Sunnudagsblaðið - 25.04.1965, Blaðsíða 5
Þfiffar sjómennirnir voru ekki á vakt, urðu þeir aff stytta sér stundir neffan þilja. Mynd eftir J. C. Ibbc<
ston, 1788.
rtiunurinn á hluta yfirmanna og
undirmanna mjög mikill.
Þaff, sem kannski hefur þó haft
ftiest áhrif í þá átt að fæla menn
frá herskipaflotanum, var frelsis-
skerðingin. Á stríðstímum var nær
alveg tekið fyrir landgönguleyfi í
köfnum af ótta við strok, og má
nærri geta, að það var illa séð af
ahöfninni. Á hinn bóginn var strok
óttinn ekki ástæðulaus. Það sést
Slöggt af þeim tölum, sem fyrir
Þggja um fjölda liðhlaupa. Á ár-
unum frá 1774-1780 voru 175.990
skráöir á brezk herskip; af þeim
féllu 1243 í bardögum, 18.541 önd-
uðust úr sjúkdómum, en 42.069
struku í ýmsum höfnum. Liðhlaup-
arnir hefðu kannski orðið enn
fleiri, hefðu landgönguleyfi verið
Sefin, en á hinn bóginn hefur
hetta samfellda leyfaleysi áreiðan-
lega ýtt undir strok. Þess voru
■lafnvel dæmi, að áhafnir sumra
herskipa fengju ekki einn einasta
frídag i fjögur ár, og þótt þeim
v®ri lofað orlofi í næstu höfn,
var það svikið eins oft og hitt.
Ýmsir málsmetandi menn gerðu
sér vel ljóst að þetta var vandræða
kerfi. Robert Tomlinson sjóliðs-
foringi, sem varði miklum tíma
og kröftum til að reyna að bæta
kjör sjómanna, sagði árið 1774:
„Ég held,að það sé óvéfengjanlegt,
að ekkert getur fengið sjómenn til
að fara af fúsum vilja um borð í
konungleg herskip, ef þeir vita
ekki, hve lengi þeir eiga að vera
þar“. Það er hægt að þola margt,
ef menn vita, hve lengi það varir.
En sjómennirnir, sem voru telcn-
ir með valdi og fluttir út í her-
skipin, höfðu enga hugmynd um
hvenær þeir losnuðu þaðan aftur.
í upphafi var aðeins starfandi
sjómönnum þröngvað til að gegna
herþjónustu á flotanum. Það fól
að sjálfsögðu í sér vítaliring, sem
engin leið var að losna úr. Meira
að segja Nelson flotaforingi kall-
aði það „djöfullegt kerfi‘ö. Eftir
því sem íleiri sjómönnum var
þröngvað til starfa á flotanum,
eftir því skorti kaupskipaflotann
meiri mannafla. Og eftir því sem
kaupskipunum gekk erfiðar að fá
vana menn, eftir því hækkaði kaúp
þeirra, sem fengust, og um leið
jókst strokulöngun þeirra, sem
voru á herskipunum. Á tímabill
má segja, að þetta nauðungar-
vinnukerfi hafi verið vel á veg
komið með að drepa þá verzlun,
sem flotinn hafði þó það hlutverk
að vernda.
Meðan aðeins tiltölulega fáa
menn þurfti að taka nauðuga, störf
uðu liðssmalarnir óvíða nema í
nokkrum helztu hafnarborgunum.
En umsvif þeirra jukust með auk-
inni eftirspurn eftir mannafla, og
að því kom um síðir, að þeir liöfðu
vald til að taka menn af hverju
einasta skipi, sem kom til heima-
hafnar. Við allar strendur lands-
ins voru heröflunarskip svo þétt,
að aðeins fá kaupför sluppu til
hafnar með óskerta áhöfn. Og þau,
sem voru svo heppin að komast
óséð i gegnum þennan ytri múr,
ALÞYÐUBLAÐIÐ — SUNNUDAGSBLAÐ 3^7