Vikublaðið - 10.06.1994, Blaðsíða 7

VTKUBLAÐIÐ ÍO.JÚNÍ 1994
7
borg Ingólfsdóttir, var ósammála
þessu og lagði til að „verksvið sjúkra-
liða yrði óbreytt ffá núgildandi lög-
um, þ.e. sjúkraliðar starfi á hjúkrunar-
sviði“.
Niðurstöður sínar byggðu þær á
tvennu. 1 fyrsta lagi að þörf sjúkraliða
innan hjúkrunarsviðs sé á engan hátt
uppfyllt. Þær eru sem sagt ekki sam-
mála því að ekki sé lengur skortur á
hjúkrunarfræðingum og störf sjúkra-
liða innan hjúkrunarsviðs séu fullsetin
og því þurfi að finna sjúkraliðum ný
verksvið. Þær vitna í eigin könnun,
ffamkvæmda í júní '92, þessu til sönn-
unar.
A þeim 16 sjúkrahúsum sem könn-
unin náði til var setið í 82% stöðu-
gilda sjúkraliða en á þeim öldrunar-
stofnunum sem könnunin náði til ein-
ungis í 41% stöðugilda. Minnihlutinn
lagði áherslu á að á þessu sviði, öldr-
unarþjónustunni, væri mikill skortur á
sjúkraliðum og þar nýttist menntun
þeirra vel.
I öðru lagi byggðu þær niðurstöður
sínar á því hvernig sjúkraliðar gætu
hugsanlega nýst öðrum heilbrigðis-
stéttum.
Vegna hugmynda um að skilgreina
starf þroskaþjálfa undir menntamál-
um nýttust þeir ekki þar, sjúkraþjálf-
arar og iðjuþjálfarar æsktu ekki eftir
sérmenntuðu aðstoðarfólki og þau
störf sem heimilislæknar tilgreindu
sem heppileg sjúkraliðum inni á
heilsugæslustöðum féllu flest undir
hjúkrunarsvið. Því var það skoðun
minnihlutans að „ekki væri ástæða til
að breyta lögum um sjúkraliða til að
tiltekin verkefhi (innan heilsugæslu-
stöðvanna) séu unnin (af sjúkralið-
um)“.
Meirihlutinn telur aftur á móti að
fyllsta ástæða sé til að fleiri starfsstétt-
ir í heilbrigðiskerfinu hafi aðgang að
sérmenntuðu aðstoðarfólki „og má
þar nefna sjúkraþjálfa, iðjuþjálfa og
þroskaþjálfa".
Hulda Olafsdóttir, formaður Félags
íslenskra sjúkraþjálfara, sagði í samtali
við Vikublaðið að sjúkraþjálfarar væru
sammála því að sjúkraliðar gætu unn-
ið undir stjórn sjúkraþjálfara en hins
vegar væru þeir því ósammála að
sjúkraliðar yrðu gerðir að löggiltum
aðstoðarmönnum þeirra. I fyrsta lagi
vegna þess að í sumum tilfellum, þ.e. í
einkarekstrinum, nýttdst menntun
þeirra ekki nema að hluta. Skrifstofu-
störf eru stór þáttur í starfi aðstoðar-
manna þar. I öðru lagi vegna þess að
sjúkraþjálfarar vilja geta nýtt fólk með
aðra menntun að baki sem aðstoðar-
menn. Fyrst og fremst fólk með stúd-
entspróf sem er að hugleiða að fara út
í sjúkraþjálfaranám. Þá benti Hulda á
að reynsla sjúkraþjálfara í öðrum
löndum af löggiltum aðstoðarmönn-
um væri ekki góð.
Valdabarátta lækna og
hjúkrunarfræðinga?
Á sumum heilsugæslustöðvunum
úti á landi er samkomulag miili lækna
og hjúkrunarffæðinga svo slæmt að
sjúkraliðar fái alls ekki að aðstoða
lækna þar sem hjúkrunarffæðingarnir
álítd þá aðstoðarmenn sína en ekki
lækna, segir einn heimildarmaður
Vikublaðsins. Þetta ástand hafi orðið
til þess að læknar hefi farið að huga að
því að fá eigið aðstoðarfólk. Þannig
hafi hugmyndin um heilsuliða orðið
tdl. Hann álítur ástandið á heilsu-
gæslustöðvunum, sem og þá verka-
skiptingu sem ríki á spítölunum, ekki
til komið vegna ákvarðana sem teknar
hafi verið í heilbrigðisráðuneytinu né
sé hér um eitthvert náttúrulögmál að
ræða. Þvert á móti sé hér um að ræða
valdapíramída sem læknar og hjúkr-
unarfræðingar hafi komið sér upp í
valdabaráttu sinni. Valdabarátm þar
sem sjúklingar og þarfir þeirra koma
hvergi nærri.
