Lesbók Morgunblaðsins - 04.12.2004, Blaðsíða 10

10 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 4. desember 2004
V
ikuna 12.–19. nóvember var al-
þjóðleg einleikjahátíð haldin í
Kiel í Þýskalandi. Þetta er eina
alþjóðlega hátíðin af því tagi í
Þýskalandi og ein sú mikilvæg-
asta í Evrópu. Hátíðin er skipu-
lögð af pólsku leikkonunni Jolöntu Kozak-
Sutowicz. Jolanta hefur fámennan en sam-
stilltan hóp af fólki með sér sem gerði allt sem
þurfti.
Jolanta Kozak-Sutowicz
Jolanta og maður hennar Leonid Sutowicz flúðu
Pólland árið 1986 og komu til Þýskalands slypp
og snauð. Þau fengu pólitískt
hæli í Kiel og byrjuðu að vinna
aftur við leikhús. Tíu árum síðar
ferðuðust þau í tvö ár með einleik
en upp úr því fengu þau hug-
myndina að því að koma á legg alþjóðlegri ein-
leikjahátíð í Þýskalandi. Aðeins ári seinna, árið
1999, var Thespis-monodrama festival í Kiel
haldið í fyrsta sinn.
Einleikjahátíðin stendur og fellur með þessari
einstöku konu og manninum hennar.
Öllum til mikillar ánægju sýndi forseti Þýska-
lands þakklæti og virðingu sína fyrir störfum
Jolöntu með því að sæma hana Riddarakross-
inum við opnun hátíðarinnar.
Dómnefndin
Thespis-einleikjahátíðin er einnig leikhúss-
amkeppni. Gagnrýnendurnir sem fengu það
hlutverk að meta verkin eru allir virtir leik-
húsmenn og komu frá Englandi, Þýskalandi,
Póllandi, Rússlandi og Ísrael. Tveir þeirra voru
leikstjórar, aðrir gagnrýnendur og formenn ITI
(International Theatre Institute) í Englandi og
Rússlandi en heiðursfélagi nefndarinnar er list-
rænn stjórnandi Schauspielhaus í Kiel. Einn
gagnrýnandi átti að koma frá Fílabeinsströnd-
inni, en vegna stríðsins sem þar geisar komst
hvorki gagnrýnandinn né leikhópurinn til
Þýskalands.
Val inn á hátíðina
Það voru um það bil 200 aðilar sem sóttust eftir
að komast inn á hátíðina, en úr þeim fjölda voru
sextán valdir. Jolanta vildi að einleikjahátíðin
sýndi sem mesta fjölbreytni, að áhorfendur
fengju að kynnast sem flestum leiðum við að
flytja einleik. Hún vildi líka að verkið kæmi á
framfæri tilfinningu um þjóðerni þess sem flutti
það og að málefnið væri mjög mikilvægt fyrir
flytjandann. Af þessu leiðir að verkin voru mjög
ólík í stíl og umfjöllunarefni. Allt frá Solo und
andere texte, sem er dramatískur ljóðaflutn-
ingur frá Bretagne með nánast enga leikmynd,
til sýningar Grikkjanna, Go Go Go, sem er
„multi media“- eða margmiðlunardans um mis-
notkun á konum og hvernig þær eru gjarnan
niðurlægðar og markaðssettar. Go Go Go er
mjög tæknilegt verk, tónlistin ágeng danstónlist
og leikmyndin sjónvarpsskermar sem sýna brot
úr ýmsum kvikmyndum, úrklippur úr klám-
blöðum og myndum.
Dómnefndin átti í erfileikum með að taka
ákvörðun enda var hún skipuð mjög ólíku fólki
með verulega ólíkar skoðanir á leikhúsi og sýn-
ingarnar svo margvíslegar. Niðurstaða þeirra
var að gefa fyrstu verðlaun, önnur verðlaun og
svo þrenn aukaverðlaun. Síðan gaf Kieler Nach-
richten, dagblaðið í Kiel, sérstök fjölmiðlaverð-
laun. Í heildina mjög útsjónarsöm niðurstaða
dómnefndarinnar.
Verk sem eiga erindi
á listahátíð í Reykjavík
Mig langar að segja frá nokkrum verkum sem
ég tel að ættu erindi á listahátíð í Reykjavík.
