Lesbók Morgunblaðsins - 29.10.2005, Page 12

12 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 29. október 2005
hlýju sinni og ástúð.
Einnig er hún bæn-
argjörð og lofsöngur til
lífsins og guðdómsins.
Hún fegrar ekki og er
sönn hvað það varðar.
Þjáningin birtist okkur
í ýmsum myndum. En
styrkur bókarinnar er
þó sá að frammi fyrir
ógninni leitast skáldið
eftir að þroskast í þján-
ingunni og leita eftir
þeirri fegurð sem þrátt
fyrir allt býr í lífinu og
tilverunni.
Ævinnar fugl frá Arabíu!
Tylltu þér á grein
í garði mínum
og veittu mér ómældar
auðnustundir
framandi fegurð
ofar skilningi og smekk
Undarleg blóm
úr brotinni skel
vaxa þegar tíminn er
á hverfanda hveli
LJÓÐ lýsa upp veginn líkt og trúin.
Þau gefa jafnmikið og þeim er gefið.
Þau eru leið til sjálfskoðunar og
huggun harmi gegn. Þau eru tæki
hins glaða sem faðmar veröldina
fagnandi og þau eru hald hins hug-
sjúka og sorgmædda. En ljóðið er
einnig sú skuggsjá sem hinn sjúki og
særði skoðar sig í frammi fyrir erf-
iðustu spurningum lífsins. Þannig er
nýjasta ljóðabók Gylfa Gröndals,
sem hann nefnir Eitt vor enn? Hún
er sönn og einlæg speglun þeirra
kennda sem sjúklingur ber með sér
gagnvart krabbameini, því meini
sem flestum stendur ógn af.
Bókin er eins konar ljóðflokkur
með ljóðum sem eru nafnlaus en eru
númeruð. Hún ber vitni átökum og
ótta við dauðann. En hún er jafn-
framt full með umhyggju og ást til
þeirra sem umvefja skáldið með
Æðruleysi frammi
fyrir ógn sjúkdóma og
dauða er ekki fólgið í
því að bæla niður ótt-
ann, sorgina og hug-
arvílið heldur takast á
við veruleika þessa
alls. Það gerir Gylfi
Gröndal í þessari bók.
Lífspeki hans einkenn-
ist af lítillæti þess sem
leitast við að sættast
við orðinn hlut:
Sá sem hefur fáar
óskir
mun fá þær uppfylltar
en sá sem girnist margt
missir af öllu.
Eitt vor enn? er nærgöngul bók
og einlæg. Hún speglar þjáningar
frammi fyrir erfiðum sjúkdómi. En
hún er jafnframt huggun, lítillát von
og sáttargjörð við lífið og tilveruna.
Ljóð lýsa upp veginn
BÆKUR
Ljóð
eftir Gylfa Gröndal. 46 bls.
JPV útgáfa. 2005
EITT VOR ENN?
Skafti Þ. Halldórsson
Gylfi Gröndal
Í NAFNI kærleikans er þriðja skáld-
saga breska rithöfundarins James
Meek (1963). Meek var tilnefndur til
Booker-verðlaunanna fyrir söguna en
hreppti þau ekki frekar en Ishiguro
sem kunnugt er. Sagan gerist í Síberíu
á dögum rússnesku byltingarinnar og
hefst hjá Samarín sem segist vera
strokumaður úr síberskum fangabúð-
um. Búðirnar liggja algerlega utan
marka hins byggilega heims, í óend-
anlegri víðáttu freðmýrartúndrunnar,
og sagt er að ekki sé hægt að flýja það-
an nema hafa félaga sinn með sér – til
átu. Á flóttanum rekst Samarín á Ba-
lashov nokkurn, húsara og fyrrum
liðsforingja, og hnuplar m.a. af honum
ljósmynd áður en hann kemst til Ja-
zyk, afskekkts smábæjar þar sem
öfgasinnaður sértrúarhópur geldinga
hefur hreiðrað um sig. Þar hefur tékk-
nesk herdeild einangrast við fall aust-
urríska keisaradæmisins og veit ekki
sitt rjúkandi ráð. Josef Mutz, lautinant
í herdeildinni, er af gyðingaættum og
þjakaður af sektarkennd vegna stríðs-
glæpa sem herdeildin framdi. Hann
leitar huggunar í örmum Önnu Pet-
rovnu, sem reyndar er konan á ljós-
myndinni. Örlög Samaríns, Balashovs,
Mutz og Önnu fléttast saman um leið
og skapadægur Rússlands rennur
upp. Ekki er auðvelt að lýsa fléttu bók-
arinnar án þess að gefa of mikið upp
um leyndardóma hennar en sagan er
erfið og flókin og pæl-
ingin oft harðsótt. En
hægt er að lofa árangri
sem erfiði og hverjum
manni hollt að lesa krefj-
andi sögur.
