NT - 21.09.1985, Qupperneq 8

Laugardagur 21. september 1985 8
Málsvari frjálslyndis,
samvinnu og félagshyggju
Útgefandi: Nútíminn h.f.
Ritstj.: Helgi Pétursson
Ritstjórnarfulltr.: Níels Árni Lund
Framkvstj.: Guðmundur Karlsson
Auglýsingastj.: Steingrímur Gíslason
Innblaðsstj.: Oddur Ólafsson
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavík.
Sími: 686300. Auglýsingasími: 18300
ildsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn
686392 og 686495, tæknideild 686538.
Setning og umbrot: Tæknideild NT.
Prentun: Blaðaprent h.t.
Kvöldsímar: 686387 og 686306
Verð í lausasölu 35 kr. og 40 kr. um helgar. Áskrift 360 kr.
Höfum við
efni á því?
■ Heilbrigðis- og menntakerfi landsmanna hefur
nú vaxið svo mikið, að þrátt fyrir góðan vilja, hefur
ráðamönnum ekki tekist að draga saman seglin á því
sviði. Á undanförnum árum hefur orðið mikil þensla
í báðum þessum útgjaldaliðum og vissulega er það
vegna þess, að þjóðin hefur talið sig hafa efni á þeim
munaði, sem velferðarþjóðfélagið býður.
Hins vegar læðist sá grunur að mönnum, að við
höfum farið offari sérstaklega í fjárfestingu í heil-
brigðiskerfinu. Þar hiýtur að koma, að þjóðfélag tvö
hundruð og fjörutíu þúsund manna verður að gera það
upp við sig, hvort það hefur efni á öllum greinum
heilbrigðisþjónustu, sem stórþjóð væri, eða hvort
nýta eigi fjárhagslegt bolmagn til þess að sjá vel fyrir
heilsugæslu ogfyrirbyggjandi aðgerðum í heilbrigðis-
málum, auk sjálfsagðrar sjúkrahússþjónustu.
Hér er vissulega drepið á teygjanlegt hugtak, en
hjartaskurðlækningar og möguleiki á þeim hér á
Iandi hafa verið til umræðu í kjölfar viðtals, sem NT
átti við Steingrím Hermannsson, forsætisráðherra í
fyrri viku.
Þar dró forsætisráðherra réttilega í efa, hvort við
hefðum efni á slíkum munaði sem hjartaskurðlækn-
ingar sannarlega eru, en ítrekaði, að allir þeir, sem
að því máli hafa unnið, gerðu það af góðum hug.
Viðbrögð lækna hafa verið nokkuð harkaleg við
þessum ummælum forsætisráðherra. Reynt hefur
verið að hártoga ummæli ráðherrans og túlka þau á
þann veg, að í þeim fælist fjandskapur gagnvart
heilbrigðiskerfinu.
Steingrímur Hermannsson hefur ítrekað þá skoð-
un sína að það væri ódýrara fyrir íslenskt þjóðfélag
að kaupa hjartaskurðarþjónustu erlendis í stað þess,
að bæta við þeirri aðstöðu hér á landi. Hér er um
einstakar aðgerðir að ræða, en ekki meðferð og það
segir sig sjálft að það er hreinlega ekki nægilegt
framboð af sjúklingum til þess að réttlæta þá
fjárfestingu, sem hjartaskurðardeild hefur í för með
sér. Við veitum þegar nánast alla aðra þjónustu hér
á landi, en þar hlýtur að koma að við vegum og
metum hvort bráðnauðsynlegt sé að innan heilbrigð-
iskerfis okkar sé að finna öll blæbrigði læknavísind-
anna.
NT tekur hér undir sjónarmið Steingríms Her-
mannssonar í þessu máli. Það er ekki gert af neinni
illgirni í garð heilbrigðiskerfisins. Það er einungis
gert með það í huga að ótrúlegt sé annað en að við
höfum meiri þörf fyrir fjármagn, sem verja ætti til
hjartaskurðlækninga, annars staðar.
Spurning dagsins
■ Þetta er alls staðar sama spurningin. Menn velta
þessu fyrir sér í kaffiboðum, mötuneytuni og á
götuhornum. Ekkert umræðuefni er vinsælla í heitu
pottunum. Fólk skimar í kringum sig og gáir bak við
hurðir og allir spyrja að þessu sama: Hvar er
stjórnarandstaðan? Hvernig geta fjórir heilir stjórn-
málaflokkar gufað upp? Er fólkið farið eitthvað.
