Lesbók Morgunblaðsins - 26.02.2005, Side 12

12 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 26. febrúar 2005
Að undanförnu hefur talsverð umræðaverið í gangi um hvort sjónvarpsstöð séað brjóta lög sem sett voru til verndaríslenskri tungu. Stöðin hefur valið
þann kostinn (í sparnaðarskyni) að senda út
fjölda leikja úr enska fótboltanum með lýsingu
bresku þulanna eingöngu, sem klárlega er lög-
brot. Íþróttafréttamenn á
öðrum stöðvum hafa gagn-
rýnt lögleysuna og er málið
komið fyrir dómstóla og
þingmenn komnir fram með
þingsályktunartillögu um að kippt verði úr sam-
bandi þessu mikilvæga lagaákvæði.
Þeir sem lýsa títtnefndum leikjum, sem er
geysivinsælt og áhrifaríkt sjónvarpsefni, eiga
misjafna daga líkt og aðrir dauðlegir menn.
Nokkrir komast nærri fagmennsku bresku þul-
anna en því miður brennur oftar við að þeir eyði
of miklum tíma í tölfræði, dómaratuð og fimm-
aurabrandara í stað þess að einbeita sér að því að
lýsa gangi mála á vellinum frá fyrstu mínútu til
þeirrar síðustu.
Það er ekki kjarni málsins, því síður að þul-
unum verður fótaskortur á tungunni í hita leiks-
ins, heldur hvort ekki sé skylt að halda þessi lög
sem önnur og aðalatriðið er og verður að standa
sem þéttast vörð um tunguna. Þar með er nöldrið
loks komið að varðstöðunni, þættinum sem tengir
þularmálið við kvikmyndirnar.
Fyrir u.þ.b. 2 árum fengu íslenskir fjölmiðar
tilmæli frá Íslenskri málnefnd þar sem segir
m.a.:
„Íslensk málnefnd leyfir sér hér með að vekja
athygli viðtakenda þessa bréfs á þeirri ábyrgð
sem hvílir á íslenskum fjölmiðlum að því er varð-
ar íslenskun á heitum sjónvarpsþátta og kvik-
mynda og á íslensku tali/texta með kvikmynda-
auglýsingum í blöðum, sjónvarpi og útvarpi.
Hér er bæði átt við dagskrárkynningar í fjöl-
miðlum, þar sem fram koma heiti kvikmynda og
sjónvarpsþátta í íslenskum sjónvarpsstöðvum, og
auglýsingar í íslenskum fjölmiðlum frá kvik-
myndahúsum og myndbandaleigum þar sem
fram koma heiti kvikmynda og eftir atvikum flutt
brot úr þeim …“
Það er skemmst frá að segja að þessi tilmæli
eru (með heiðarlegum undantekningum) mikið til
fótum troðin án þess að nokkur virðist setja það
fyrir sig aðrir en örfáir sérviskupúkar. Undirrit-
aður skipar sér ótrauður í þann hóp og grípur
fegins hendi tækifærið til að vekja máls á þeirri
óheillaþróun hvernig tungan drabbast niður og
enskan verður æ áhrifameiri. Fyrir fimm árum
fjallaði ég um þetta andvaraleysi varðandi ís-
lenskun kvikmyndaheita og sagði þá m.a.: „Þessi
lágkúra er ekki síst alvarleg í ljósi þess að kvik-
myndir njóta mestra vinsælda meðal þess aldurs-
hóps sem er að móta tungutak sitt til frambúðar
… Við verðum að halda æ stífari vöku til verndar
hornsteini menningar okkar og sjálfstæðis –
móðurmálinu. Íslenskun heita á bíómyndum er
grundvallaratriði og mikilvægt innlegg í málvit-
und þeirra sem erfa landið. Við megum ekki gefa
eftir í nafngiftum, megum ekki láta það líta svo út
að þær séu eitthvert léttvægt aukaatriði, opna
fyrir þróun sem á eftir að hafa sífellt alvarlegri
afleiðingar í för með sér en orðið er …
Núna, nokkrum árum síðar, er þetta virki fall-
ið, maður spyr, hvaða múrar falla næst?“
Forráðamenn bíóanna kannast ekki við afskipti
frá Íslenskri málnefnd, málið er bersýnilega
dautt.
„Það er sjálfsagt að nota íslenskt heiti ef það
steinliggur,“ segir Björn Sigurðsson hjá Skífunni
og bendir í því sambandi á titilinn Með fullri
reisn, sem var snjallt heiti á The Full Monty.
