Sunnudagsblaðið - 15.05.1966, Blaðsíða 2

>
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
K
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
I
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
Mýsnar þurfa
ekki faiihlíf
Hafið þið reynt að halda á
liiandi mús? Það getur verið
dálítið erfitt, því að hún er
vís til að bíta ykkur í fingurinn
og stökkva til jarðar og hlaupa
í felur áður en þið áttið ykkur.
Og músin er ekkert ragari við
að stökkva, þótt sá sem á henni
heldur sé hávaxinn og standi
uppréttur. Og það sem kann
að vera merkilegast: músinni
virðist ekkert verða meint af
fallinu til jarðar, og þó er það
margar hæðir hennar; hlutfalls-
lega samsvarandi því að maður
stykki ofan af hæstu húsum.
Það slyppi enginn maður ó-
brotinn úr sliku falli, en mýsla
skýzt bara í holu sína, eins
og ekkert hefði í skorizt. Á-
stæða þess er sú, hve músin
cr lítil. Og litlir hlutir eru ekki
aðeins léttari en stórir hlutir;
þeir eru léttari miðað við
stærð.
Þetta kann einhverjum að
þykja mótsögn við fyrstu sýn,
en þegar við tölum um stærð
í daglegu tali, eigum við ekki
við þyngd eöa massa hluta,
heldur yfirborðsstærð þeirra.
Ðg því minni sem einhver hlut-
ur er, því meiri er yfirborðs-
stærð hans. Og því minni
sem einhver hlutur er þvi meiri
er yfirborðsstærðin miðað við
þyngd hans. Fram á þetta er
auðvelt að sýna stærðfræðilega,
og raunar á ýmsan annan hátt,
þótt það sé ekki eins nákvæmt.
Það er til dæmis hægt að flysja
kíló af stórum kartöflum, og
síðan kíló af litlum kartöflum,
og taka tímann á því. Þá kæmi
í ljós, að það tæki lengri tíma
að flysja iitlu kartöflurnar, ekki
aðeins af því að þær væru
fleiri, heldur væri yfirborð
þeirra meira samanlagt en yfir-
borð stóru kartaflanna.
En hvaða áhrif hefur þetta
á fall músa og manna? Við skul
um hugsa okkur, að mús og
maður stökkvi samtímis út úr
flugvél í mikilli hæð. Bæði mús-
in og maðurinn falla hægt í
fyrstu, en aðdráttaraflið veldur
því, að fallhraðinn eykst. Þessi
hraðaaukning heldur áfram,
unz jaínvægi er náð milli að-
dráttaraflsins og mótstöðu lofts
ins. Úr því verður hraðinn
jafn, svo kallaður Iokahraði.
Mótstaða loftsins verkar að
sjálfsögðu á yfirborðið, og því
stærra sem það er í hlutfalli
við þyngd, því fyrr stöðvar loft-
mótstaðan hi-aðaaukninguna.
Og þar sem yfirborö músar-
innar er miklu stærra miðað
við þyngd liennar verður loka-
hraði hennar miklu minni.
Þessari tilraun mundi lykta svo,
að maðurinn rækist á jörðina
með ofsa hraða og biði bana
þegar í stað.Talsvert síðar svifi
músin til jarðar og hlypi sína
leið öldungis ómeidd, alveg án
tillits til þess, hve hátt fallið
liefði verið.
Mýs og þaðan af minni skepn-
ur þurfa ekkert að óttast fall
sem gerði út af við öll stærri
dýr. En smæðinni fylgja í stað-
inn aðrir vankantar, sem stærri
dýr eru að mestu laus við. Það
er til dæmis miklu meira áfall
fyrir smádýr að vökna en stór
dýr.Vegna þess að yfirborð lít-
illar skepnu er tiltölulega
meira getur meira vatnsmagn
safnazt fyrir á því miðað við
þyngd’ dýrsins. Blautur hundur
hleypur alveg eins hratt og þurr
hundur en blaut mús á ei'fiðara
með að komast áfram en þurrar
stallsystur hennar, og fluga sem
lendir í vatni er hartnær bjarg-
laus.
Raunar kemur fleira til með
fluguna sem blotnar en vatns-
magnið er á hana hleðst: sam-
loðun vatnsins- Vatnið eins og
límir hana niður. Mjög smá
skordýr, sem fá á sig vatns-
dropa, festast eins örugglega
og maður í neti, sem strengt
væri utan um hann. Þessar
litlu lífverur þurfa ekki að ótt-
ast þyngdarlögmálið, en væta
er þeim eins hættuleg og það
er hættulegt fyrir okkur að
hrapa fyrir björg.
S
S
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
S'
s
s
s
s
s
c
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
290 SUNNUDAGSULAÐ - ALÞÝÐUBLAÐIÐ