Ættum við að auglýsa eftir því? Hvar er stjórnarand-
staðan?
Gerður Steinþórsdóttir:
Fyrri hluti:
011 kvennastörf eru
lítils metin til launa
Launamál kvenna
1 erindi sem nefnist „konur
hefja kjarabaráttu" og flutt
var á ráðstefnunni íslenskar
kvennarannsóknir sagði höf-
undur Margrét Guðmunds-
dóttirm.a.: „Ein meginskýring
þess hve baráttan fyrir launa-
jafnrétti bar lítinn árangur var
afstaðan til launavinnu
kvenna. Karlar voru taldir
fyrirvinna heimilis, konur áttu
ekki að vinna utan heimilis
nema í nauðirnar ræki.“ Mar-
grét vitnar í þessu sambandi til
orða Jóhönnu Egilsdóttur (99
ár ), sém var formaður Fram-
sóknar í 27 ár er hún minnist
kreppuáranna og þess að sum-
ar konur héldu vinnunni en
eiginmenn þeirra ekki.
„Það voru fjöldamörg dæmi
þess, að konan vann úti við
fiskvinnu eða þvotta, en eig-
inmaðurinn sá um heimili og
börnin. Petta eru bara orð,
en bak við þau eygjum við,
sem munum þessa tíma,
hörmuleg örlög. Enginn,
sem ekki hefur reynt það,
getur gert sér í hugarlund,
hvað slíkt og þvílíkt hefur
örlagarík áhrif á allt heimil-
islíf, afstöðu hjónanna hvors
til annars, afstöðu barnanna
til foreldranna og svo fram-
vegis. Það er jafnvel hægt að
rekja sumar misferlurnar í
lífi okkar nú til þessa
ástands."
Og Guðrún heldur áfram:
„Af orðum Jóhönnu, þeirrar
konu sem einna lengst barðist
fyrir launajafnrétti hér á landi,
má ráða hve sjálfsvirðing karla
hefur þótt stórlega misboðið ef
þeir gátu ekki sé fjölskyldu
sinni farborða."
Til þessara orða er vitnað
hér í upphafi af því að ég tel
þessa viðhorfs gæti enn í dag,
meðvitað og ómeðvitað, og sé
dragbítur á að launajafnrétti
kvcnna og karla náist.
II.
Það var árið 1961 að sett
voru lög um launajöfnuð karla
og kvenna í almennri verka-
kvennavinnu, verksmiðju-
vinnu og skrifstofustörfum og
skyldi fullum launajöfnuði náð
1967. Árið 1976 er þeim stór-
merka áfanga náð að sett eru
lög um jafnrétti kvenna og
karla, þar sem m.a. er kveðið
á um að konum skuli greidd
sömu laun fyrir jafnverðmæt
og sambærileg störf. „Þetta
þýðir í raun að karlveldið hafi
verið aflagt með lögum árið
1976, en er nú haldið uppi af
sjálfboðaliðum, eins og ein-
hver orðaði það. Á síðustu
árum hafa konur flykkst út á
vinnumarkaðinn. Frá 1960 hef-
ur atvinnuþátttaka kvenna tvö-
faldast og 80% kvenna hafa
einhverjar atvinnutekjur. Þar
af vinna 35% kvenna fullan
vinnudag, jafnt giftar sem
ógiftar konur.
Ég held að við hefðum ekki
trúað því ef okkur hefði verið
sagt á kvennaárinu 1975 að við
ættum eftir að standa í þessum
sporum í dag. Auðvitað héld-
um við að drægi saman með
konum og körlum í launamál-
um. Vissulega er hægt að
benda á éina og eina konu sem
hefur komist í vellaunaða
stöðu, en allur þorri kvenna
situr eftir í hefðbundnum, illa
launuðum kvennastörfum.
Mat á störfum fer, eftir því
sem sagt er, eftir menntun
starfsmanna, erfiði starfa,
mannaforráðum o.fl. Sam-
kvæmt því mati eru kvenna-
störf auðveld og ábyrgðarlítil
og þau krefjast lítillar
menntunar. Konur hafa reynd-
ar minni menntun en karlar,
en menntun tryggir konum
ekki sömu laun og körlum.
