Morgunblaðið - 18.05.2005, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 18. MAÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
É
g fór til Bandaríkj-
anna fyrir skömmu.
Það var frábær ferð;
tólf dagar hjá gest-
risnum vinum í
Santa Monica, sem er næsti bær
við Los Angeles. En hvað um það.
Þegar ég kem út á Leifsstöð, áður
en að innritunarborðinu er komið,
mætir mér starfsmaður flugvall-
arins, sem spyr hvert ég sé að fara.
Ég svara sem er, að ég sé að fara
til Bandaríkjanna. „Værirðu þá til
í að koma í svolítið öryggis-tékk?“
spyr hún. Jú, það er nú lítið mál,
enda er ég mættur með fyrra fall-
inu.
Ég er nefnilega haldinn þeim
andlega kvilla, sem er kannski
ekki neinn kvilli, að ég vil alltaf
hafa vaðið fyrir neðan mig. Þetta
er árátta. Ég er sjúklega stundvís
og sem dæmi um þennan ágalla er
einmitt að ég mæti helst klukku-
tíma fyrr á flugvöllinn en mælt er
með. Þessi geðveila hefur reynst
mér vel í gegnum árin.
Þetta var nú útúrdúr, en ég var
semsagt leiddur í herbergi, sem
myndað var með færanlegum þilj-
um inn af innritunarborðunum
hægra megin þegar maður kemur
inn í Leifsstöð. Þar er starfsmaður
tollstjóra, geri ég ráð fyrir, og
hann segir að þetta sé samkvæmt
nýlegum reglum. Þetta sé nauð-
synlegt til þess að fólk fái að
ferðast til Bandaríkjanna. Ég
fellst á þessa röksemdafærslu,
enda hefur öryggisvarsla í henni
Ameríku margfaldast frá hryðju-
verkaárásunum 11. september
2001. Að því er mér skilst.
Ég fæ hins vegar heldur betur
áfall þegar tollvörðurinn setur á
sig latexhanska. „Nei, andskotinn
hafi það,“ segi ég við embættis-
mennina. Þau hlæja. Nei, hann
ætlar bara að skoða farangurinn.
Farangurinn í hinum hefðbundna
skilningi. Töskurnar. Þvílíkur
léttir.
Ferðin til Minneapolis gengur
eins og í sögu. Flugvöllurinn þar er
samt frekar ruglingslegur. Ég finn
ekki flugið, sem á að flytja mig
áfram, á skjám flugvallarins, en
eftir tvær eða þrjár fyrirspurnir
kemst ég á rétta braut. Það sem
mér finnst merkilegast, nýlentum í
fyrsta skipti á bandarískri grundu,
er að um ganga flugvallarbygging-
arinnar er ekið bifreiðum. Vögnum
sem flytja mismunandi akfeita far-
þega (líklega Bandaríkjamenn) á
milli flugvallarhliða. Ökumenn
þessara farartækja slá ekkert af,
þannig að stundum á maður fótum
fjör að launa þegar þeir nálgast á
fleygiferð.
Önnur nýjung, sem Íslendingar
hafa ekki uppgötvað, er að hleypa
inn í flugvélina í hollum. Jú, ein-
hvern tímann man maður eftir að
fötluðum og barnafólki hafi verið
hleypt inn fyrst, en þarna er fólki
skipað upp í mörgum hópum, eftir
því hvar það situr í vélinni.
Þegar ég kem inn í vélina og er
sestur, eftir klukkutíma veru í fyr-
irheitna landinu, eignast ég minn
fyrsta bandaríska vin. Er ekki
sjálfur Larry mættur! Sessunaut-
ur minn á leiðinni til Phoenix.
Larry er byggingarverkamaður
og fæst við að steypa endastöðvar
fyrir símafyrirtæki. För hans til
Phoenix helgast ekki af góðu og er
farin með skömmum fyrirvara.
Sonur hans, sem er tvítugur og
býr þar í borg, fékk heilahimnu-
bólgu og liggur nú á sjúkrahúsi.
Sem betur fer er þó um bakt-
eríuafbrigðið að ræða, en ekki
veiruafbrigði, þannig að batalíkur
eru góðar.
Larry á tvo syni. Auk þessa á
hann 24 ára son sem er nýkominn
frá Nýja-Sjálandi, þar sem hann
stundaði trúboð. Fjölskyldan virð-
ist reyndar vera afar trúuð, því
sonurinn í Phoenix gekkst nýlega
undir skírn. Þegar samtali okkar
lýkur (eftir u.þ.b. tvo klukkutíma)
opnar Larry biblíuna og blaðar í
henni. Ég glugga í spennusögu eft-
ir Greg Iles.
