Morgunblaðið - 29.05.2005, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 29. MAÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Örlög Kosovo kunna aðsýnast lítilvæg þegarallra augu beinast aðFrakklandi og framtíðEvrópusambandsins.
En hvernig sem fer í Frakklandi
mun enginn láta lífið vegna niður-
staðna þjóðaratkvæðagreiðslunnar
þar í landi. Hvað Kosovo snertir háð-
um við jú reyndar síðasta stríð í Evr-
ópu þar árið 1999, en samt sem áður
veitti enginn því athygli þegar Ör-
yggisráð Sameinuðu þjóðanna gaf á
föstudag samþykki sitt fyrir ferli
sem gæti leitt til sjálfstæðis héraðs-
ins – eða annars stríðs. Ákvörðun Ör-
yggisráðsins er í raun gríðarlega
þýðingarmikil fyrir þennan hluta
Evrópu. Stórveldin; Bretland,
Bandaríkin og Frakkland, með
Rússa trega í eftirdragi, hafa komist
að þeirri niðurstöðu að sex árum eft-
ir lok Kosovo-stríðsins sé kyrrstaðan
í sjálfri sér farin að ógna stöðugleika.
Serbar telja Kosovo vera vöggu
menningar sinnar og þar eru vissu-
lega nokkrir af helgustu og mikil-
vægustu stöðum sögu þeirra, en yfir
90% íbúanna eru nú af albönskum
uppruna. Formlega tilheyrir héraðið
enn Serbíu, en hefur frá stríðslokum
verið undir stjórn Sameinuðu þjóð-
anna. Kosovo-Albanar vilja sjálf-
stæði og fái þeir það ekki – komi ein-
hvern tímann til þess að Kosovo
verði aftur neytt til að lúta stjórn
Serbíu – efast enginn um að þeir
muni hefja stríð að nýju.
Óeirðir brutust út meðal Albana í
Kosovo í mars árið 2004 með þeim af-
leiðingum að 19 manns létu lífið og
4.000 Serbar og sígaunar voru flutt
brott í þjóðernishreinsunum í kjöl-
farið. Þar rönkuðu menn við sér.
Stjórnarerindrekar og stjórnmála-
menn, sem hafa borið ábyrgð á Balk-
anskaganum, gerðu sér grein fyrir
því að eitthvað varð að taka til
bragðs. Á föstudag var hafist handa.
Sameinuðu þjóðirnar hafa beðið
Kosovo að uppfylla átta skilyrði, þar
á meðal að vernda mannréttindi og
réttindi minnihlutahópa. Nú mun
Kofi Annan, framkvæmdastjóri
Sameinuðu þjóðanna, senda fulltrúa
sinn til að meta stöðuna í héraðinu.
Skýrsla hans á að liggja fyrir í sept-
ember og verði hún að mestu leyti
hagstæð mun sérlegur erindreki
verða sendur á vettvang til að
stjórna samningaumleitunum milli
Belgrad og Pristina til að ræða svo-
kallaða lokastöðu héraðsins.
Skandinavíska mafían
Athygli vekur að stjórn þessarar
vinnu er eða gæti lent í höndum
hóps, sem margir hér kalla skandin-
avísku mafíuna. Núverandi yfirmað-
ur Sameinuðu þjóðanna í Kosovo er
Daninn Søren Jessen-Peterson og
það var hann, sem greindi öryggis-
ráðinu frá stöðunni í Kosovo á föstu-
dag. Búist er við að Kai Eide, sendi-
herra Noregs hjá Atlantshafsbanda-
laginu, muni fá það verkefni að meta
stöðuna í Kosovo í sumar. Tvö nöfn
eru einkum nefnd í tengslum við
stöðu hins sérlega erindreka, sem á
að stjórna umleitununum um loka-
stöðu Kosovo. Þeir eru Carl Bildt,
fyrrverandi forsætisráðherra Sví-
þjóðar, og Martti Ahtisaari, fyrrver-
andi forseti Finnlands og er staða
þess síðarnefnda talin sterkari.
