Lesbók Morgunblaðsins - 12.02.2005, Síða 3

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 12. febrúar 2005 | 3
Þ
að kemur í ljós þegar ég for-
vitnast um hvað liggur að baki
hugtökunum Jákvæð eigna-
myndun – neikvæð eignamynd-
un, sem eru heiti sýningar
Óskar Vilhjálmsdóttur í Lista-
safni ASÍ sem verður opnuð í dag að eignir,
ekki síst húseignir, koma nokkuð við sögu á
sýningunni.
Í Arinstofunni er myndband, sem sýnir
Reykjavík og nágrenni úr lofti, og tvö börn
dansa og leika sér. „Ég hef mikið verið að
velta fyrir mér nútímalandnámi, hvernig
borgin sívex og maðurinn
brýtur undir sig hrjóstruga
mela og breytir þeim í
notalegustu mannabú-
staði,“ segir Ósk í samtali okkar. Út frá sama
meiði er innsetning hennar í Gryfjunni, en
þar gefur að líta vegavinnutjald sem vekur
upp ýmsar hugrenningar um húsnæði og
landnám; tjaldbúðir í óbyggðum, vegavinnu,
flóttamannabúðir og indíánatjöld, svo dæmi
séu tekin. „Tjaldið er einfaldasta form þess
að búa sér til íverustað,“ segir Ósk. Það er
rökkvað í salnum og eina ljósið er inni í tjald-
inu, sem stafar frá sér daufri birtu. Uppi á
vegg sést glitta í orð, eitt-ann-hvað-að, sem
eru brot úr orðunum eitthvað annað – sem
Ósk málaði utan á gluggann á sýningu sinni í
Galleríi Hlemmi árið 2003. Hún segist þá
hafa opnað „vettvang fyrir hugmyndir og
myndverk sem fjölluðu um eitthvað annað en
það sem er.“ Nú, þegar orðin hafa verið brot-
in upp, er ekki það sama uppi á teningnum.
„Mér fannst orðin einfaldlega falleg í þessu
formi. Til dæmis ann, eins og í að unna,“ seg-
ir hún.
Tap og gróði
Ádeilan ekkert langt undan hjá Ósk frekar
en fyrri daginn, þó hver verði að túlka inn-
setninguna eins og hann vill eins og hún
bendir sjálf á, því innan úr tjaldinu berst
furðulegt og dálítið ógnvænlegt hjóð. Á sama
hátt er óþægilega tilgerðarlegur hlátur, í
anda bandarískra gamanþátta, undirleikur
myndbandsins af loftmyndinni og dansandi
börnunum.
Titilhugtök sýningarinnar, jákvæð eigna-
myndun og neikvæð eignamyndun, eru meðal
hugtaka úr viðskiptalífinu sem Ósk er að
velta fyrir sér um þessar mundir. Að hennar
mati eru þau til þess fallin að breiða yfir önn-
ur og óþægilegri orð. „Í raun þýðir þetta
bara gróði og tap, sem eru vúlgar orð sem
menn vilja helst ekki nota. Í staðinn eru
tækniorð notuð til að fegra hlutina,“ segir
hún og tekur sem dæmi orðin hagvöxtur,
markaðslögmál, eignarhald og kaupmáttur.
„Öll þessi tæknilegu orð viðskiptalífsins hafa
fegrandi yfirbragð. Þau fela í sér trú á upp-
gang, vonir, væntingar og vonbrigði. Þau
fjalla ekki um raunveruleg verðmæti heldur
væntingar. Hvað eru verðmæti? Hvenær er-
um við að græða og hvenær erum við að
tapa?“
Skuggabaldrar og skoffín
Með þessi óþægilegu hljóð í eyrunum og orð í
huganum geng ég upp stigann og inn í inn-
setningu Ólafar Nordal, sem ber yfirskriftina
Hanaegg. Þrátt fyrir leit í íslensku orðabók-
inni hef ég ekki fundið skýringu á þessu hug-
taki, þó mig renni reyndar í grun að þar sé
eitthvað þjóðlegt á ferðinni eins og svo oft í
verkum Ólafar. Forystuféð og fjögurra laufa
smárarnir hennar eru mér ennþá í fersku
minni.
Ólöf hváir þegar ég segi henni að hanaegg
sé ekki í orðabókinni. „En hanaormur er það.