Vissulega er hægt að líta svo á að
hér sé hreinlega á ferðinni valdafíkn
hjúkrunarffæðinga og lækna. Þeir séu
að togast á um hvorir eigi að ráða yfir
undirmönnunum og stofnunum heil-
brigðisþjónusmnnar. Hjúkrunarffæð-
ingar hafa til að mynda lagt áherslu á
að sjúkraliðar vinni á hjúkrunarsviði.
Á því sviði séu það hjúkrunarffæðing-
ar sem beri ábyrgðina. Ábyrgð lækna
liggi affur á móti á lækningasviði.
Sjúkraliðar séu aðstoðarmenn þeirra
og ekki sé hægt að gera þá að aðstoð-
armönnum annarra heilbrigðisstétta,
s.s. lækna, ekki frekar en hægt sé að
gera lyfjatækna, aðstoðarmenn lyfja-
ffæðinga, að aðstoðarmönnum hjúkr-
unarfræðinga eða einhverra annarra.
Lengi verður hægt að deila um
hvaða heilbrigðisstétt reyni að drotma
yfir hverjum eða hvort markmið
þeirra sé yfirleitt að drottna yfir ein-
hverjum. Hitt hljóta menn að vera
sammála um að sjúklingunum sem
hlut eiga að máli verður aldrei skipt
niður í lækningasvið, hjúkrunarsvið,
sjúkraþjálfarasvið o.s.ff. En um þá, og
þarfir þeirra, hlýtur heilbrigðisþjón-
ustan að eiga að snúast.
Menn hljóta líka að velta fyrir sér
varnaðarorðum Kristínar Björnsdótt-
ur um sparnaðinn í heilbrigðiskerfinu
og afleiðingar hans: „Það er mjög
mikið álag inni á spítölunum og í heil-
brigðisþjónusmnni almennt. Mjög er
þrýst á um sparnað og aukin afköst
sem þýðir einfaldlega að vinna þarf
hraðar og nýta tímann til þess ýtrasta.
Víða um lönd hefur fólk áhyggjur af
þessari auknu pressu sem er á starfs-
fólki innan heilbrigðiskerfisins. Að
lokum hljóti eitthvað að gefa sig. Þessi
átök milli heilbrigðisstéttanna endur-
spegla þetta ástand að hluta til.“ Og
hætt er við að það bimi á þeim sem
eiga að njóta þjónusm þessara stétta,
sjúklingunum.
Spurning um viðurkenningu
á hjúkrun sem fagi
Kristín Bjömsdóttir er lektor
í hjúkrunarfræði við Há-
skóla Islands. I doktorsrit-
gerð sinni fjallaði hún um hjúkrun
sem kvennastarf, m.a. um þær
breytingar sem orðið hafa á skiln-
ingi íslenskra hjúkrunarkvenna, og
síðar hjúkrunarffæðinga, á hjúkr-
un. Og um leið um þau völd sem
hjúkrunarffæðingar hafa í heil-
brigðiskerfinu og hvemig þau
skarast við völd lækna.
En hvernig skyldi Kristín líta á þau
átök sem átt hafa sér stað milli hjúkr-
unarffæðinga og sjúkraliða að undan-
förnu og breytingarnar sem fyrirhug-
aðar eru á lögum um sjúkraliða?
„Átökin snúast fyrst og ffemst um
hvort sjúkraliðar, þ.e. aðstoðarmenn
hjúkrunarfræðinga, geti unnið með
læknum. Fari svo finnst mér sjúkra-
liðastarfið vera farið að skarast við
hjúkrun. Það leiðir okkur að þeirri
spurningu hvort hjúkrun sé sjálfstætt
fag og lækningar annað fag. Mér
finnst þetta vera spurning um viður-
kenningu á hjúrkun sem fagi.“
Kristín bendir á að sjúkraliðar séu
menntaðir til þess að annast ákveðin,
takmörkuð störf innan hjúkmnar.
Sjúkraliðanáminu var á sínum tíma
komið á vegna þess að skortur var á
hjúkrunarfræðingum. Þetta var stétt
sem átti að vinna undir handleiðslu
hjúkrunarfræðinga og hjúkrunarffæð-
ingar kenndu. Hún telur því alveg
ljóst að sjúkraliðar séu aðstoðarmenn
hjúkrunarffæðinga. Þau störf sem þeir
vinni heyri undir hjúkrun.