Að sögn heimildamanna gætu um-
leitanirnar staðið í allt að níu mánuði
og svo gæti farið að öryggisráðið
verði að knýja fram endanlega lausn
á stöðu Kosovo fari svo sem ætla má
að Serbar og Albanar geti ekki náð
samkomulagi um það hvort Kosovo
eigi að hljóta sjálfstæði eða ekki.
„Skilyrt sjálfstæði“ Kosovo?
Sú lausn gæti orðið í mynd svokall-
aðs „skilyrts sjálfstæðis“, sem gæti
þýtt að fullt sjálfstæði fengist eftir
millibilsskeið, til dæmis við það að
Kosovo fengi aðild að Evrópusam-
bandinu. Þá myndu hermenn á veg-
um NATO vera þar áfram og líklega
yrði mynduð staða á borð við þá, sem
Ashdown lávarður gegnir í Bosníu.
Hann hefur talsverð völd, getur með-
al annars rekið kjörna stjórnmála-
menn og hefur beitt því valdi.
Annað skilyrði gæti orðið talsverð
sjálfstjórn á svæðum Serba og ann-
arra minnihluta í Kosovo og réttur
Serba til að hafa tvöfaldan ríkisborg-
ararétt. Skilyrt sjálfstæði á borð við
til dæmis þá stöðu, sem Mónakó hef-
ur, myndi augljóslega ekki heldur
standa í vegi fyrir aðild að Samein-
uðu þjóðunum.
Þegar Ramush Haradinaj, for-
sætisráðherra Kosovo, var ákærður
og fór til stríðsglæpadómstólsins í
Haag tók Bajram Kosumi við starf-
inu. Hann er sjóaður stjórnmálamað-
ur, en er ekki úr röðum fyrrverandi
skæruliða Frelsishers Kosovo, KLA.
Hann kveðst hafna hugmyndinni um
skilyrt sjálfstæði og segist jafnvel
muni gera allt, sem í hans valdi
standi til að tryggja að Serbum verði
„haldið frá borðinu þar sem teknar
verða ákvarðanir um framtíðarstöð-
una. Ekki kemur til greina að fara til
Kostunica [forsætisráðherra Serbíu]
og spyrja hann hvernig börnin mín
eigi að lifa, svona eða hinsegin“.
Þetta gæti verið yfirlýsingagleði.
Kosumi verður ekki spurður að því
hvernig viðræðurnar eigi að fara
fram og fari svo að ekkert betra
verði í boði en skilyrt sjálfstæði er
ólíklegt að Kosovo-Albanar hafni því.
Þegar allt kemur til alls veit Kosumi
jafnvel og aðrir hver afstaða erind-
reka Evrópusambandsins og Banda-
ríkjamanna er. Eins og embættis-
maður einn hjá ESB orðaði það: „Við
vitum öll hver hin endanlega staða
verður [það er sjálfstæði], eina
vandamálið er hvernig eigi að kom-
ast þangað“ og hversu langan tíma
það eigi að taka. En það gæti reynd-
ar tekið næstum áratug eða meira ef
fullt sjálfstæði verður tengt aðild að
ESB þar sem enginn gerir ráð fyrir
því að neitt ríkjanna á Balkanskaga
að Króatíu undanskildri gangi í
bandalagið fyrr en í fyrsta lagi 2014.
Undanfarna daga virðast íbúar
Belgrad allir sem einn hafa verið úti
að njóta góða veðursins og sólarinn-
ar í byrjun sumars. Árum saman
hafa Serbar þráð það eitt að land
þeirra yrði eðlilegur hluti Evrópu að
nýju. Í síðustu viku virtist allt ganga
þeim í haginn. Um síðustu helgi hélt
Evrópubankinn, sem ætlað er að
lána fé til uppbyggingar og þróunar í
Austur-Evrópu, ársfund sinn í höf-
uðborg Serbíu og þessa helgi halda
Serbar fyrsta sinni erótíska daga.
En skugginn af Kosovo fylgir þeim.