Fyrst er það verkið Grete, eftir Claudiu
Wiedemer og Önju Gronau. Claudia leikur en
Anja leikstýrir. Þær skrifuðu verkið upp úr
Faust Göthes og fjallar það um Grétu og hennar
sjónarhorn. Sýningin var mjög öguð með fallegri
notkun á myndmáli sem varpað var á vegginn
með litskyggnuvél. Claudia bregður sér í ýmis
hlutverk, en samt er það Gréta sem segir okkur
alla söguna. Í byrjun verksins leikur hún dag-
lega rútínu Grétu, að vakna, elda morgunmat-
inn, vekja mömmu, biðja bænirnar, ganga frá.
Þessi rútína var endurtekin nokkrum sinnum á
mismunandi máta, en var mjög gaman að horfa
á. Rútínan var leikin á barnslegan hátt, eins og
þegar börn sýna manni leikrit sem þau búa til.
Þessi barnslegi stíll var eins og rauður þráður í
gegnum sýninguna og passaði mjög vel við verk-
ið. Það var nýstárlegt að sjá svona barnslegan
leik í leikhúsi. Maður fann hversu gaman þeim
stöllum hafði þótt að búa til verkið og það er
mikilvægur þáttur fyrir áhorfanda að finna. Ég
tala ekki þýsku og hef ekki lesið Faust, þó svo að
ég ætti náttúrulega í hugum sumra aldrei að við-
urkenna það. En ég eins og aðrir áhorfendur gat
fylgt sýningunni frá upphafi til enda, hún talaði
til okkar, hún hafði sterka hrynjandi og óvæntar
uppákomur.
Sýning Alexanders Thomas, Throw Pitch-
fork, var frábær. Alex skrifaði verkið sjálfur og
flutti það fyrst í litlu bílaverkstæði í New York.
Þetta er eins konar sjálfsævisaga svarts manns
sem á þrjá bræður og drykkfelldan föður. Hver
og einn fer sína leið í að bregðast við drykkjunni,
kynþáttahatrinu og fordómum innan fjölskyldu
og samfélags. Alex hoppar á milli persóna á ein-
földu sviði og flytur okkur í tíma og rúmi. Verkið
er svartur gamanleikur því það fjallar um mjög
erfiðar aðstæður og sársaukafulla atburði með
gamansömu ívafi. Höfundi og flytjanda tekst að
taka áhorfendur með sér inn í sársaukann og svo
rétt á eftir að fá okkur til að skellihlæja. Það var
sérstaklega gaman að horfa á þessa sýningu og
að hún skyldi vera svona góð, því allir á hátíðinni
voru búnir að kynnast Alex, því hann var síð-
astur á dagskránni. Alex er mjög ljúf og falleg
manneskja og það var gott að sjá hvernig það
fær að njóta sín í textanum hans og flutningi.
Pauline Goldsmith frá Belfast á Írlandi sýndi
verkið sitt Bright Colours Only. Hún skrifaði
það sjálf og sá um leikstjórnina í samvinnu við
sex vel valda leikhúsmenn. Verkið byrjar á því
að hún býður okkur velkomin til líkvöku með
faðmlagi og handabandi og tilheyrandi spjalli.
Okkur er boðið upp á te, viskí, samlokur og kex.
Hún er mjög hress, eins og fólk getur verið þeg-
ar það þarf að halda andliti á sorgarstundum.
Þessi móttaka breytist svo í kynningu á líkkist-
um, hvað maður þarf að hugsa út í, líkkistan
verður að vera nógu löng og nógu breið, því við
eigum það til að bólgna út, þegar við erum, sem-
sagt, þarna ofan í … mikilvægt er að púðinn
undir höfuðið sé mjög rakadrægur því við töpum
gjarnan miklum vökva þegar við erum, þarna,
semsagt, ofan í … Pauline tekur okkur í ferða-
lag um þá upplifun að missa nákomna persónu,
að vinna við jarðarfara-markaðinn, að eldast, að
sakna, að takast á við lífið og dauðann. Í lokin
koma á sviðið sex burðarmenn, kistan er borin
út og allir áhorfendur fylgja henni eftir út á
götu. Þannig tengist upphafið og endirinn, en
annars er verkið í nokkrum hlutum. Það er brot-
ið upp með teiknimyndum og texta sem fjalla
um dauðann. Það sem er sérstakt við þessa sýn-
ingu er hvað hún er brotakennd. Það er enginn
söguþráður sem slíkur í gegnum verkið, en það
skiptir ekki máli, því allt verkið snýst um dauð-
ann í ýmsum myndum og Pauline hélt þráð-
unum saman. Persónan sem Pauline leikur er
létt og hress og kallar ekki allt ömmu sína. Ég er
alger aðdáandi þessarar sýningar verð ég að
segja. Pauline er frábær leikhúslistamaður og
vann Best Actress Award 2004 á Edinburgh
Fringe Festival fyrir leik sinn í Not I eftir
Beckett.
