Tíminn - 28.06.1970, Blaðsíða 8

TIMINN
SUNNUDAGUR 28. júní 1970.
Met íslendinga
í gengisfeliingum
Stöðugt gengi
Því ihefur iöngum verið hald-
ið fraim, að fátrt væri örugg-
ara merki um heilbrigða og
trausta fjármálastjórn en stöð-
ugt verðgiidi gjaidmiðils iþess,
sem við'komandi þjóð notar.
Stöð'Uigur gjaldmiðill væri nauð-
synleg undirstaða allra raun-
hæfra áætlana um atvinnurekst-
ur og fraimkvæmdir. Stöðugt
gengi væri 'hivatning til þess
sparnaðar, sem væri nauðsynleg
undirstaða blómlegs atvinnulífs.
Þannig mætti halda áfram að
telja upp rökin, sem hafa verið
færð fyrir því, að verðgildi
gjal'dmiðilsins þyrfti að vera
stöðugt.
Að vísu verður aldrei hægt
að tryggja ailveg stöðugt verð-
gildi gjaldmiðils í þjóðfélögum,
þar sem samkeppnislögmálið
ríkir. Þar hljóta jafnan að verða
einhverjar verðhækkanir eða
kaupha:kkanir, sem smámsaman
rýra verðgildi gjaldmiðilsins.
Vöxtum af sparifé er ætlað að
mœta þessari verðrýrnun og
helzt ríflega það. Takist að halda
þessari óhjákvæmilegu verð
bólgu hæfilega í skefjum, á hún
ekki að þurfa að draga úr spari
fjárhvötinni eða torvélda raun-
hæfa áætlanagerð.
Ótvíræðar sannanir
Ef reynt er að hafa 'hliðsjón af
reynslu einstakra þjóða. faest
hin ótvíræðasta sönnun um mik-
ilvægi þess. að reynt sé að halda
genginu sem stöðugustu. Þau
lönd skera sig yfirleitt úr, þar
sem tekizt hefur að halda verð
gildi gjaldmiði'lsins sem stöð-
ugustu. í þeim efnum er einna
nærtækast að minna 6 Banda-
ríkin og Sviss. Þessi lönd hafa
húið við stöðugra gengi en flest
lönd önnur. Þar hefur sparnaður
líka orðið mestur og almennast
ur Oig hann skapað skilyrði fyrir
sívax„ndi atvinnulif og stór-
felldar framkvæmdir. Svíþjóð er
þriðja dæmið, en þar hefur ver
ið kapDkostað að forðast gengis
fellingar og viðhalda sem stöð
ugustU gengi.
Liönd, sem 'hafa búið við o-
stöðugt gengi og tíðar gengis
fellin?'’- hnfa allt aðra sögu
að segja. Þvj tieiri og meiri
isem gengisfelilingv-TV’r n
verið, því meiri n..0..l.u3 og
upplausn hefur skapazt í atvinnu
lífi og efnahagsmálum þeirra.
Það hefur reynzt meira en erfitt
að stöðva sig á þessari braut,
þegar einu sinni hefur verið
kor.-ið út á hana.
íslenzk reynsla
Pram á síðasta áratug hafa
íslendingar af veikum mætti
reynt að tryg°ja sem stöðugast
an gjaldeyri. Það hefur hins
vegar reynzt miklum erfiðleik
um bundið, sökum þess, hve
ísland ei miklu meira háð út-
flutningi en filest eða öil önn
ur lönd. Reynslan sýnir þó ó-
tvírætt, að þá hefur uáðst hér
mestur og beztur árangur, þegar
gengið hefur verið stöðugast.
Gengið var stöðugt á tímabil
inu 1925—39. þegar frá er
talið. að krónan fylgdi sjálfkrafa
sterlingspundinu 1931. Hinar
miklu framfarir, sem urðu hér
é in<t7—31, mátti ekki
slzt þauka stoóugrl gengdsskrán-
ingu. Á sama hátt tókst að sigr
Séð upp Leirársveit
ast á áhrifum heimskreppunnar
miklu vegna þess, að ekki var
farið að hringla með gengið á
þeim tíma.
Það verður seint fu'll metið, að
Tryggvi Þóirhallsson afstýrði
gengisfellingu veturinn 1929, þeg
ar útgerðarmenn stöðvuðu tog-
arana. Tryggvi Þórhallsson fékk
sjómenn' ta til ab falíasí á'
nokkra kauplækkun og kom
þannig í veg fyrir að gripið yrði
til gengisfelílingar.
Gengisfellingarnar
1939 og 1950
Árið 1939 var gengi íslenzku
krónunnar feilt, en h#ð var
skilyrði Sjálfstæðisflokksins fyr
ir þátttöku í þjóðstjórninni.
Framsóknarmenn gengu ófúsir
til þess leiks. eins og sést á
því, að í 'þingflokknum greiddu
aðeins sjö menn atkvæði með
gengisfellingunni, 3 voru á
móti, 4 sátu hjá og 4 voru fjar-
verandi. Þessi gc.gisfelling
reyndist ekki heppileg, heldur
ýtti undir auknar kaupkröfur,
þegar verðlae breyttist af vöid
um stríðsins og átti bannig þátt
í því. að þjóðin missti tök á
dýrtíðarmálunum á stríðsárun
um og hefur aldrei náð fullum
tökum á þeim eftir það. Vegna
þess, hve dýrtíðarmálin fóru úr
skorðum á stríðsárunum, taldi
ríkisstjórn Sjálfstæðisflokksins
og Framsóknarflokksins nauðsyn
legt að felila gengið í ársbyrjun
1950, en ríkisstjórn Sjálfstæðis
flokksins, sem fór méð völd sein
ustu mánuði ársins 1949, hafði
áður lagt það til. Árangur þess
arar gengisfellingar reyndist
ekki meiri en svo, áð tæplega
ár var liðið frá henni, jsegar
grípa þurfti til verulegra út-
flutningsuppbóta.