„Mér finnst þetta því ekki vera
spurning um það hvort þessi hópur,
eða stétt, geti nýtt þessa menntun á
öðrum sviðum, svo sem lækningum,
heldur hitt hvort hún geti starfað
sjálfstætt að hjúkrun. Það eru í gildi
ákveðin lög um hjúkrun. í þeim er
kveðið á um að það séu hjúkrunar-
ffæðingar sem bera faglega ábyrgð á
henni. Eg tel frumvarpið ganga í ber-
högg við þessi lög. Með því að gefa
sjúkraliðastéttinni, sem er ineð 2-3
ára nám í fjölbrautaskóla, réttindi til
þess að starfa sjálfstætt við hjúkrun
finnst mér verið að gefa hjúkrun sem
fagi langt nef.“
Sátt um völd fagstéttanna
Hér erum við hreinlega komin að
rótum þessa kerfis sem við höfum að
áliti Kristínar. Kerfis sem byggir á há-
skólamenntuðum fagstéttum með yf-
irráð yfir ákveðnum sviðum í samfé-
laginu. „Það er ákveðin sátt um það í
þjóðfélaginu hver þessi svið séu og
það eru auðvitað ákveðin völd sem í
því felast. Völdin eru falin í eðli fag-
stétta, þær eru takmarkandi og skil-
greina ákveðna eiginleika, færni og
þekkingu sem meðlimir stéttarinnar
telja sig búa yfir og geta ábyrgst. Aðr-
ir hafi ekki þessa eiginleika og fá þar
með ekki að stunda störf viðkomandi
stéttar. Rökin fyrir þessu eru að verið
sé að vernda almenning fyrir ein-
hverskonar ófaglegri og ósiðlegri
þjónustu.
Auðvitað hafa margir gagnrýnt
þessa hugmyndafræði um fagstéttir.
Þær séu aðeins að vernda eigin hags-
muni. En meðan það ríkir almenn sátt
um það hér á landi að vilja veita
ákveðnum stéttum með ákveðinn bak-
grunn sérréttindi til þess að vinna á
ákveðnum sviðum þá finnst mér hug-
myndin um að sjúkraliðar geti unnið
sjálfstætt vera algjör ögrun við þá
hugmyndaffæði. Eigi þessi hugmynd
að verða ofan á finnst mér að það
verði að taka hana upp í miklu víðara
samhengi, hugmyndafræði fagstétt-
anna í heild.“
Tilhneiging til að finnast
hjúkrun of dýr
Sjúkraliðum hefur ekki fjölgað jafn
mikið og hjúkrunarfræðingum inni á
sjúkrahúsunum undanfarin ár. Sjúkra-
liðar hafa bent á að þeir séu lægra
launaðir heldur en hjúkrunarfræðing-
ar. Því sé rétt, í sparnaðarskyni, að láta
þær ganga fyrir hjúkrunarfræðingum.
Hvað segir Kristín um þessi rök?
„Það hefur alltaf verið uppi þessi
tilhneiging að finnast hjúkrun of dýr
og menntun hjúkrunarfræðinga, eða
kvenna, of mikil. Hjúkrun hefur alltaf
verið sinnt af konum og verið lág-
launastarf, hvort sem úm hefur verið
að ræða hjúkrunarfræðing eða sjúkra-
liða. Alveg frá því í byrjun aldarinnar,
þegar maður skoðar hvernig var fjall-
að um þessi mál þá, t.d. skrif lækna í
Læknablaðið, kemur fram þessi
spurning um menntunina. Læknum á
þeim tíma fannst allt of mikið að
hjúkrun yrði 3 ára nám. Þeirra rök
voru einmitt þau að ef hjúkrunarkon-
ur fengju þetta mikla ntenntun þá
kæmi ffam þessi launakrafa.
Hjúkrunarkonur beittu aftur á móti
þeim rökum að starf þeirra væri svo
umfangsmikið, vandasamt og kræfist
það mikillar menntunar að 3 ár væri
ekki of langur tími. Það hefur alltaf
verið þessi tilhneiging að horfa í þessa
menntun og að hún kæfi kærleikann
og hlýjuna í hjúkrunarkonunum. Að
þetta sé offausn við sjúklingana og of
dýrt.