Kannanir sýna reyndar að
munurinn er mestur á Iaunum
háskólamenntaðra kvenna og
karla. Mannaforráð, eins og á
dagvistarheimilum og innan
heilbrigðisstéttanna, erkonum
heldur engin trygging fyrir
góðum launum.
Staðreyndin er sú að starfs-
matið fer að miklu leyti eftir
því hvort kona eða karl á í
hlut. Þessu þarf að breyta. Öll
kvennastörf eru lítils metin til
launa. Fari svo að konur verði
fjölmennar í stétt yfirtaki
hana, verður starfið minna
metiðtillauna. Kennarastarfið
er gott dæmi. Grunnskóla-
kennarar eru núna nær ein-
göngu konur og launin hafa
farið hríðversnandi. Lækna-
stéttin er í hávegum höfð hér.
En í Rússlandi skipa konur
nær eingöngu þá stétt og hún
hefur breyst í láglaunastétt.
III.
Fyrir tveimur árum eða
haustið 1983 myndúðu 19 kon-
ur sem starfa í öllum stjórn-
málaflokkum, innan stéttarfé-
laga og kvennasamtaka Fram-
kvæmdanefnd um launamál
kvenna. Markmið hennar er
að finna leiðir til að uppræta
launajafnréttið. Nefndin hefur
unnið margvísleg verkefni,
m.a. haldið fundi um allt land
um launamál, og hefur látið í
ljós þá ósk að komið verði á fót
tenglahópum um landið sem
vinni á svipuðum grundvelli og
Framkvæmdanefndin, miðli
upplýsingum og hugmyndum.
Þið takið þetta til athugunar.
Framkvæmdanefndin hefur
einnig haldið fundi með kon-
um í samninganefndum og í
nóv. í fyrra var haldinn fundur
með konum á þingi ASÍ sem
átti drjúgan þátt í því að fjölg-
að var í miðstjórn ASÍ um sex
og hlutur kvenna jókst veru-
lega.
Auk Framkvæmdanefndar
um launamál kvenna starfa
Samtök kvenna á vinnumark-
aðinum, en þau starfa með
ólíku sniði, skipuleggja marg-
víslegar uppákomur og unnu
t.d. að því að fá konur til að
fella samningana í fyrra.
Eitt mikilvægt verkefni
Framkvæmdanefndar er að
upplýsa eins og kostur er um
stöðuna í launamálum kvenna.
Því var það eitt fyrsta verkefn-
ið að láta safna öllum tiltækum
upplýsingum um launamálin
og voru ráðnir til þess félags-
fræðingarnir Esther Guð-
mundsdóttir og Guðrún Sig-
ríður Vilhjálmsdóttir. Á grund-
velli þeirra upplýsinga var gef-
inn út blöðungur: Nokkrar
staðreyndir um stöðu kvenna á
vinnumarkaðinum, sem dreift
var á fundum nefndarinnar og
á vinnustöðum. í vor kom svo
skýrslan út í heild: Staðreyndir
um stöðu kvenna á vinnumark-
aðinum. Er upplagið á þrot-
um en von á öðru. Helstu
heimildir sem unnið var úr
voru rit Framkvæmdastofnun-
ar ríkisins um vinnumarkað-
inn, Fréttabréf kjararannsókn-
arnefndar, töflur frá Þjóðhags-
stofnun og Fjármálaráðuneyti,
auk upplýsinga frá launþega-
samtökum.
Á síðustu árum hafa konur flykkst út
á vinnumarkaðinn. Frá 1960 hefur
atvinnuþátttaka kvenna tvöfaldast
og 80% kvenna hafa einhverjar at-
vinnutekjur. Þar af vinna 35%
kvenna fullan vinnudag, jafnt giftar
sem ógiftar konur.