„Við látum í flestum tilfellum þýða heiti mynd-
anna á íslensku þó við notum það ekki og nafnið
mætti koma fram með smáu letri í auglýsingum
en það hefur ekki verið farið fram á slíkt.“
Björn og Þorvaldur Árnason hjá Sambíóunum
eru sammála um að íslenskun heita bíómynda
annarra en fjölskyldumynda með íslenskri radd-
setningu hafi ekki verið í umræðunni um árabil.
Þessi umskipti eru ekki aðeins varasöm aft-
urför því íslenska nafngiftin var engu síður
áskorun sem hlutaðeigendur leystu oftar en ekki
á snjallan hátt, hvort sem var um beina þýðingu
að ræða eða titillinn höfðaði til efnisins. Það er
eftirsjá að hefðinni, snjöllum íslenskum nöfnum
sem voru hluti umræðunnar og eru samfléttuð
myndunum í minningunni. Tökum sem dæmi
Brimaldan stríða (The Cruel Sea), Á hverfanda
hveli (Gone With the Wind), Enginn er fullkom-
inn (Some Like it Hot), eða Launráð í Vonbrigða-
skarði (Breakheart Pass), sem minnir á stöðu
málanna í dag.
Tíðindalaust í Vonbrigðaskarði
’Það er eftirsjá að hefðinni, snjöllum íslenskum nöfnumsem voru hluti umræðunnar og eru samfléttuð myndunum í
minningunni. ‘
Sjónarhorn
Eftir Sæbjörn
Valdimarsson
saebjorn@heimsnet.is
K
raftmikil, eftirsóknarverð aðal-
hlutverk fyrir miðaldra leik-
konur liggja sannarlega ekki á
lausu og fátt sem bendir til að
breytinga sé að vænta úr þeirri
átt. Með hverju árinu eykst
æskudýrkunin á tjaldinu, einkum og sér í lagi
þegar konur eiga í hlut. Afleiðingin er kraðak
af misjöfnum en snoppufríðum smástirnum á
meðan Meryl Streep, Diane Keaton, Frances
McDormand og örfáar aðrar, ódrepandi stór-
leikkonur góma þá fáu mola sem falla af borð-
um kvikmyndaheimsins til handa þessum horn-
reka aldurshópi. Myndir á
borð við Being Julia er
skrifuð til að forða konum
frá útrýmingarhættu og
Annette Bening lætur ekki ganga sér úr greip-
um tækifærið að sýna hvers hún er megnug.
Með aðra hönd á Óskarnum
Það er dagljóst að keppnin verður óvenju tví-
sýn um Óskarsverðlaunin í ár, ekki síst í flokki
leikkvenna í aðalhlutverkum. Margir vilja
meina að Bening sé þegar kominn með aðra
höndina á Óskarinn, ekki síst eftir að hún vann
til verðlauna Samtaka kvikmyndaleikara
(S.A.G.), fyrir hrífandi túlkun sína á leikkon-
unni Juliu Lambert. Hún er einnig búin að
hljóta Golden Globe, hin eftirsóttu verðlaun
The National Board of Review, svo nokkuð sé
nefnt.
Julia, líkt og Bening, er komin á órætt stig
fimmtugsaldursins og á í nokkurri tilvist-
arkreppu þrátt fyrir frægð á fjölum Lundúna;
fyrirmyndarfjölskyldu (á yfirborðinu) og
traustan vinahóp. Julia leysir krísuna um sinn
með því að næla sér í kornungt viðhald, sem
reyndar er með sitt eigið, grugguga ráðabrugg
á prjónunum. Hann og flestir aðrir gera sér
ekki grein fyrir því fyrr en of seint, að sú hálf-
fimmtuga leikhúsgyðja, Julia Lambert, lætur
hvorki hálfstálpaða potara, nýstirni né tilfinn-
ingar standa í vegi fyrir sinni stóru ást, leik-
húsinu. Julia verður hættulegri en særður tíg-
ur þegar hún uppgötvar að verið er að hrófla
við veldi hennar.
Það er unun að fylgjast með Bening holdi-
klæða gjörsamlega hina hæfileikaríku, eig-
ingjörnu og um sinn ráðvilltu Juliu, í sannköll-
uðu óskahlutverki hverrar metnaðarfullrar
leikkonu. Bening þarf að nýta alla sína hæfi-
leika og útgeislun til að höndla margsnúið
hlutverkið sem krefst leikkonu sem kann á til-
finningaskalann og ræður við það ögrandi
verkefni að vera í mynd nánast allan sýning-
artímann.
Ljónin eru jafnan skammt undan og við Ósk-
arsverðlaunaafhendinguna um næstu helgi
verður það fyrst og fremst í líki leikkonunnar
Hillary Swank, sem á magnþrunginn leik í
ekki síður vandasömu hlutverki í Million Doll-
ar Baby.