Um það leyti sem fundur öryggis-
ráðsins hófst á föstudag afhentu
serbnesk yfirvöld jarðneskar leifar
64 Albana, sem voru grafnir í fjölda-
gröf á æfingasvæði lögreglunnar við
höfuðstöðvar innanríkisráðuneytis-
ins í Batajnica, skammt frá Belgrad.
Stjórn Slobodans Milosevic, fyrrver-
andi leiðtoga Serbíu, lét grafa fjölda
fórnarlamba Serba í því skyni að
hylma yfir morðin, sem voru framin í
stríðinu, og hafa 709 lík verið grafin
upp.
Andstaða Serba við sjálfstæði
Vojislav Kostunica forsætisráð-
herra og Boris Tadic forseti segja
báðir að Kosovo sé serbneskt land og
geti ekki fengið sjálfstæði umfram
það sem „sjálfstjórn“ felur í sér. Við
fyrstu sýn mætti ætla að hér værri
um að ræða fyrsta útspil í samninga-
ferli, en svo er ekki. Báðir menn telja
í fullri alvöru að telja megi þær tvær
milljónir Albana, sem búa í Kosovo, á
að gefa draum sinn um sjálfstæði
upp á bátinn eða fá alþjóðasamfélag-
ið til að þvinga þá til þess. En þetta
er hugarburður og ólíklegt að Rúss-
ar, sem óttast að sett verði fordæmi,
sem einhvern tímann verði beitt í
Tétsníu, muni koma þeim til hjálpar.
Satt að segja telst það hin mesta van-
virða í Belgrad að gefa í skyn að eitt
sinn muni Kosovo verða sjálfstæð
eða gefa í skyn að þannig væri hags-
munum Serba best borgið. Goran
Svilanovic, utanríkisráðherra Serb-
íu, átti nýlega þátt í að skrifa skýrslu
í samstarfi við alþjóðanefnd um
stöðu balkanskagans. fyrir nefndinni
fór Giuliano Amato, fyrrverandi for-
sætisráðherra Ítalíu, og hún lagði til
að Kosovo fengi sjálfstæði í fjórum
þrepum. Svilanovic hefur síðan verið
úthrópaður svikari og serbneskir
leiðtogar hafa snúið bökum saman
um að lýsa yfir því að þeir muni aldr-
ei fallast á sjálfstæði Kosovo. Tadic
forseti sagði mér í samtali að þótt
hann væri sammála um það að ekki
yrði snúið aftur til ástandsins sem
ríkti þegar Milosevic var við völd á
níunda og tíunda áratugnum yrði nú-
Í skugga Kosovo
Loks er kominn skriður á
málefni Kosovo eftir kyrr-
stöðu um árabil. Öryggisráð
Sameinuðu þjóðanna sam-
þykkti á föstudag að hefja
ferli, sem ætlað er að skera
úr um framtíðarstöðu Kos-
ovo. Ástandið er hins vegar
viðkvæmt og ekki að sjá að
hægt sé að finna lausn, sem
bæði Serbar og Albanar geti
sætt sig við. Tim Judah
fjallar um hinar flóknu um-
leitanir sem framundan eru.
Belgrad, Pristina.
Reuters
Kona leggur blóm á poka með jarðneskum leifum Albana sem var myrtur í Kosovo 1999 og ekið í fjöldagröf skammt frá Belgrad til að hylma yfir morðið. Jarð-
neskum leifum 64 Kosovo-Albana var skilað til Kosovo á föstudag. Eftir sex ára kyrrstöðu á nú að hrinda af stað ferli sem á að leiða til lykta framtíð Kosovo.
’Serbneskir leiðtogar vara við því að fáiKosovo sjálfstæði þvert á vilja serbnesku
þjóðarinnar gætu öfgaþjóðernissinnar kom-
ist til valda og steypt landinu og svæðinu
öllu í ringulreið á ný. Albanar segja á hinn
bóginn það sama. Án sjálfstæðis muni rót-
tæk öfl í þeirra röðum hefja uppreisn,
hreinsa burt þá 100 þúsund Serba, sem eftir
eru í Kosovo, og breiða út stríð ...‘