Larry er 47 ára og flutti frá
Efriskaga, Upper Peninsula, í
Michigan, til Minnesota þegar
hann var 18 ára. Hann er nokkuð
sterklega vaxinn; 220 pund að
þyngd og það fer ekki vel um hann
á milli mín og hins sessunautarins.
Hann segist vera orðinn frekar lú-
inn og leiður á byggingarvinnunni
og hugsar sér gott til glóðarinnar
að komast á eftirlaun.
Hann hefur ferðast um öll
Bandaríkin vegna starfa síns.
Hann hefur mikið yndi af flugu-
veiðum og þykir fátt skemmtilegra
en að bleyta sínar eigin flugur í
vötnunum í Minnesota, sem eng-
inn skortur er á. Hann kann ekki á
tölvur; faðir hans sendi honum
einu sinni tölvupóst sem hann las
ekki fyrr en nokkrum mánuðum
seinna, þegar sá gamli forvitnaðist
um afdrif hans.
Þrátt fyrir skammvinn kynni
þykir mér vænt um vin minn
Larry. Þessi fyrsti maður sem ég
yrði á í Bandaríkjunum er góð
kynning fyrir þá þjóð. Hann er
vinalegur og maður fær aldrei á
tilfinninguna að vináttan sé yf-
irborðskennd.
Á för minni til Bandaríkjanna
varð ég áþreifanlega var við
hversu fólk er miklum mun vin-
gjarnlegra og opnara í mannlegum
samskiptum en við erum hérna
heima. Sjálfur hef ég alltaf verið
hálf þurrpumpulegur eins og við
erum almennt. Ég held að þetta
helgist hreinlega af feimni. Íslend-
ingar eru gríðarlega feimin þjóð.
Það er ég ennþá, þótt ég hafi verið
hálfu verri á mínum yngri árum.
Það er hins vegar svo miklu
betra og þægilegra að sýna velvild
og vinahót þegar maður mætir
ókunnugum. Það gerir lífið svo
miklu auðveldara og skilar sér í
betri andlegri líðan. „Hi, how are
you,“ segir afgreiðslufólkið á veit-
ingastöðum og brosir til manns. Þá
er það ekki að ætlast til þess að
maður fari að þylja upp atvik í
vinnunni eða þvíumlíkt: „Thank
you, I’m fine. Things could be
better, though. My boss was
terrible today. I was supposed to
finish an assignment tomorrow,
but he made me work all night be-
cause he moved the date forward
one day…“ Nei, maður brosir til
baka og svarar: „How are you?“
Yfirborðskennd kurteisi? Má vera,
en kannski líka sjálfsögð kurteisi
og mannasiðir.
Larry
vinur minn
Larry er byggingarverkamaður og fæst við
að steypa endastöðvar fyrir símafyrirtæki.
För hans til Phoenix helgast ekki af góðu
og er farin með skömmum fyrirvara.
VIÐHORF
Ívar Páll Jónsson
ivarpall@mbl.is
ALÞJÓÐARÁÐ safna (Int-
ernational Council of Museums
ICOM) hefur starfað frá árinu 1946.
Í ráðinu eða samtökunum eru ríflega
tuttugu þúsund félagar, allt faglegir
starfsmenn safna í 115 þjóðlöndum.
Ráðið lætur til sín taka á al-
þjóðavettvangi þegar þurfa þykir.
Stríðsástand og eyðilegging menn-
ingarverðmæta í Írak
og Afganistan hafa sett
mark sitt á starfsemi
ICOM að undanförnu
og hafa samtökin í
samvinnu við
UNESCO unnið að
skipulagðri björg-
unarstarfsemi í söfnum
og á friðuðum stöðum í
þessum löndum ef og
þegar því hefur verið
við komið. Höf-
uðstöðvar samtakanna
eru í París. Þar hafa
aðsetur 15 starfsmenn
sem veita ráðgjöf um allt það sem
lýtur að rekstri og starfsemi safna
og þaðan eru skipulagðir hjálparleið-
angrar þegar skórinn kreppir.
Markmið og starfsemi ICOM
Samtökin stuðla að þróun safna,
styðja við rekstur þeirra, auka skiln-
ing á eðli safna, efla samvinnu og eru
bakhjarl faglærðra safnmanna við
að efla þekkingu almennings og
stjórnvalda á eðli safnastarfs. Sam-
tökin eru óháð ríkisstjórnum og eru
ráðgefandi fyrir UNESCO í þeim
málum sem varða safnastarfsemi.
Jafnframt starfa 30 alþjóðanefndir
um sérhæfð og afmörkuð málefni
safna, s.s. öryggismál, fræðslu, sýn-
ingarmál og safnbyggingar.
Helsti vettvangur ICOM-félaga til
að hittast á alþjóðavísu er þriðja
hvert ár þegar haldin er ráðstefna
með þátttöku þeirra félaga ICOM
sem eiga þess kost að sækja hana.