Framinn og fjölskyldan
Sjálfsagt væri jafngeislandi og framúrskarandi
leikkona og hin 47 ára gamla Annette Bening
mun sýnilegri ef hún hefði ekki tekið þá af-
drifaríku ákvörðun fyrir 14 árum að giftast,
eignast börn og stofna fjölskyldu. Bitinn –
Warren Beatty – gerist reyndar ekki mikið
feitari. Beatty var þá þegar orðinn hálfgerð
goðsögn, orðlagður kvennamaður með skömm
á hjónaböndum, snjall leikari, leikstjóri og
framleiðandi, sannkallaður draumaprins Holly-
wood-borgar. Ein efnilegasta leikkona hvíta
tjaldsins sagði því hiklaust já þegar þessi
girnilegi piparsveinn bað hennar árið 1991.
Á þessum tímapunkti var Bening að gera
mjög góða hluti, lofsungin af gagnrýnendum
sem áhorfendum og var að sigla inn í ofurst-
jörnuhópinn. Hún byrjaði, líkt og margar stall-
systur hennar, á fjölunum og vann Tony-
tilnefningu fyrir frammistöðu sína í Broadway-
uppfærslu leikritsins Coastal Disturbances.
Hollywood-frægðin blundaði í brjóstinu og
þrátt fyrir rísandi feril yfirgaf hún leikhúsið
árið 1985 og hélt á bernskuslóðirnar á vest-
urströndinni. Hollywood dró ekki fram rauða
dregilinn í bili og hafði Bening sáralítið að
gera fyrstu fimm árin. Varð að gera sér að
góðu innkomur í sjónvarpsþáttum og -myndum
uns hún fékk sitt fyrsta hlutverk á tjaldinu,
sem eiginkona Dans Aykroyds í The Great
Outdoors (’88). Myndin er auðgleymd en það
var tekið eftir þessari glæsilegu leikkonu og
boltinn fór að rúlla. Við tók skellurinn Valmont
(’89), síðan lítið en safaríkt hlutverk í Post-
cards From the Edge. Það færði henni besta
hlutverkið til þessa, glæpakvendið Myru
Langtry í The Grifters (’90), magnaðri mynd,
byggðri á noir-sögu Jims Thompsons. Hún var
í fínum félagsskap Johns Cusacks og Anjelicu
Huston, undir styrkri stjórn Bretans Stephens
Frears. Árangurinn frábær, fyrsta Ósk-
arsverðlaunatilnefningin í höfn og aðeins fjórar
myndir að baki.
Næstu myndir Bening, Guilty by Suspicion
og Regarding Henry (báðar gerðar ’90), eru
ekki sérlega minnisstæðar en frammistaða
leikkonunnar vakti athygli Warrens Beattys.
Hann fór með titilhlutverkið og framleiddi
Bugsy (’91), og var sem slíkur á höttunum eftir
réttu leikkonunni í aðalkvenhlutverk mynd-
arinnar, smástirninu Virginiu Hall.
Bening velur stökkið
Eins og þar stendur, framhaldið er skráð á
blöð sögunnar. Þau Beatty voru sannarlega
engin unglömb þegar þau hófu búskap; hún
34ra ára, hann níu árum eldri. Það var því
annaðhvort að hrökkva eða stökkva, þau völdu
seinni kostinn og ber ekki á öðru en samfarir
þeirra séu góðar. Þau eru talin hamingjusöm
og samhent hjón og ekki síður frjósöm því
barnahópurinn er með snotran vatnshalla:
Kathlyn (1992), Benjamin (1994), Isabel (1997)
og Ella Corinne (2000). Slík fólksfjölgun er
tímafrek og öfugt við stallsystur hennar flestar
hefur Bening gefið einkalífinu góðan tíma. Þau
hjónin léku að vísu saman í hinni best gleymdu
Love Affair (’94), þá tóku við aukahlutverk í
fáeinum myndum uns Bening lét aftur að sér
kveða í aðalhlutverki American Beauty (’99),
sem færði henni Óskarsverðlaunatilnefningu
númer tvö. Fyrir tveimur árum átti hún minn-
isstæða innkomu í Open Range, hún og Robert
Duvall eru sannarlega það besta í vestranum
hans Kevins Costners.
Eftir magnaða frammistöðuna í Being Julia
hefur tilboðunum rignt yfir Bening. Tökum er
lokið á Diva, sem kemur síðar á árinu, líkt og
Mrs Harris og Under My Skin, sem báðar eru
í vinnslu. Undirbúningur er hafinn að Running
With Scissors, sem væntanleg er til sýninga að
ári. Í svipinn lítur því út fyrir að Thalia hafi
vinninginn í huga Annette Bening.
