Vikublaðið - 16.07.1993, Blaðsíða 16

Munið
áskriftarsímann
17500
Konan
sem hafið
hampaði
s
Olafsfirði býr kona sem fyrir
rúmum áratug var tæplega
fertug, heimavinnandi og
móðir fjögurra stráka. Elstu
strákamir vildu skellinöðru en
mamma gerði samning við þá
um að þau í félagi keyptu trillu
og gerðu út, svona sér til
skemmtunar. Núna er tóm-
stundaiðjan orðin að fyrirtæki
sem veltir rúmlega 300 milljón-
um króna á ári. Konan heitir Sæ-
unn Axelsdóttir og hún og strák-
amir em enn að. Um áramótin
kom pabbinn, Asgeir Asgeirs-
son, í fullt starf hjá fyrirtækinu
Sæunni Axels hf. sem gerir út
línuskip, verkar saltfisk og hefur
„útibú“ í Noregi. Fjölskyldan
ldauf fyrirtækið úr SÍF og tókst
það sem fæstir bjuggust við; að
ná markaði fyrir eigin fram-
leiðslu.
Sæunn hafði aldrei farið á sjó
þegar hún og strákarnir keyptu
plastbát frá Mótun hf., svokallaðan
færeying, árið 1980. Það var heldur
ekki ætlunin að gera annað með
trilluna en að gutla eitthvað í firð-
inum. En það hljóp hugur í
mæðginin þegar Kristján OF 51
var kominn á flot og tóm-
stundagamanið snerist upp í metn-
að að ná góðum afla. Þau voru líka
fiskin og þó enginn hafi enn getað
skýrt það hvers vegna sumir draga
fleiri fiska úr sjó en aðrir þá er
þekkt samhengið á milli dugnaðar
þeirra sem sjóinn sækja og afla-
hragða.
Þegar fisk var ekki að fá við
ströndina reyndu Sæunn og strák-
arnir fyrir sér við Grímsey og
smndum fóru þau undir Kolbeins-
ey, en þangað er átta tíma sa'm.
Túramir gátu verið þetta tveir til
þrír dagar. Þetta var sumarvinna
strákanna Asgeirs Loga, Axels Pét-
urs og Frímanns, en sá yngsti,
Kristján Ragnar, var þriggja ára
þegar ævintýrið hófst.
Þrem árum seinna var sá stutti
kominn um borð og rótfiskaði á
handfærin þótt hann næði vart upp
- hótelið þitt
fyrir borðstokkinn. Þau höfðu að-
stöðu í gömlum skúr við höfhina
og verkuðu fiskinn sjálf, spyrtu í
skreið á Nígeríumarkað. Þegar
skreiðin féll í verði tók Sæunn það
til bragðs að verka í saltfisk. - Þó
hafði ég varla séð saltfisk áður, seg-
ir hún.
Uppgjörið við SÍF
Það aflaðist vel á Kristján OF og
gott verð fékkst fyrir fiskinn. Fjöl-
skyldan ákvað að festa kaup á
annarri trillu, nokkru stærri, og
gerði þær báðar út með tvo í áhöfn
á hvorri. Þau bættu líka aðstöðuna í
landi og byggðu fiskverkunarhús
árið 1985. Allt kostaði þetta pen-
inga og til að fá upp í fjárfestinguna
fór Sæunn með stærri bátinn á
vetrarvertíð í Grímsey. Hún fékk
þrjá menn til að vera með bátinn
og saltaði sjálf aflann í landi. Elstu
strákamir vom í skóla og þann
yngsta hafði Sæunn með sér í
Grímsey.
Umsvifin jukust ár frá ári. Arið
1989 keyptu þau nýtt húsnæði og
ári seinna línuskipið Asgeir Frí-
mann. Það gekk ekki andskotalaust
að fá leyfi fyrir skipinu. Það var
óvenjulegt að sækja um innflutn-
ingsleyfi fyrir sérhannað línuskip
þar eð slík skip höfðu ekki verið
gerð út ffá Islandi áður. I ofanálag
var umsækjandinn trilluútgerð
með konu í forsvari. Sæunn Axels
félck að kenna á vantrú manna á
getu og framtakssemi kvenna.
- Menn trúðu ekki á þetta. Við
vomm ekki fyrr búin að uppfylla
eitt skilyrði en þeir fundu upp á
öðm, rifjar Sæunn upp. Þau fengu
þó leyfi fyrir skipinu og það hefur
staðið fyrir sínu sem sést best á því
að aðrar útgerðir hafa í kjölfarið
orðið sér úti um sérhönnuð línu-
skip. Það reyndi á þolrifin að þvæl-
ast trekk í trekk í bæinn til að fá
leyfi fyrir kaupunum á Asgeiri Frí-
mann. Það málastapp bliknar samt
sem áður í samanburði við uppgjör
Sæunnar við Samband íslenskra
fiskframleiðenda, SIF. Sæunn vill
ekki segja margt annað um við-
skilnaðinn við SIF en að hún
hafi ekki getað unnið með á-
kveðnum mönnum. Jafnvel þeg-
ar maður nuddar í henni segir
hún það eitt að saltfiskmarkað-
urinn sé grimmur og menn
verði að halda vöku sinni.