Persónurnar eru stór-
brotnar og minna um
margt á persónur
Dostojevskís; fyrst og
fremst karlmenn sem
lifa og hrærast á ystu
nöf í hugsjónum sínum,
hafa sterkar skoðanir á
stríði, ást, trú og dauða
fyrir málstaðinn. Anna
Petrovna er fulltrúi annarra gilda og
myndar skýra andstæðu bæði við eld-
heitar hugsjónir byltingarmannanna
sem vilja koma á nýju fyrirmyndarríki
og blóðugar fórnir geldinganna sem
gerast englar í sínu eigin himnaríki:
Hún vill lifa og elska og koma syni sín-
um á legg. Samarín er dularfyllsta
persóna sögunnar, bæði morðingi og
mannæta. Lesandi sér ekki inn í hálf-
brjálaðan huga hans en hrífst af orð-
um hans. Sjálfur segist hann vera „vilji
fólksins. Hann er þær hundrað þús-
und bölbænir sem það fer með á hverj-
um degi gegn þrældómi sínum. Það
væri einkennilegt að leggja sömu
mælikvarða á slíkan mann og venju-
lega menn, eins og að færa úlfa fyrir
rétt fyrir að drepa elg eða reyna að
skjóta vindinn.“ (254) Í byrjun sög-
unnar les hann upp úr áróðursbækl-
ingi þessa lýsingu fyrir vinkonu sína:
„Byltingarmaðurinn gengur inn í heim
ríkis, stéttar og svokallaðrar menning-
ar og lifir í honum aðeins vegna þess
að hann hefur trú á skjótri og algerri
eyðileggingu hans…
Hann er ekki bylting-
armaður ef hann finnur
til vorkunnar með ein-
hverju í þessum heimi.
Ef hann getur verður
hann að horfast í augu
við gjöreyðingu ástands,
sambands eða hverrar
þeirrar manneskju sem
tilheyrir heiminum – allt
og allir verða að vekja
honum jafn mikla and-
styggð.“ (14) Persóna
Samaríns er ekki fortíð-
ardraugur þótt hann sé
níhílisti, ofurmenni og tortímandi.
Hann er sú manngerð sem Vest-
urlöndum stendur mest ógn af núna,
hryðjuverkamaður sem er tilbúinn að
fórna lífi sínu fyrir málstaðinn og
skeytir engu um afleiðingarnar.
Bygging sögunnar er mjög í anda
19. aldar skáldsagna, raunsæisleg frá-
sögn, langar einræður, háfleyg samtöl,
ljóðasöngur og sendibréf. Lýsingar á
umhverfi og persónum eru frumlegar
og grípandi, sbr. t.d. lýsinguna á Ma-
tula, geðveikum kókaínfíkli sem
stjórnar tékknesku herdeildinni:
„Dökk augu Matula sátu djúpt í andlit-
inu. Hörundið kringum augun var
hrukkótt og holdið gróft og flagnað af
hita og kulda og hitasóttum og gulu og
skyrbjúg sem hafði herjað á það.
Hann var með hlykkjótt, krosslagað ör
eftir illa saumað sár skáhallt yfir hök-
una. Aðeins munnurinn á honum hafði
verið ónæmur fyrir öllum frostum og
blóðsúthellingum fimm ára hernaðar.