Síðast var slík ráðstefna haldin í
Suður-Kóreu í október 2004. Þar var
umfjöllunarefnið „varðveisla
óáþreifanlegs menningararfs“.
Fimm af fimmtíu félögum Íslands-
deildar ICOM sóttu þá ráðstefnu þar
sem var samankomið hálft annað
þúsund safnmanna hvaðanæva úr
heiminum. Flestir voru þátttak-
endur frá Asíu sem er eðlilegt út frá
staðsetningu en þetta var í fyrsta
skipti frá stofnun ICOM árið 1946 að
slík ráðstefna er haldin í Asíu.
Alþjóðlegur safnadagur
Í viðleitni sinni til þess að efla
samkennd og auka samvinnu hafa
samtökin frá árinu 1977 haldið al-
þjóðlegan hátíðisdag safna 18. maí
ár hvert og helgað hverju ári
ákveðna yfirskrift. Að þessu sinni
ber dagurinn yfirskriftina Söfn brúa
bilið.
Merking þessara
orða kemur einkar vel
heim og saman við
markmið safna og
stefnumið sem er að
varðveita þekkingu og
miðla henni áfram til
fólks, bæði þeirra sem
leita eftir henni af
sjálfsdáðum en jafn-
framt keppast söfnin
um hylli almennings og
stjórnvalda. Í söfn-
unum eru miklir þekk-
ingarbrunnar um
gengnar kynslóðir og
um aðra menningarheima. Með
miðlun þekkingar og fróðleiks stuðla
söfnin markvisst að bættu mannlífi
með því að auka skilning á mismun-
andi menningarstraumum. Þar geta
þau komið markvisst að því að út-
rýma fordómum sem bætir mann-
lífið auk þess sem þau bjóða upp á
viðburði og sýningar sem hafa ótví-
rætt skemmtanagildi. Söfnin geta
brúað bil bæði milli landa, menning-
arheima, listastefna, og ekki hvað
síst milli kynslóða og aldurshópa.
Í nútímasamfélagi eiga söfnin æ
meira undir almenningi þótt stjórn-
völd muni ævinlega bera ábyrgð á
rekstri þeirra. Þessu þurfa söfnin að
mæta með síbættri þjónustu. Þau
þurfa að vera í stakk búin til þess að
vera virkir þátttakendur í því að
móta og byggja upp samfélagið í sí-
breytilegum heimi og leita leiða til
þess að skapa lifandi tengsl út á við.
Það sem brennur heitast hér á landi
um þessar mundir eru nýstárlegar
sýningar á Listahátíð í Reykjavík og
víðar þar sem flest listasöfn bjóða
upp á sýningar með samtímalist eftir
erlenda og íslenska listamenn.
Íslandsdeild ICOM
Hér á landi var Íslandsdeild
ICOM stofnuð árið 1985 og hafa
verkefni hennar tekið mið af starf-
semi alþjóðasamtakanna. Eitt þeirra
hefur verið að halda safnadaginn há-
tíðlegan en aðstæður hér á landi
hafa leitt til þess að samkomulag er
um að flestir halda upp á safnadag-
inn annan sunnudag í júlí ár hvert.
Hefur hann verið nefndur íslenski
safnadagurinn og verður hann í ár
haldinn þann 9. júlí. Þá hafa íslensk-
ir félagar í ICOM sótt ráðstefnur og
fundi erlendis og er slíkt vænlegt til
árangurs í því að halda í heiðri fag-
legum vinnubrögðum við söfnin, efla
tengsl við erlenda starfsfélaga og
brúa bil milli safna og landa.
Á Íslandi eru ýmis bil sem mætti
brúa betur og með markvissari hætti
en tekist hefur. Hvað með svokall-
aða byggðastefnu, bil milli dreifbýlis
og þéttbýlis, bil milli starfsgreina,
bil milli menntastofnana og skóla, bil
milli mismunandi þjóðfélagshópa og
ólíkra þjóða sem setjast hér að og
vinna þjóðinni og samfélagi á Íslandi
gagn með ómetanlegu vinnuframlagi
og með því að lífga og auðga menn-
ingarstarfsemi með miðlun þekk-
ingar á framandi menningar-
heimum? Í öllu þessu gætu söfnin
lagt lið með sýningahaldi, með gerð
fræðsluefnis á heimasíðum, með út-
gáfu á prenti. Án öflugrar safn-
astarfsemi væri íslenskt samfélag
mun fátækara. Það gildir að söfnin
hafi tiltæk ráð til að láta til sín taka í
samfélagsumræðunni. Því ættu
safnmenn að leitast við að vera fund-
vísir og stundaglöggir á að taka í
þjónustu sína nýjar vinnuaðferðir og
opna leiðir fyrir hugmyndafræði í
sýningargerð og miðlun. Brúa bilin í
samfélaginu í tíma og rúmi.