Ísraelski hópurinn sýndi verkið A Kind of
Femme Fatale, eftir Yitzhak Ben-Ner í leik-
stjórn og leikgerð Issi Mamanov. Hér er á ferð-
inni einleikur um konu sem er með krabbamein.
Leikkonan Gili Ben Ozilio flutti verkið. Gili gerði
það af mikilli færni. Þetta er erfitt hlutverk því
það krefst þess að leikkonan vaggi á barmi sárs-
aukans og kaldhæðninnar. Verkið fjallar um
konu sem beinir reiði sinni út í lífið – eða kannski
frekar dauðann – að karlmönnum. Hún nýtur
þess að sofa hjá mönnum og hræða þá með því
að láta þá halda að hún hafi smitað þá með eyðni.
Áhorfendur ferðast aftur í tímann með henni og
fá að kynnast sorgum hennar og gleði. Það er
langt liðið á verkið þegar maður fær það staðfest
að hún er með krabbamein en ekki eyðni sem er
kannski óþarflega seint, því hætta er á að áhorf-
endur fái andstyggð á persónunni fyrir að vera
svona djöfulleg í reiði sinni í byrjun. En Gili
tókst að fá okkur með sér í ferðalagið aftur í tím-
ann þar sem við fengum að kynnast persónunni
áður en reiðin tók yfir. Verkið er fullt af sorg,
reiði og ekki síst kaldhæðni eins og titillinn ber
með sér. Gili er sjálf með krabbamein sem gerði
það að verkum að raunveruleikinn blasti við
áhorfendum í leikhúsinu, það var ekki hægt að
slaka á í sætinu og hugsa, þetta er bara leikhús.
Leikhús já, en raunveruleiki. Þessi leiksýning
var með enskum texta sem margir í áhorf-
endasal voru þakklátir fyrir.
Umræðurnar
Á daginn voru leikhúsumræður og fyrirlestrar
um einleiki, ljóðlist og leikhús. Það var mikið
rætt um hvort leikari í einleik þyrfti á allri
tækninni að halda, hvenær er leikari ein-leikari
og hvenær ekki? Niðurstaðan var sú að það væri
ekki hægt að ákveða það, því hvert einleiksverk
er einstakt, þarf ólíka tækni og ólíka nálgun. Þar
sem verkin voru oftast flutt á frummáli var
gjarnan erfitt að skilja hvað var verið að fjalla
um. En það að horfa á leikrit og skilja ekki
tungumálið var rætt fram og tilbaka. Það voru
mjög ólíkar skoðanir á því hvort ætti að texta
sýningarnar eða ekki. Sem dæmi um hversu
leikverk orka ólíkt á mann eftir því hvort maður
skilur textann eða ekki er sýning á hátíðinni sem
fékk 2. verðlaun. Það er pólska verkið Ecce
Homo með leikaranum Janusz Stolarski. Hann
skrifaði einleikinn upp úr samnefndu verki eftir
Nietzche. Samkvæmt upplýsingum sem við
fengum á blaði er þetta róttækt, ákaft, húm-
orískt og gáfulega kaldhæðnislegt verk. En þar
sem leikarinn var frekar staður á sviðinu –
breytti varla um svip og dansaði svo nakinn –
var erfitt að finna húmor, kaldhæðni, róttækni
eða gáfur, þegar textinn er á tungumáli sem
áhorfandinn skilur ekki. Ef uppsetningin sjálf
hjálpar ekki áhorfendanum að finna þessa þætti
sem honum er sagt að séu þarna, þá týnist hann
satt best að segja. En verkið er greinilega mjög
gott því hann hefur unnið til margra verðlauna.
Þarna hefðu áhorfendur notið þess að skilja
textann.
Daginn eftir sýningu Pauline urðu mjög erf-
iðar umræður um leikhús. Hvað er leikhús, hver
er leikstjóri, um hvað má grínast, hvað má? Um-
ræðurnar fóru af stað vegna þess hve verkið
hennar er óhefðbundið. Þær fóru satt að segja
úr böndunum því skoðanirnar voru af svo ger-
samlega öndverðum toga og leikhúsmenntun
viðstaddra, smekkur og leikhúshefðin af ólíku
bergi brotin. Ein af listakonunum sagði að í
hennar landi væri aldrei hægt að setja upp gam-
anleikrit um dauðann, það yrði aldrei samþykkt.