Varir hans voru mjúkar og þykkar,
rauðar eins og á dreng, eins og hann
hefði geymt þær á öruggum stað þeg-
ar hann hélt í orrustu eða á veturna,
eins og þær hefðu aldrei verið
klemmdar eða bitnar þegar tunga
hans hafði skipað mönnum að drepa
fanga, eins og hann hefði geymt þær
fyrir veislur, leiki og kossa. Augu hans
höfðu séð þetta allt. Hann var 24 ára
gamall.“ (157)
Atburðir sögunnar gerast í fortíð-
inni en hafa víða skírskotun til sam-
tímans. Einn kafli sögunnar, Her-
sveitin, lýsir því hvernig tékknesku
hersveitinni sem samanstóð af 171
hermanni fækkaði smám saman niður
í 100 manns (224–229) og allir sem
féllu eru nafngreindir. Það fer ekki hjá
því að lesandinn íhugi í leiðinni til-
gangslausan dauða allra þessara
manna og stríðsreksturinn í heiminum
yfirleitt. Og ljóst er að við sem búum á
Vesturlöndum erum að sökkva í
neyslubull, efnis- og einstaklings-
hyggju, við höfum gleymt hugsjónum
og kærleika. En hvers virði eru fórn-
irnar fyrir hugsjónirnar, trúna og mál-
staðinn þegar að er gáð? Í hverju felst
kærleikurinn og hvaða verk vinnum
við í nafni hans? Hver þekkir kærleik-
ann, er það Balashov sem er hvorki
karlmaður né engill eða Samarín sem
er tilbúinn að fórna öllu fyrir bylting-
una? Er það kannski Anna Petrovna
sem þekkir hann þegar hún æpir:
„Mér er sama, skilurðu það? Mér er
sama um himnaríki og helvíti og guði
og djöfla og keisara og stórveldi og
kommúnista og alþýðuna þetta og al-
þýðuna hitt. Ekki segja neitt meira.
Ég vil fá eitthvað á sár sonar míns…“
(339) Í klisjulegri hnotskurn er Í nafni
kærleikans mögnuð skáldsaga, skrið-
þung og djúp, spennandi, áhrifamikil
og ögrandi – hvers getur maður frekar
óskað sér?
BÆKUR
Skáldsaga
eftir James Meek. 384 bls. Árni Ósk-
arsson þýddi. Bjartur 2005.
Í nafni kærleikans
Steinunn Inga Óttarsdóttir
James Meek
Ást og dauði í freðmýrinni
EYRÚN Ingadóttir er sagnfræðingur
að mennt en bókin um Ríkeyju ráða-
góðu er hennar fyrsta barnabók. Ey-
rún hefur ritað sögu Húsmæðraskóla
Reykjavíkur sem var BA-verkefni
hennar og sögu Húsmæðraskóla Suð-
urlands. Einnig ritaði hún ævisögu
Eyjólfs R. Eyjólfssonar, „Gengið á
brattann“ og var einn af ritstjórum
bókarinnar „Konur með einn í útvíkk-
un fá enga samúð“. Af ofantöldu má
sjá áhuga Eyrúnar á margvíslegum
hliðum mannlífsins að fornu og nýju
en þessi áhugi skilar sér í bókinni um
Ríkeyju ráðagóðu þar sem lögð er
áhersla á að skapa sögupersónur á öll-
um aldri og af ýmsum toga með ólík
áhugasvið. Ríkey er ellefu ára stelpa á
Hvammstanga og segir bókin af einu
sumri í lífi hennar. Frásögnin er við-
burðarík, í hverjum kafla gerist eitt-
hvað sem heldur les-
andanum við efnið.
