Sunnudagsblaðið - 29.05.1966, Blaðsíða 22

Helgafellsklausfur
Frh. af bls. 322.
ir hann þó nokkra dirfsku ábóta
-sonarins frá Helgafelli; Katrín var
- dóttir Halldórs, er átti Einar hirð
stjóra og umboðsm. á Hofsstöðum i
Miklholtshrepp Þórólfsson og era
þaðan miklar ættir. Halldór ábóti
var fengsamur að draga undir
klaustrið jarðir með kaupum og
samningum (gerningum) og er
'ágætar heimildir um það í Forn,
bréfasáfni. Virðist þaö hafa verið
nokkuð metnaðarmál ábóta
að komast yfir sem flestar jarðir
í tíð siiini, eru ágætar heimildir
' nm það á síðari hluta 15. aldar
og býi'jdn 16. aldai'. Mun verald-
■leg sýslán hafa vérið órðin rík
í stjórn klaustra á þessum tíma,
má búast við að andleg viðfangs-
efni hafi verið látin sitja á hak-
anum. Skólar munu þó hafa véríð
á flestum ef ekki öllum klaustr-
unum á seinni hluta 15. aldar og
fyrri hluta þeirrar 16.
Óstjórn var minni í klaustrum
á þessum tíma en hafði verið á
14. öld, og ótitt að ábótar væru
reknir ur sætinu. Klaustrin voru
- mikið skjól ■ gamalmenna jafnan
• nokkurs konar elliheimiii, einnig
■ ölmúsumanna og annarra guðsvoi-
aðra. Mikið þurfti því til, er það
Því einnig skýi-ing á að ábótar
vildu standa sig vel með öflun ver-
aldlegra gæða. Þetta skapaði líka
mikil veraldleg völd yfir mörgum
landsetum og þjónustuliði, og mun
vart maður hafa verið meir met-
• inn í nærliggjandi héruðum klaust-
urs, en herra ábótinn vígður með
munklegu harðlífi og guðlegri
blessun, með sjálfa lykla himna-
rikis við belti.
Halldór fékk hálfan Arnarstapa
á Snæfeílsnesi undir klausfrið
1485, én þáðan var að jafnaði
geysimikil útgerð og jafnvel verzl-
un, Hraunliafnarbakka með nokkru
af Geitabergi og Þverá fær hann
1488, jörðina Borg í Laxárdal
1495, byggðarrétt Orms Nikulás-
• sonar 1503- í Máfahlíð, Holti og
Tungu, og síðan fær hann Höfða
í Eyrarsveit og Húsavík í Stein-
grímsfirði. Árið 1503 fær Halldór
og klaustrið jarðirnar Stórahraun
og Fáskrúðarbakka, hvorttveggja
feita bita. Halldór ábóti héfur að
minnsta kosti komið 12 jörðum
og jarðarpörtum undir klaustrið,
og því staðið sig vel á því sviði.
Narfi ívarsson varð ábóti 1512
og er þar til 1528, en hefur þá
látitð af embætti. Varð hann sein-
asti ábóti ldaustursins, tók við
því aftur árið fræga 1550, þá gam-
all, og hefur verið þar aðeins
nokkra mánuði. Samningur var
gerður með Stefáni Skálholtsbisk-
ups og Narfa ábóta um jarðirnar
Máfahlíð, Arnarstapa og Kambana
báða í Breiðuvík 13. febr. 1514.
Sagt er að Stefán biskup var í
visitatiureið 1515, sinni seinustu
um Snæfellsnes og kom að Helga-
felli og var þar viku, og hafði
þaðan með sér mikil klæði skorin
og- óskorin, sera hestur mátti bera,
en eigi er vitað hve mikið hann
hafði með sér í silfri. Er þetta
úr biskupsannálum Jóns Eyjólfs-
sonar, og eru hér á ferðinni ein-
hver gjöld og greiðslur frá klaustr-
inu.