Söfnin brúa bilið
Lilja Árnadóttir skrifar í
tilefni Alþjóðlega safnadagsins ’Samtökin stuðla aðþróun safna, styðja við
rekstur þeirra, auka
skilning á eðli safna, efla
samvinnu og eru bak-
hjarl faglærðra safn-
manna við að efla
þekkingu almennings
og stjórnvalda á eðli
safnastarfs.‘
Lilja Árnadóttir
Höfundur er formaður Íslandsdeildar
alþjóðaráðs safna, ICOM, og er
fagstjóri á Þjóðminjasafni Íslands.
Í DAG eru 40 ár síðan Gæslu-
systrafélag Íslands var stofnað.
Nafni þess var breytt 1971 í Þroska-
þjálfafélag Íslands. Út úr nafna-
breytingunni einni
saman má lesa þá bylt-
ingu sem varð á þess-
um fyrsta áratug fé-
lagsins í viðhorfum til
fólks með þroskahöml-
un, eða fávita eins og
tungutak þess tíma
endurspeglaði viðhorf
þjóðarinnar. Litið var á
þroskahömlun sem
heilbrigðisvanda sem
best væri leystur með
því að setja sjúk-
lingana á stóra heil-
brigðisstofnun sem
sérhæfði sig í lækningum og með-
ferð þessa kvilla. Þeirra þurfti að
gæta vel og þótti greinilega fráleitt
að karlar kæmu að slíku verki.
Foreldrum var oftast nauðugur sá
kostur að senda börn sín á slíka
stofnun, því lítinn sem engan stuðn-
ing var að fá frá samfélaginu til upp-
eldis í heimahúsum.
Vitnisburður þroskaþjálfa sem
muna tímana tvenna um aðbúnað og
meðferð vistmanna á stofnunum er
átakanlegur. Réttlætiskennd þeirra
sem þá voru að hefja störf var mis-
boðið. Hinn sameiginlegi vettvangur
sem hið nýja félag varð, var án efa
eitt af lykilatriðum þess að hin mikla
bylting í lífi fólks með þroskahömlun
hófst.
Saga þroskaþjálfa á
Íslandi og Lands-
samtakanna Þroska-
hjálpar er samofin.
Þroskaþjálfafélagið var
í hópi þeirra sem stóðu
að stofnun samtakanna
1976. Það var mikil
gæfa hversu vel að-
standendur og fram-
sækið fagfólk úr röðum
þroskaþjálfa náðu sam-
an um þær breytingar
sem hófust hér á landi í
málefnum fólks með
þroskahömlun og fjöl-
skyldna þeirra á áttunda áratugn-
um. Þroskaþjálfar voru ötulir við að
miðla því sem þeir höfðu m.a. numið
erlendis hingað til lands og eru
margir þeirra enn í dag öflugir mál-
svarar fólks með þroskahömlun fyrir
mannréttindum. Fagþekking
þroskaþjálfans felst fyrst og síðast í
viðhorfinu til þess fólks sem hann
styður. Virðingu og skilningi á að-
stæðum þess og brennandi löngun til
að færa þær til betri vegar hvar sem
þess er þörf. Þennan eldmóð má
skynja í lögum félagsins þar sem
fjallað er um tilgang þess: Að gæta
hagsmuna fatlaðra, stuðla að fram-
förum í málefnum þeirra og beita
sér fyrir auknum skilningi á stöðu
þeirra og þörfum.
Að sjálfsögðu er eitt af megin-
verkefnum stéttarfélags að semja
um kaup og kjör og standa vörð um
réttindi félagsmanna sinna. Lands-
samtökin Þroskahjálp hafa alla tíð
stutt þroskaþjálfa í þeirri baráttu,
enda hljóta lífskjör þroskaþjálfa að
endurspegla það mikilvægi sem
stjórnvöld hvers tíma telja felast í
því að skapa fólki með þroskahöml-
un eðlileg lífsskilyrði.
Fyrir hönd Landssamtakanna
Þroskahjálpar óska ég Þroskaþjálfa-
félagi Íslands hjartanlega til ham-
ingju með 40 ára afmælið.
Þroskaþjálfafélag
Íslands 40 ára
Halldór Gunnarsson skrifar
í tilefni af 40 ára afmæli
Þroskaþjálfafélags Íslands ’Fagþekking þroska-þjálfans felst fyrst og
síðast í viðhorfinu til
þess fólks sem hann
styður.‘
Halldór Gunnarsson
Höfundur er formaður
Landssamtakanna Þroskahjálpar.