Skömmu síðar opnast flóðgátt,
röddin verður eilítið hás og hún
grípur báðum hönduin um stól-
röndina á eldhúskollinum eins
og til að varna því að hún
stökkvi á fætur.
- Það gengur ekki að um-
gangast okkur eins og skynlaus-
ar skepnur. Þeir voru að spila
með mína lífsafkomu og áttu ekk-
ert með það að setja okkur út í
horn. Þetta var hroki og yfirgangur
hjá SIF. A meðan hún talar er hægt
eitt andartak að skynja járnbent
stoltið og ósveigjanlegt sjálfstæðið
sem ásamt athafnaorkunni gerir
Sæunni að því sem hún er.
Fjölskyldan safnar liði
Þeir eru fáir sem hafa boðið SIF
birginn og staðið uppréttir á eftir.
Og þó að samtökin hafi ekki lengur
formlega einokun á saltfiskútflum-
ingi þá gera menn sér það ekki að
leik að egna SIF upp á móti sér.
Enginn kostur var góður. Annað
hvort var að fara úr SIF og leggja
ffamtíð fyrirtækisins að veði eða að
þrauka í samtökunum og láta það
yfir sig ganga sem ákveðið var í
höfúðstöðvunum.
- Ef þú sofnar fullur af gremju
og vaknar fullur af gremju og það
nagar þig að innan þá émr það þig
upp. Þannig lýsir Sæunn tilfinn-
ingum sínum þegar hún braut heil-
ann um hvað kúrs hún ætti að taka.
Teningunum var kastað. I febrúar
1992 sagði Sæunn sig úr SIF.
Kveðjurnar sem hún fékk ffá sam-
tökunum voru: Þú kemur aftur og
sleikir á okkur skóna, eins og hinir
sem hafa reynt að standa á eigin
fómm.
Sæunn vissi að það kostaði bar-
áttu að taka afurðasöluna í sínar
hendur. Margir hafa farið flatt á
því að selja saltfisk beint til er-
lendra kaupenda og tapað öllu
sínu. Aður en Sæunn tók ákvörðun
um að hætta í SIF talaði hún um
það við eiginmann sinn, Asgeir As-
geirsson, og strákana.
- Þeir smddu mig, segir hún.
Þegar skrefið var stigið varð fjöl-
skyldan að endurskipuleggja sín
mál. Þrír elstu strákarnir voru farn-
ir að heiman en þrátt fyrir erlið við
að byggja upp fyrirtæki höfðu Sæ-
unn og Asgeir kappkostað að koma
bömunum til mennta. Þeir luku
stúdentsprófi og fóru á unglingsár-
unum sem skiptinemar til útlanda.
I fyrravemr var Axel Pémr við nám
í kvikmyndagerð í Frakklandi, Frí-
mann lærði lögfræði í Háskólanum
og Asgeir Logi lagði smnd á sjávar-
útvegsffæði í Tromsö í Noregi.
Fjölskyldan lagðist á eitt til að
það mætti takast að koma saltfiski
frá Sæunni Axels hf. á markað í út-
löndum og láta ekki kveðjur SIF-
manna verða að áhrínsorðum. Axel
Pétur tók sér ffí frá kvikmynda-
gerðanáminu og hafði með hönd-
um sölumálin erlendis.
Frímann lagði lögfræðiskmdd-
urnar á hilluna í bili og tók að sér
umsjón útflutningsins frá Reykja-
vík auk þess sem hann kaupir hrá-
efhi á fiskmörkuðum fyrir sunnan
og sendir heim í Olafsfjörð til
verkunar. Sæunn metur allan sinn
fisk sjálf og er stt'f á matinu. Hún
leggur memað sinn í að senda að-
eins frá sér gæðaafurð. Hráefnið er
eingöngu línufiskur, sem að hluta
kemur frá línuskipinu Ásgeiri Frí-
manns og að hluta af á fiskmörkuð-
um.
Alúðin sem Sæunn leggur við
verkunina skilaði sér þegar hún fór
að selja fisk í eigin nafni. Axel Pét-
ur reyndist lúnkinn sölumaður og
síðast liðið sumar fór fiskur ffá Sæ-
unni Axels hf. til Brasilíu, Portúgal,
Spánar, Frakklands, Grikklands og
Italíu. I Noregi fór Asgeir Logi á
stúfana og keypti hlut í fiskverkun í
Andenes í Norður-Noregi.
Afli úti fyrir Noregi er að aukast
og fjölskyldan mat dæmið þannig
að saltfiskinn sem verkaður væri
þar mætti selja i gegnum sama
sölukerfi og þann ólafsfirska. Sæ-
unn fór til Noregs í janúar í vemr
til að aðstoða Ásgeir Loga sem
stýrir fyrirtækinu.