Kom, kom, kom í frelsisherinn
■ Það er víst óhætt að segja
að „ferskir" vindar hafi blásið
um heilbrigðiskerfið á íslandi
að undanförnu. Hér er um að
ræða nokkuð stöðuga gjólu,
en annað slagið koma þó
snarpar vindhviður. Þetta er
vitanlega frelsisblærinn sem
íhaldsmenn, einkum í Sjálf-
stæðisflokknum, tala um með
niikilli lotningu. Þessi blíði
blær og ferski andvari, sem
blása átti lífi í myglað heil-
brigðiskerfi hefur samt reynst
kaldari en svo að hollt geti
talist heilsu heilbrigðisþjónust-
unnar. Frelsisnepjan er nú orð-
in slík að stór hluti heilbrigðis-
stéttanna - hjúkrunarfræðing-
ar - nota frelsið til að finna sér
aðra vinnu.
Höndin
Hugtakið frelsi hefur sem
kunnugt er hljómað við lúðra-
þyt úr herbúðum íhaldsmanna
í nokkur ár og lágir sem háir úr
þeim röðum telja það slíkt
lausnarorð, að það nægi að
hafa það yfir á torgum. „Kom,
kom, kom í frelsisherinn"
syngja þeir og fara í krossferðir
gegn kerfinu og afdönkuðum
ríkisafskiptum. Hér er ekki
þörf flókinna útskýringa á
málstaðnum, enda hafa hug-
myndafræðingarnir leyst sam-
félagsgátuna í eitt skipti fyrir
öll. Fræðimennirnir skrifa urn
það í Tímaritið sitt, að sam-
keppnin leiði ávallt til fjöl-
breytni og hagkvæmni um leið
og valfrelsið aukist hjá hinum
almenna borgara. Það er nefni-
lega ósýnileg hönd, sem reddar
þessu og kernur á jafnvægi í
þjóðarbúskapnum.
Fyrir hma, sem ekki eru eins
fræðilega sinnaðir og engin
skil kunna á höndinni, nægir
að þekkja stikk-orðið „einka“,
einka-þetta og einka-hitt.
„Frelsi“-frelsi
Sjaldan heyrist hins vegar,
að talað sé um einstaklings-
frelsið sem spurningu um rétt-
indi. Því síður að þessi réttindi
séu krufin til mergjar eða þeim
gefinn gaumur, nema vitaskuld
réttinum til að kaupa og selja
án þess að ríkið sé að skipta sér
af því. Með því að einblína á
rétt mannsins til að vera Iaus
undan gerræðislegum afskipt-
um ríkisvaldsins og ekkert
annað, hafa íhaldsmenn sam-
tímans sagt skilið við uppruna
sinn, hina klassísku frjáls-
hyggju. í þeirri lýðræðiskenn-
ingu sem liggur til grundvallar
vestrænum samfélögum er
þessi réttur vissulega mikilvæg-
ur. En málið er einfaldlega
það, að þetta er einungis einn
af mörgum fiokkum réttinda
sem kölluð hafa verið grund-
vallar réttindi eða mannrétt-
indi og eru allir nauðsynlegir
frelsinu. Meðal þessara frelsis-
flokka eru lagalegt frelsi, pólit-
ískt frelsi, jafnræðis frelsi og
efnahagslegt frelsi (markaðs-
frelsi). Það er einungis sá síð-
asti þessara flokka sem frelsis-
herinn hefur tekið upp á sína
arma og því setur hann jafnað-
armerki milli markaðsfrelsis og
frelsis almennt. Slíkt er fárán-
legt, vegna þess að allir þessir
flokkar frelsis eða réttinda eru
innbyrðis tengdir og háðir hver
öðrum.
Almenn lýðræðiskenning
segir okkur, að þegar allt kem-
ur til alls, liggur hið pólitíska
vald hjá einstaklingnum. Því
er öllum einstaklingum áskilin
þessi grundvallar réttindi í
krafti manngildis þeisra. En til
þess að tryggja þessi réttindi
þarf ekki einungis að koma til
afskiptaleysi ríkisvaldsins,
heldur ekki síður bein afskipti
þess. Mörg jafnaðarréttind-
anna beinlínis krefjast þess að
ríkisvaldið grípi inn í og tryggi
að þegnarnir hafi jöfn tækifæri
til þess að taka þátt í samfélag-
inu - að einstaklingurinn geti
þróast í virðing og niannleika.
það er því lítið annað en
húmbúkk að halda því fram að
minni ríkisafskipti og meiri
markaðshyggja Ieiði sjálfkrafa
til aukins frelsis.
Einkavæðum,
einkavæðum!
Markaðsfrelsisástin hefur
ekki riðið við einteyming hjá