Helsti kostur sög-
unnar er persónugall-
eríið en um leið má þó
segja að persónur séu
ef til vill nokkuð
klisjukenndar; gamli
afinn, bankapabbinn,
klikkaði kallinn og
kennaramamman, og
fyrirsjáanlegar í
svart-hvítum við-
horfum sínum til til-
verunnar. Andstæð-
urnar sem þær
standa fyrir verða þó
til þess að skapa tog-
streitu innan sög-
unnar og ljá henni aukna dýpt. Eins
og svo oft þegar um barnabækur er að
ræða finnur Eyrún hjá sér hvöt til
þess að fræða. Fræðslan felst helst í
orðaleikjum og útskýringum á orðum
sem Ríkey skilur ekki, hér fer útskýr-
ing á kvótakerfinu ef til að-
eins yfir strikið! Þetta eru
þó minni háttar atriði sem
án efa fara framhjá börn-
um. Getið var um svart-
hvítar persónur og í bók-
inni eru skilin milli sam-
tímans og liðins tíma
einnig nokkuð skörp. For-
tíðin helst í hendur við
kjötsúpu og skort á tækni-
nýjungum en nútíminn
lýsir sér í tölvum og golf-
spili. Að mínu mati er upp-
stilling á liðnum tíma og
samtímanum sem nokkurs
konar andstæðum ekki
endilega jákvæð og gerir
liðna tímann enn óaðgengi-
legri fyrir vikið, sama má segja um tal
um „fornmál“ þegar um eðlilega ís-
lensku er að ræða og orðaskýringar
mætti e.t.v. setja fram með öðrum
hætti. Þetta eru að mínu mati helstu
annmarkar bókarinnar sem að öðru
leyti er lipurlega skrifuð og fátt sting-
ur í augun, talmál og tilsvör eru eðli-
leg miðað við aldur og karaktera per-
sóna. Ríkey er mátulega löt og
sjálfselsk rétt eins og ellefu ára stelpu
er eðlilegt og persóna hennar er bæði
geðþekk og trúverðug. Bókin hefði að
mínu mati notið þess ef höfundur
hefði slakað á fræðsluákefð sinni og
falið uppeldisgildin, en viðburðarík
saga, margar og ólíkar persónur,
dramatísk, húmorísk og trúverðug at-
burðarás ná að taka völdin svo þessir
annmarkar falla í skuggann. Eyrún
sýnir ótvíræða hæfileika á þessu sviði
og hún á fullt erindi inn á ritvöll
barnabókahöfunda. Átta ára lesandi
gaf Ríkeyju umsögnina „mjög
skemmtileg“ – hvað er hægt að biðja
um meira?
Litskrúðugir dagar á Hvammstanga
BÆKUR
Barnabækur
Eyrún Ingadóttir
JPV útgáfa 2005
Ríkey ráðagóða
Ragna Sigurðardóttir
Eyrún Ingadóttir
JPV ÚTGÁFA
hefur sent frá sér
skáldsöguna Lífið
er annars staðar
eftir Milan Kun-
dera í þýðingu
Friðriks Rafns-
sonar.
Jaromil er af-
burðabarn að mati
móður sinnar, fæddur ljóðskáld og
fimur teiknari. Hún gerir allt sem í
hennar valdi stendur til að örva hæfi-
leika hans. Smátt og smátt áttar Jaro-
mil sig á því að ákveðið áhrifavald felst
í hæfileikum hans, að hann getur haft
áhrif á líf annarra, jafnvel þjóðfélagið.
Það eru ólgutímar í sögu tékknesku
þjóðarinnar, hann langar að leggja sitt
af mörkum og beita skáldagáfunni í
baráttunni fyrir betri heimi, en áður
er varir er skáldið gengið í lið með
böðlunum og farið að klæða hrylling-
inn í skrautbúning ljóðrænunnar.
Leiftrandi frásagnargleði einkennir
þessa sögu, hún er full af ísmeygi-
legum húmor en um leið er hér glímt
við sígildar og áleitnar spurningar um
hlutverk listamanna í þjóðfélaginu,
samband móður og sonar, skáld-
skapar og veruleika, réttlætis og rang-
lætis.
Lífið er annars staðar er önnur
skáldsaga eins virtasta skáldsagna-
höfundar samtímans, Milans Kun-
dera. Hún hefur notið gríðarlegra vin-
sælda frá því hún kom fyrst út í
Frakklandi árið 1973, verið margverð-
launuð, þýdd á ein fimmtíu tungumál
og telst nú meðal merkustu skáld-
sagna sem út hafa komið í Evrópu á
síðustu áratugum.