Ég get ekki tekið undir þessi sjónar-
mið. Allsstaðar á Vesturlöndum eru
menntunarkröfur til hjúkrunarfræð-
inga að aukast. Það hefur ekki verið
sýnt fram á að hjúkrunarinenntunin
nýtist ekki vel og að það sé hægt að
sinna þessum störfum með minni
menntun. Ásókn hjúkrunarffæðinga í
ffamhalds- og endurmenntun finnst
mér staðfesta þetta. Þeir finna greini-
lega fyrir þörf á aukinni menntun í
sínu starfi. Ég skil ekki hvernig hægt
er að halda því ffam að menntun
þeirra sé of mikil, ég bara sldl ekki þau
rök.“
Trú á þekkingu og
menntun
Eru hjúkrunarfræðingar ekki bara
hræddir um stöðu sína, eins og sjúkra-
liðar hafa bennt á?
„Þetta er spurning um að halda
utan um og hafa yfirráð yfir hjúkrun.
Það er alveg ljóst. En hvort hér sé á
ferðinni einhver valdagræðgi til þess
að halda yfirráðum er annað mál,“
segir Kristín.
Hún telur að faglegar forsendur,
varðandi gæði hjúkrunar og annað
slíkt, liggi frekar að baki viðbrögðum
hjúkrunarfræðinga. „Ég hef inilda trú
á þekkingu og menntun. Aukin
menntun eykur þroska fólks, sérstak-
lega siðferðilegan þroska, mannkær-
leika og mannskilning. Að líta á vís-
indi sem eitthvað kalt og fjarlægt er
skilningur á vísindum sem ég er al-
gjörlega ósammála.
Þessi siðferðisþroski og mannkær-
leikur verður enn mikilvægari í þeirri
hátæknivæddu heilbrigðisþjónustu
sem við búum við nú. Allir sem starfa
innan hennar finna fyrir vanmætti
frammi fyrir þeim siðferðilegu
ákvörðunum sem tæknin kallar á. Og
verða áþreifanlega varir við hvað þeir
þurfa sterkan bakgrunn til þess að
geta rökstutt á faglegan hátt ákvarð-
Kristín Björnsdóttir iektor.
Myndir: Ól. Þ.
anir sem varða þarfir og hagsmuni
skjólstæðinganna."
Möguleikarnir liggja í
heimahjúkrun og lang-
dvalarstofnunum
Þróunin á bráðasjúkrahúsunum
hefur leitt til þess að ekki er þörf á
sjúkraliðum þar í sama mæli og áður.
Kristín segist skilja áhyggur sjúkraliða
af þessari þróun en það séu óþarfa
áhyggjur. Menntun þeirra nýtist vel á
öðrum sviðum hjúkrunar og segist
hún vilja taka fram að hún vilji alls
ekki gera lítið úr menntun þeirra.
„Mér finnst umönnunin í heirna-
hjúkruninni og víða á langdvalar-
stofnunum vera það áhugaverða í
hjúkrun. Þar getur hjúkrun virkilega
lagt eitthvað af mörkum. Með því að
geta dregið úr þjáningum fólks og
stuðlað að stöðugri vellíðan þess. I
þessa átt verða bæði hjúkrunarfræð-
ingar og sjúkraliðar að fara að líta.
Með góðri sammvinnu við hjúkrunar-
ffæðinga gætu sjúkraliðar fengið tæki-
færi til þess að þróa sig á þessu sviði.
Ég get aftur á móti ekki séð að sú leið
sem ffam kemur í ffumvarpinu, að
starfa undir stjórn annarra heilbrigð-
isstétta, sérstaklega með tilliti til þess
að einungis læknar hafa sýnt henni á-
huga, geti orðið til þess að þróa og
þroska þeirra hjúkrun meira,“ segir
Kristín að lokum.
Utboð
F.h. Gatnamálastjórans í Reykjavík er óskað eftir tilboðum í
eftirfarandi verk:
Verkið nefnist:
Hringbraut
Framnesvegur - Birkimelur
Breyting götu
Helstu magntölur eru:
Uppúrtekt 400 m3
Fylling 230 m3
Niðurföll 28 stk.
Púkk 630 m2
Grásteinskantur 450 m
Hellulögn 700 m2
Steyptstétt 1.100 m2
Verkinu skal lokið fyrir 1. október 1994.
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu vorri Fríkirkjuvegi 3, Reykja-
vík, frá og með þriðjudeginum 7. júní n.k., gegn kr. 15.000.-
skilatryggingu.
Tilboðin verða opnuð á sama stað þriðjudaginn 14. júní 1994, kl.
14.00.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVIKURBORGAR
Fríkirkjuvegi 3 - Sími 25800