Morgunblaðið - 28.12.2003, Blaðsíða 15

28.12.2003 | 15
Mikilvægt að skilja fólk
Rauðir dagar var líka ákveðin leið til beinni frásagnar. Hún var eins og brú frá
æskuverkunum, Riddurunum og þeim, yfir í Engla alheimsins og sagnanna sem á eft-
ir henni komu, þeirri ættarsögu í þremur bindum sem fengu heitið Fótspor á himn-
um, Draumar á jörðu og Nafnlausir vegir. Sú ættarsaga er um leið eins konar alþýðu-
saga Íslands á 20. öld. Í þessum verkum ægir öllu saman í einni og sömu
fjölskyldunni. Þar eru heitir trúmenn og kommúnistar, kraftakarlar og sjúklingar,
drykkjumenn og heilsufrík, ríkir og fátækir, börn og gamalmenni – og allir fái að
njóta sín.
„Mig langaði ekki til að skrifa um trúað fólk eins og einhverja sirkustrúða, heldur
spyrja: Hvað gefur trúin manninum? Með sama hætti spyr ég hvers vegna menn á 3.
og 4. áratug aldarinnar urðu kommúnistar. Sem sé, hverjar voru þeirra ástæður?
Það er mikilvægt að skilja fólk í þeim aðstæðum sem það býr við, í stað þess að
koma eftir á, eins og er tíska núna, og dæma fólk fyrir eitthvað sem gerðist fyrir þrem-
ur, fjórum, jafnvel fimm áratugum. Það er nauðsynlegt að skilja fólk innan frá – en
ekki utan frá. Í sögum vil ég frekar ganga í Hjálpræðisherinn með gítar en að benda á
þann sem það gerir og hlæja að honum.
Skáldskapurinn spyr sig frekar „hvernig“ en „hvers vegna“. Það er þess vegna sem
það er mikilvægara að upplifa aðstæður persónanna en að setja sig yfir þær og dæma
þær. Nú eru í gangi einhver óformleg réttarhöld yfir fortíðinni. Fínir höfundar einsog
Gorkí og Nexö eru afskrifaðir út af stjórnmálaskoðunum.
Þeir sem setja sig í dómarasætin, telja sig hafa höndlað einhvern sannleika. Það er
engu líkara en þeir hafi sjálfir lagt Berlínarmúrinn í rúst. Hægrimenn sýndu andstöð-
unni í Austur-Evrópu engan sérstakan áhuga á meðan hún var. Jú, auðvitað sumir, en
„friðsamleg sambúð“ var stefnan. Það voru miklu frekar stjórnleysingjar og svoköll-
uð öfgaöfl til vinstri sem vöktu athygli á mönnum eins og Vaclav Havel og Jack Ku-
ron. Ég átti helling af bæklingum um þessi mál sem trotskyistar gáfu út. Mér hefur
því þótt furðulegt þegar fjölmiðlar eru að bjóðast til að gera skriftafeður fyrir aflóga
vinstrimenn.“
Sauðmeinlaus kommúnismi
Fáránleiki slíkrar iðrunar kemur berlega í ljós í ljóði Einars
Uppgjör við fortíðina I, sem birtist í ljóðabókinni Í auga óreiðunnar:
Nú vil ég biðja þá
sem í óskammfeilni sinni
gengu niður Laugaveginn
einhvern tíma í nóvember
árið 1932
að vera svo vingjarnlega að snúa við
og ganga hann upp.
Var þá kommúnisminn hér á landi ekki svo hættulegur að ástæða sé til þess að
standa í uppgjöri við hann?
„Nei, nei, hann var sauðmeinlaus. Menn verða líka að athuga að kjarabætur feng-
ust ekki nema með baráttu. Á meðal sósíalista var líka mjög sterk þjóðerniskennd
sem fáránlegt væri að kenna við einhverja byltingarstefnu. Mestu ögranir sem urðu
hér voru verkföll, til dæmis verkfallið 1955, sem ég nota sem fyrirmynd að verkfallinu
í Nafnlausum vegum. Slík verkföll gátu oft lamað þjóðfélagið en kröfurnar í þeim
snerust um kaup og kjör. Önnur stór ögrun var Natóslagurinn 1949. En svona eftir á
að hyggja, held ég að Ísland hafi aldrei verið á barmi byltingar. Átökin skildu þó mik-
ið eftir sig. Um Natóslaginn var talað í hálfa öld.“
Fremst á myndinni er Þórunn Freyja Brynjarsdóttir, frá
vinstri Guðmundur Már Einarsson, Brynjar Már Karlsson,
Einar Már, Rakel María Axelsdóttir, fósturdóttir Einars,
Hera Björk Brynjarsdóttir, Þórunn Jónsdóttir, Hrafnkell
Már Einarsson og Hildur Úa Einarsdóttir. Anna Björk,
dóttir Einars Más og Þórunnar, er við nám í Madrid á Spáni.
MÁTTU EIGA SIG