé-
lagslíf. Yfirleitt átti ég besta
atlæti þar sem ég kom.
Það var svo til ætlast að
börnin lærðu bæði áður en
kennarinn kont og eftir að hann
var farinn og þetta fannst ntér
reynast mjög vel, - að fara í
námsefnið framundan. Þetta
hefur ekki verið venja á Islandi,
þótt mér sé kunnugt um að í
breskum skólum er þetta gert.
Mér finnst að þarna sé góð
kennsluaðferð sem ekki hefur
verið hagnýtt.
Þú hafðir snemma nokkur
kynni af Jónasi Jónssyni.
Hvernig kom hann þér fyrir
sjónir? -
„Ég missti móður rnína fimm
ára gamall og þess vegna brá
faðir minn búi og starfaði að
kennslu. Ég ólst því talsvert
upp hjá föðursystkinum mínurn
og ömmu minni, t.d. hjá Karli
Kristjánssyni, en konan hans
var systir pabba. En þegar pabbi
kvæntist að nýju og fluttist að
Hriflu kynntist ég Jónasi
nokkuð, en þeir pabbi voru
skyldir og æskuvinir. Eftir að
suður til Reykjavíkur kom varð
ég svo heimagangur hjá honum
um skeið.
Á þessum árum sá ég Jónas
kannski í öðru Ijósi. Ég hafði
þaullesið allt sem hann skrifaði
í blaðið og mér fannst hann á
sinn hátt meiri og betri þar en
svo varð þegar ég hitti hann
sjálfan. Þetta var í lok aðal
átakatíma hans, 1936-1940, en
þótt hann væri þá enn í pólitík-
inni og þingmaður, var hann
ekki ráðherra. Mér fannst hann
ákaflega frjór maður og dáðist
mikið að því, einkum þó hve
hann var fljótur að hugsa og gat
hugsað margt í senn. Ef að
honum kreppti á einhvern hátt,
þá var eins og hann væri fær um
að sníða hnútinn af sér með
einu hnífsbragði. Minni hans
var líka með ólíkindum og kynni
hans af öllum mögulegum mál-
efnum og mönnum. Ég átti líka
eftir að verða þess var í minni
blaðamennsku að þótt liann
væri farinn að hægja á sér og
genginn úr flokknum, hafði
hann eftir sem áður mikinn
áhuga á Tímanum. Hann þaul-
las blaðið og ef við bar að við
birtum grein eftir einhvern
mann sem hann ekki þekkti en
þótti greinin athyglisverð, þá
mátti maður eiga víst að hann
hringdi og vildi vita nánari deili
á manninum. Hann vildi alltaf
finna persónuna á bak við grein-
ina.“
Hvernig féll þér þessi nýi
starfsvettvangur, eftir að þú lést
af kennslunni, - blaðamennsk-
an?
„Sannleikurinn var nú sá að
mér fannst hún bæði þreytandi
og skemmtileg. Hún var þó að
því leyti ólík öðrum störfum
sem ég hafði unnið að í blaða-
ntennskunni var tíminn alltaf
floginn frá manni, áður en mað-
ur vissi af. Svo voru það kynni
af mörgu fólki, sem var mikils-
vert.
Það að ég hóf blaðamanna-
störf atvikaðist þannig að ég var
í stjórn Sambands ungra Fram-
sóknarmanna, þar sem ég kynnt-
ist þeint báðum, Þórarni Þórar-