Vandinn að vera Annette
Óskarstilnefning hefur beint kastljósinu að hæfi-
leikaríkri leikkonu sem tók fjölskylduna fram
yfir ferilinn.
Eftir Sæbjörn
Valdimarsson
saebjorn@heimsnet.is
Bening eftirsótt Eftir leiksigurinn sem hún vinnur í
Being Julia hefur rignt yfir hana kræsilegum at-
vinnutilboðum.
Þótt nýjasta mynd fyrrumMonty Python-mannsins
Terry Gilliams, The Brother
Grimm, sé ekki enn komin út hefur
hann nú þegar hafist handa við
gerð sinnar næstu myndar á eftir.
Heitir sú Tideland og verður kvik-
myndagerð á
samnefndri költ
skáldsögu eftir
Mitch Cullin.
„Þetta er hroll-
vekjandi útgáfa
af Lísu í Undra-
landi,“ útskýrir
aðalleikari
myndarinnar
Jeff Bridges í
nýlegu viðtali
við Premiere-tímaritið. Í myndinni
leikur Bridges óreglusaman föður
tíu ára gamallar stúlku, sem leik-
inn er af Jod-
elle Ferland
(Kingdom
Hospital). Í
myndinni flýr stúlkan ömurlegan
raunveruleikann með því að búa til
og lifa í ímynduðu Carollsku
undralandi þar sem félagar hennar
eru uppstoppari með býflugna-
grímu, íkorni og fjögur Barbie-
dúkkuhöfuð. Til að kóróna óreið-
una fellur þessi nútíma Lísa fyrir
stráknum í næsta húsi, sem leikinn
er af hinum 23 ára gamla Brendan
Fletcher. „Málið er að hann er með
þroska á við 10 ára,“ útskýrir
Fletcher. „Við kyssumst ekkert,“
tekur hann sérstaklega fram.
Gilliam hefur átt nokkuð erfitt
undanfarin ár og ekki sent frá sér
mynd í heil sjö ár eða síðan hann
kvikmyndaði sýrutripp Hunter S.
Thompsons Fear and Loathing in
Las Vegas.
  
Næsta mynd Curtist Hanson (8Mile, L.A. Confidential,
Wonder Boys) heitir In Her Shoes
og er drama
byggt á met-
söluskáldsögu
eftir Jennifer
Weiner. „Þótt
hún virðist ansi
frábrugðin mín-
um fyrri mynd-
um er hún það
ekki í raun. All-
ar fjalla þær um
persónur sem
eru að reyna að átta sig á hvað þær
vilja fá út úr lífinu,“ segir Hanson.
Með aðalhlutverk í nýju mynd-
inni fara þrjár ólíkar leikkonur;
Cameron Diaz, Toni Collette
(Muriel’s Wedding, Sixth Sense,
About A Boy) og Shirley Mac-
Laine. Fjallar sagan um það þegar
hin slétta og fellda veröld lögfræð-
ingsins Rose, (Collette) krumpast
rækilega þegar Maggie, skemmt-
anaglöð systir hennar (Diaz) flytur
inn á hana. Allt sýður svo uppúr
þegar Maggie sefur hjá kærasta
Rose og það þarf ömmu (Mac-
Laine) til að leysa ágreining systr-
anna. „Sagan gerist á þeim tíma í
lífi systranna þegar þær velta báð-
ar fyrir sér hvernig væri að vera í
sporum hinnar,“ segir Collette.
  
Þótt fregnir af hinu gagnstæðahafi borist er Ástralinn Baz
Luhrmann ennþá að undirbúa
gerð myndar um
Alexander
mikla – og það
þrátt fyrir skell-
inn sem mynd
Oliver Stone
reyndist vera.
Luhrmann er nú
að klára hand-
ritið. Þeir sem
þekkja til í
Hollywood segja
þó ansi mikla hættu á að hann
missi fjárstuðninginn dragi hann
það mikið lengur að hefja tökur,
vegna þess einfaldlega að sögu-
legar myndir hafa ekki gengið allt-
of vel þar vestra; Alexander halaði
inn aðeins 34 milljónir dala, King
Arthur 52 milljónir og Troy 133
milljónir. Lengi stóð til að Leon-
ardo DiCaprio myndi leika Alex-
ander og Nicole Kidman móður
hans Olympias en hvorugt hefur
skrifað undir samning þess efnis.
Erlendar
kvikmyndir
Terry Gilliam
Cameron Diaz
Baz Luhrmann