- Norðmenn eru 30 til 40 árum
á eftir okkur í saltfiskverkun. Þeir
hafa eingöngu selt á Portúgal á
lægsta verði enda með lélegustu
gæðin. En við erum að ná tökum á
þessu og tekist að bæta ffamleiðsl-
una verulega, segir Sæunn. Þegar
fjölskyldan keypti fiskverkunina
sögðu sumir að það væri ósæmilegt
að flytja út þekkingu íslendinga á
saltfiskverkun og kenna Norð-
mönnum sem síðan kepptu við
okkur á sömu mörkuðum.
- Það væri glópska að flengjast
um Noreg og kenna þeim okkar
vinnubrögð. Það er heldur ekki
ætlunin. Við kennum okkar fólki
að vinna fiskinn og hleypum ekki
hverjum sem er að, fúllyrðir Sæ-
unn.
Allt sem við gerum
Um síðustu áramót kom Asgeir
Asgeirsson í fullt starf hjá Sæunni
Axels hf. Hann starfaði áður hjá út-
gerðarfyrirtækinu Sæbergi í Olafs-
firði. Ásgeir sér um skrifstofuna og
bókhaldið. Það má segja að
hringnum hafi verið lokað þegar
Asgeir tók við skrifstofunni því þá
var öll fjölskyldan komin á launa-
skrá fyrirtækisins. Reyndar var það
fyrst í fyrra að Sæunn fékk fast
kaup og hún segist fá svona rúm-
Iega verkamannalaun. Þegar mað-
ur spyr hvort það sé nálægt hund-
raðþúsundkalli tekur hún því ekki
fjarri.
Hún vaknar klukkan fimin á
morgnana til að baka bakkelsi fyrir
starfsfólkið sem telur um 20
manns. Sæunn leggur töluvert upp
úr því að starfsfólkið hennar sé á-
nægt í vinnunni. Og hún skúrar
sjálf gólfin. Þegar hún er spurð
hvað reki hana áfram segist hún
ekki vita það. Hún þurfi bara alltaf
að hafa eitthvað fyrir stafni og það
hafi verið tilviljun að hún fór út í
útgerð og fiskvinnslu. Svo hefúr
hún afslappað viðhorf til umsvif-
anna.
- Þetta er upp og niður í sjávar-
útvegi. Ef þetta gengur ekki þá
bara hætti ég. Hún leynir þó ekki
stoltinu þegar uppgjörið við SIF
ber á góma.
- Við höfum verið í þessu af lífi
og sál. Reksturinn hefur fært okkur
mikla gleði, eklci síst að segja okkur
úr SIF og láta það takast. Allt sem
við gerum reynum við að láta
blessast, en ef það tekst ekki þá
veltum við okkur ekki upp úr mis-
tökunum.
En hvað nú? Sæunn vill á sjóinn.
Hún sjá sjónvarpsmyndina um
trillukarlinn þar sem Arni Tryggva
lék sjálfan sig og fékk gæsahúð.
Trillan sem var upphafið að þessu
öllu er í láni útí Grímsey og Sæunn
gemr ekki beðið efdr því að komast
á skak. Hún dregur andann djúpt
og andvarpar sælubrosi. Hafið
heillar.
pv
Breski íhaldsflokkurinn
hafnar Thatcherismanum
Ríkisstjóm John Majors í
Bretlandi ætlar að taka
virkan þátt í uppbygg-
ingu atvinnulífsins þar í Iandi og
hafnar stefnu afskiptaleysis sem
einkenndi stjómarár Margrétar
Thatchers, fyrrverandi forsætis-
ráðherra.
Atvinnumálaráðherra Breta,
David Hunt, lýsti yfir á fundi með
íhaldsmönnum í Oxford fyrr í
þessum mánuði að umræðunni um
hvort ríkisvaldið ætti að skipta sér
af þróun atvinnulífsins væri lokið.
Hunt boðaði „félagslega mark-
aðsstefnu" þar sem ríkisvaldið tæki
höndum saman við stjórnendur
fyrirtækja með það að markmiði að
bæta rekstrarskilyrði þeirra. Sam-
kvæmt því eiga fyrirtæki að taka á
sig aukna ábyrgð á starfsmönnum
og félagslegu umhverfi.
Atvinnumálaráðherrann sagði að
stefna Thatchers hafi átt við á síð-
asta áratug en áhersluatriðin nú
væru ábyrgð, valfrelsi og samvinna.
Stefnubreyting breska Ihalds-
flokksins nær einnig til Evrópu-
mála. Ríkisstjóm Majors er mun
hlyntari evrópskri samvinnu en
Thatcher var.
A fundinum í Oxford lagði
David Hunt áherslu á að Ihalds-
flokkurinn ætti margt sameiginlegt
með hægriflokkum á meginlandi
Evrópu, sérstaklega Kristilegum
demókrötum í Þýskalandi.
I Bretlandi er ræða Hunts túlkuð
sem endanlegt uppgjör íhalds-
manna við Margréti Thatcher,
fyrrverandi forsætisráðherra, sem
hélt um stjórnartaumana í rúman
áratug.
pv/The Sunday Times
Margréti Thatcher er
endanlega úthýst úr lhalds-
flokknum.