Milan Kundera fæddist í Tékkó-
slóvakíu. Árið 1975 settist hann að í
Frakklandi. Þetta er níunda bók Kun-
dera sem kemur út á íslensku, en þær
hafa notið fádæma vinsælda meðal
lesenda hérlendis. Hinar bækur hans
sem þýddar hafa verið eru skáldsög-
urnar Kveðjuvalsinn, Bókin um hlátur
og gleymsku, Óbærilegur léttleiki til-
verunnar, Ódauðleikinn, Með hægð,
Óljós mörk og Fáfræðin, auk ritgerða-
safnsins List skáldsögunnar.
JPV ÚTGÁFA
hefur gefið út
Flugdrekahlaup-
arann eftir afg-
anska rithöfund-
inn Khaled
Hosseini í þýð-
ingu Önnu Maríu
Hilmarsdóttur.
Flugdreka-
hlauparinn er heillandi skáldsaga
um vináttu og svik, ástir og örlög,
sakleysi og sekt. Hún er allt í senn:
pólitísk og persónuleg, grimm og
hlý, harmræn og fyndin. Khaled
Hosseini sýnir okkur mannlíf,
menningu og sögusvið sem flest
okkar þekkja ekki nema af afspurn.
Við lifum okkur inn í frásögn aðal-
persónunnar og sögumannsins Am-
irs sem tekst á hendur för heim til
Afganistan til að gera upp gamlar
syndir. Ferðalagið gæti kostað hann
lífið, en Amir sem segir sjálfur að
hann sé hvorki göfugmenni né hetja,
verður að bæta fyrir brot sem hann
framdi þegar hann var strákur, brot
sem hefur hundelt samvisku hans
alla daga síðan.
Sagan um vinina, Amir og Hass-
an, bregður upp leiftrandi myndum
af daglegu lífi í Afganistan frá átt-
unda áratugnum til dagsins í dag.
Við kynnumst fólki af öllum stéttum,
sorgum þess og gleði, draumum og
þrám; fólki sem þrátt fyrir stríð,
hörmungar og ótrúlega grimmd yf-
irvalda á hverjum tíma hefur ekki
gefið upp vonina um betra líf.
Khaled Hosseini fæddist í Kabul í
Afganistan 1965 og er elstur fimm
systkina.
Hann fluttist með fjölskyldu sinni
til Parísar 1976 þar sem faðir hans
starfaði í fjögur ár við afganska
sendiráðið. Þegar kom að því að
flytja aftur heim höfðu Rússar tekið
völdin í Afganistan og þess vegna
ákvað fjölskyldan að sækja um póli-
tískan griðastað í Bandaríkjunum.
Leyfið var veitt og þangað flutti hún
1980. Hosseini hefur búið þar síðan
og er starfandi læknir í Kaliforníu.
Flugdrekahlauparinn er hans fyrsta
skáldsaga og hún hefur hvarvetna
fengið lofsamlega dóma.
Nýjar bækur
Nýjar bækur
JPV ÚTGÁFA
hefur sent frá sér
ljóðabókina Eitt
vor enn? eftir
Gylfa Gröndal.
Í nærgöngulli og
einlægri bók sýnir
skáldið okkur í
huga sinn, hann
ferðast með okkur
á vit drauma, óska,
vona og tilfinninga; hann veltir fyrir
sér lífi sínu andspænis dauðanum
sem sífellt færist nær; hann þráteflir
skák gleði og sorgar í ljóðum þar sem
á furðulegan hátt fara saman dauða-
geigur og sigurvissa.
Bók Gylfa Gröndal Eitt vor enn?
er nautn þeim sem unna fegurð lífs-
ins og skáldskaparins.
Þú stendur þig vel
segja menn
og eflaust mun einhver skrifa
þegar þar að kemur:
Hann glímdi
við illvígan sjúkdóm
en kvartaði ekki
og var æðrulaus
til síðasta dags
Þeir ættu að vita
hve hræddur ég var
Eitt vor enn eftir
Gylfa Gröndal