Hann er einn af þeim óvættum sem koma úr
hanaeggi,“ útskýrir hún og segir hanaegg
vera egg sem hanar verpi þegar þeir eru
orðnir gamlir. Úr hanaeggi komi bastarður
eins og hanaormur, sem er hálfur ormur og
hálfur dreki, svipaðrar ættar og skugga-
baldrar og skoffín, óvættir sem eru hræðileg-
ir og drepa með augnaráðinu einu saman.
Rithöfundurinn Sjón hefur skrifað „Hug-
arburð“ í sýningarskrá sem hann tileinkar
Ólöfu, um túnfótinn sem tillögu að nýjum
óvætti sem borðar hár sofandi stúlkna. Brot
úr lýsingu Sjóns á túnfætinum er svona: „Ís-
lenskur túnfótur er á stærð við fót fjögurra
ára barns; þ.e.a.s. frá hné og niður úr. Er
hnéð þá ekki reiknað með og aðeins miðað
við legginn og sjálfan fótinn. Hann heldur sig
við skurði eða lækjarsprænur því þar er gott
að dyljast undir barði og iðjagrænu, slútandi
grasstríinu sem hangir þar fram af. Hann er
því með fásénni skepnum, í flokki með nykri
og flæðarmús, já, ef ekki sú allra fásénasta.“
Að kveikja hugsun
En það er það sem er inni í hanaegginu áður
en það klekst út sem er viðfangsefnið á þess-
ari sýningu Ólafar í Listasafni ASÍ, ekki egg-
ið sjálft sem hún hefur reyndar sýnt áður, né
hanaormurinn né túnfóturinn hans Sjóns. Í
myndböndum gefur að líta einskonar fóst-
urmyndir innan úr hanaeggi, og á gólfinu eru
hrúgöld í sama lit – bleikum – sem Ólöf býð-
ur mér að setjast í meðan við spjöllum. Það
er sérlega þægilegt að sitja í hrúgöldunum
sem laga sig að líkamanum og halda þétt ut-
an um hann, gerðum úr hreinu gerviefni, á
meðan við ræðum allt það sem kemur upp í
hugann inni í þessari bleiku veröld skoffína.
Fantasía og þjóðtrú, genatækni, umræða um
klám, það óþekkta, það sem er alvöru og það
sem er ekta. En sem fyrr er það áhorfandans
sjálfs að túlka innsetningu Ólafar. „Það er
æði margt sem fór í gegnum huga minn þeg-
ar ég var að vinna þessa sýningu,“ segir Ólöf,
„enda margt sem veldur áreiti í nútímaþjóð-
félagi, margt sem frjóvgar hugann og kveikir
framandi hugsanir í hugskoti manns, kenndir
sem eru stundum svo hræðilegar að maður
blygðast sín fyrir en eru á sama tíma aðlað-
andi og heillandi. Það getur því verið snúið
að hafa fulla stjórn á hugsun sinni og þeim
hugarburðum sem höfuðið fóstrar.“
Á Safnanótt á Vetrarhátíð í Reykjavík
næsta föstudag, 18. febrúar, verður frum-
fluttur tónlistargjörningur í innsetningu
Ólafar, sem er samvinnuverkefni Þuríðar
Jónsdóttur tónskálds, Ásgerðar Júníusdóttur
mezzósópransöngkonu og Ólafar sjálfrar við
eftirfarandi vísu:
Moðormur, varúlfur, vargasvín,
vættur í konuskeggi.
Keimlík er skapkenndin skopleg mín,
skoffín’ í hanaeggi.
Sýningar Ólafar og Óskar í Listasafni ASÍ
standa til 5. mars.
Landnám hugsunarinnar
Yfirskriftir sýninganna sem verða opnaðar í
Listasafni ASÍ í dag vekja óneitanlega hug-
renningar. Hvað skyldi Hanaegg, sem er yf-
irskrift sýningar Ólafar Nordal, merkja og
hvað skyldi Ósk Vilhjálmsdóttir eiga við með
hugtökunum Jákvæð eignamyndum – nei-
kvæð eignamyndun, sem heiti á myndlist-
arsýningu sinni?
Ólöf Nordal „Það getur því verið snúið að hafa fulla stjórn á hugsun sinni og þeim hugarburðum sem höfuðið fóstrar.“
Morgunblaðið/Golli
Ósk Vilhjálmsdóttir „Ég hef mikið verið að velta fyrir mér nútímalandnámi, hvernig borgin sívex og maðurinn brýtur undir sig hrjóstruga mela.“
Eftir Ingu Maríu
Leifsdóttur
ingamaria@mbl.is
Morgunblaðið/Golli