Narfi hélt kennsluskóla á klaustr
inu og eru ættir frá honuni komn-
ar.
Halldór Tyrfingsson er orðinn
ábóti 1528 því er hans getið í
svonefndum Oddadómi með Ög-
mundi Skálholtsbiskupi og ábót-
anum £ Viðey, og hefur hann
verið þar til ársins 1544. Halldór
er orðinn prestur 1492, talinn hafa
haldið Staðarhól 1495—1531, pró-
fastur í Dalasýslu 1502. Börn
hans voru séra Jón í Öndverða-
nesi, Tyrfingur, Sigríður átti Jón
lögréttumaður Þórðarson á Hvoli
í Saurbæ og líklega Ástríður móð-
ir Þórðar lögmanns Guðmundsson
ar. Eru miklar ætth' komnar af
Halldóri ábóta Tyrfingssyni. Bræð-
ur á Helgafelli í tíð Halldórs
ábóta 1542 eru nefndir þessir: Jón,
Ólafur og Gxmnar og líklega Narfi
fyrrverandi ábóti .
Er þá komið að leiðarlokum með
upptalningu ábóta klaustursins, er
hin almenna saga klaustursins hul-
in móðu og mistri tímans, Saga
fyrri tíma er fyrst og fremst saga
höfðingja og yfirvalds jafnt í ver-
aldlegum sem andlegum málum,
þau þrjúhundruð sem hafa starf-
að í þjónustu klaustursins eru
gleymd og geymd en mikil saga
hefur legið þar á bak við sem
skáldum einum er ætlandi að
skyggnast í.
Á prestaráðstefnu í Skálholts-
biskupsdæmi 1540, þar sem helztu
klerkar biskupsdæmisins sam-
þykktu allir með einni raust í
nafni drotúns: að hylla og taka
yíir sig Gizur fyrir fullkominn
formann og superintendentem og
yfir allt biskupsdæmið, hétu hon-
um trú, hollustu og hlýðni, í öllu
er þeir mætti, og engum öðrum
meðan hann lifði, en hann hét
að halda öllu við lög og rétt eftir
gömlum og góðum kirkjulögum
og privilegiis, og enga breytni
gjöra nema mcð klrkjunnar ráði,
settu klerkar staddir á prestastefn-
unni undh' innsigli sín þar á
meðal Haldór ábóti Tyrfingsson.
En ekkj var hann staddur á presta
stefnu þeirri sem haldin var í Mið-
dal 1542 og tók við kirkjuskipan
Kristjáns III. Danakonungs. Muu
Halldór hafa verið katólskur x
hug og hjarta og ekki viljað sam-
Þykkja kirkjuskipan konungs.
Gleraugna-Pétur, bróðir Marteins
Einarssonar Skálholtsbiskups, tók
undh’ sig Helgafellsklaustur að
sögn og rak þaðan bræðurna ber-
fætta og grátandi, biðjandi þeim
óbæna er við tækju, en Daði í
Snóksdal Guðmundsson, tók
klaustrið að léni af kommgi 1543.
Síðar fékk Pétur það og bjó á
Arnarstapa, voru þá klausturjarð
ir nefndar Arnarstapaumboð.
Fylgdu því hundrað jarðir klaust-
ursins, þar á meðal margar eyjar
i Breiðafirði og útvegsjarðir undir
jökli, og margskonar ítök og rekar
ásamt fjölda kúgilda. Var Helga-
fellsklaustur annað ríkasta klaust-
ur að jarðeigna tölu næst Viðeyj-
arklaustri.
Bókmenntafrek í Helgafells-
klaustri liggja ekki ljóst fyrir.
Fræg rit hafa verið orðuð við það
og ábóta þess, svo sem Laxdæla,
Pálssaga biskups, Melabók og
334 SUNNUDAGSI5I.AÐ - ALÞÝÐUBLAÐIÐ