Annar sagði að leikrit um dauðann þyrfti að vera
á léttum nótum, því sorgin kemur í gegnum
húmorinn. Það var rifist um það hvort hægt sé
að setja reglur um hvernig leikhús á að vera eða
hvort leikhús þurfi, geti og sé frjálst. Að sjálf-
sögðu fékkst engin niðurstaða enda það ekki til-
gangur umræðnanna.
Stemningin
Það mætti halda að Kiel hefði verið full af þung-
lyndislegum listamönnum af umfjöllunarefn-
unum að dæma, en svo var sem betur fer ekki.
Við skemmtum okkur konunglega, einnig þegar
við vorum ekki að horfa hvert á annað í leikhús-
inu. Þetta var frábær vika þar sem allir voru
með hjartað opið. Við hjálpuðum hvert öðru við
sýningarnar og fífluðumst þess á milli. Á kvöldin
skiptumst við á sögum, söngvum og fíflaskap,
þar til okkur varð illt í maganum af hlátri. Sem
dæmi um húmorinn, þá vorum við að horfa á
verkið Der Trauerzug eftir Nelli Schahnasarjan,
leikið af Gretu Medschlumjan og leikstýrt af
Wahe Schahwerdjan. Verkið er mjög drama-
tískt, um alveg hræðilega sorgarsögu í Armeníu.
Um konu drykkjumanns sem yfirgaf hana, átti
tvö börn til að fæða en ekkert til að borða og
tengdamóðirin alger gribba. Greta lék sitt hlut-
verk vel, en uppsetningin er mjög ólík nútíma
leikhúsi og á armenísku. Stundum sýndi Greta
kómíska takta, en þar sem verkið var leikið á svo
dramatískum skala gat áhorfandinn ekki verið
viss. Greta var með þungt og mikið reipi um
hálsinn alla sýninguna, sem var tákn um kúgun
hennar. Þegar hún fór í svartan kjól fyrir jarð-
arför tengdamóðurinnar og var að sjálfsögðu
enn með reipið um hálsinn sagði sessunautur
minn: Kjóllinn er smart en hálsfestinni getur
hún sleppt.
Það var mjög áhugavert fyrir leikhúsgesti að
sjá allar sýningarnar, ekki síst vegna þess að
samkvæmt þessari hátíð virðist leikhúsið vera á
mjög ólíkum stað og með mjög ólíkan stíl eftir
því hvort það kemur frá Austur- eða Vestur-
Evrópu. Mesti munurinn liggur í því að sýningar
frá vestrinu eru á léttari nótum, fjalla um sorg
og erfiðleika af kaldhæðni og húmor, en sýning-
arnar úr austri voru þyngri og alvörugefnari í
alla staði.
Þessi einleikjahátíð var ein af þeim upplif-
unum sem maður hugsar til og veit ekki fyrri til
en maður er farinn að brosa út að eyrum.
1. verðlaun: Grete eftir Claudia Wiedemer (leikkona) og Anja Gronau (leikstjóri), Þýska-
land.
2. verðlaun: Ecce Homo eftir Friedrich Nietzsche, leikgerð/leikstjórn/leikur Janusz Stol-
arski, Pólland.
Aukaverðlaun: Throw Pitchfork eftir og leikið af Alexander Thomas, Bandaríkin, Der
Trauerzug, eftir Nelli Schahnasarjan, leikkona Greta Medschlumjan, leikstjóri Wahe
Schahwerdjan, Armenía, A Bat in the Attic, eftir og leikið af Völu Þórsdóttur, leikstjóri
Ágústa Skúladóttir. Ísland.
Mediaverðlaun frá Kieler Nachrichten: The Bear eftir Anton Chekhov, leikið og leikstýrt
af Zijah A. Sokolovic, tónlistarmenn: Primoz Simoncic, Iztok Vidmar, Jelena Zdrale og
Marjan Stanic. Slóvenía.
Fjölbreytileg einleikjahátíð
Vikuna 12.–19. nóvember var alþjóðleg ein-
leikjahátíð haldin í Kiel í Þýskalandi. Þetta er
eina alþjóðlega hátíðin af því tagi í Þýska-
landi og ein sú mikilvægasta í Evrópu. Hér er
sagt frá nokkrum af helstu verkunum sem
sýnd voru og umræðum um þau.
Eftir Völu
Þórsdóttur
lavateatro@
hotmail.com
Ljósmyndari/Marcus Lieberenz
Grete eftir Claudiu Wiedemer og Önju Gronau. „Sýningin var mjög öguð með fallegri notkun á mynd-
máli sem varpað var á vegginn með litskyggnuvél.“
Höfundur er leikari.
Verðlaun