55% hækkun
Þótt Sjálfstæðismenn ættu frum
kvæði að gengisfellingunum
1939 og 1950. skal því alls ekki
haldið fram. að þeir hafi verið
sérstakir gengisfellingarmenn á
þessum tíma. Þvert á móti, voru
þeir áreiðanlega langflestir beirr
ar skoðunar að keppa bæri að
sem stöðugustu gengi og forð
ast ætti gengisféllingar. Þess
vegna var um það fullt sam
komulag mffli þeirra og Fram
sóknarananna á árunum 1951—
56. þegar þessir flokkar unnu
saman, að frekar bæri að fara
leið útflutningsuppbóta en geng
isfellinga, því að þannig yrði
verðgdJldi krónunnar minna skert.
Þessari stefnu var því fylgt á
áratugnum 1950—59 eða þangað
til viðreisnarstjórnin felldi geng
ið í ársbyrjoin 1960.
Fróðlegt er að athuga, hvaða
áhrif þessar efnahagsaðgerðir
höfðu á verðgildi ^ krónunnar,
miðað við dollar. í ársbyrjun
1950 var gengi dollars skráð á
16,10. Tekna til útflutningsupp
bóta var aðallega afllað með sér-
stö<kuim yfirfærslu.gjöldum. >eg
ar þau voru tekin með í reikn
inginn, urðu beir, sem keyptu
gjaldeyri í bönkunum að greiða
fynir dollarann kr. 25,30 í árs
byrjun 1960. f nokkrum ti'lfell-
um var þetta þó lægra. Sam
kvæmt þessu má segja, áð á
áratugunum 1950—59 hafi doll
arinn hækkað i verði úr kr.
16,10 í kr. 25,30 eða um 55%.
Þess ber að gæta. að áratug
urinn 1950—59 var erfiður sjáv-
arútveginum, verðlagsþróunin
var óihagstæð og aflaibrögð mis-
iöfn.
248% hækkun
Ef gerður er Miðstæður sarnan
burður á hækkun dollars á óra
tugnum 1960—69 verður tals-
vert annað upp á teningnum. í
ársbyrjun 1960 var raunverulegt
söluverð iollai's í bönkuin kr.
25,30. eins og áður segir. en er
nú kr. -8,10. Dollarinn hefur
b'»kkað í verði um hvorki meira
né minna en 248% á þessum
fratug. Rauniverul'egt verðgildi
krónunnar hefur lækkað að sama
skapi, og er nú litið meira en
1A af því, sem það var, er við-
reisnarstjórnin kom til valda. ef
miðað er við dolilar.
Ástæðan til þessa miikla verð-
falls á krónunni. miðað vjð doll
ar, er fyrst og fremst sú. að
með tilkomu viðreisnarstjórnar
innar var alveg horfið frá beirri
sfefnu að reyna að viðhalda
verðgildi krónunnar. heldur var
verðfelling hennar gerð að höf-
uðúrræði í efnahagsmálum. Verð
ur þetta nónar rakið hér á eft-
ir.
Fjórar gengisfellingar
Það var eitt fyrsta verk við
reisnarstjórnarinnar svonefndu
að fela gengið í árshyrjun 1980.
Ráðunautum hennar þótti ékki
nóg að fella krqnuna sem svar
aði yfirfærslugjaídinu. Stefnan
var sögð sú, að nú • ætti < ■ > að
hverfa frá ölum útflutningsbót
um og ‘því varð að miða gengis
skráninguna við lélegustu út-
fHutningsgreinarnar. Því var
ákveðið að skrá doUarinn á kr.
38,10 í stað 25,30, eins og raun
verulegt gengi hans hafði verið,
og svaraði þetta til 34% gengis
lsékkunar. (Sjá Viðredsn bls. 15)
Ári síðar eða sumarið 1961, var
gengi krónunnar enn fellt um
11,2%. Þriðja gengisfelUngin
kom svo haustið 1967 og var
24,6%. Fjórða gengisféllingin var
svo gerð haustið 1968, þá 32,2%.
Dolarinn kostar því orðið nú
kr. 88,10 í stað kr. 25,30, þegar
Viðreisnin hófst.
Einsdæmi
Ekkert Evrópuríki eí hœgt að
nefna. þar sem gjaldmiðffl þjóð
arinnar hefur verið jafn grá-
lega ileikinn og á íslandi á ára
tugnum 1960—69. Hér 'hefur
liann verið felldur fjórum sinn
um á þessum tíma, fyrst um
34%, síðan un, 11,2%, þá um
24,6% og loks um 32,2,% Bret
ar munu víst komast næst okk
ur með eina gengisfellingu. sem
nam um 14%, þá Frakkar með
eina gengisfellingu, sem nam
11,2%, og Danir með eina geng
isfellingu, sem nam 8%.
Því iui'ðulc ,ri eru þessar
mörgu og mifclu gengisfélling
ar hér, að áratugurinn 1960—69
hefur verið langsamlega jafn-
hagstæðasti áratugurinn í sögu
bjóðarinnar. bæði hvað snertir
útflutninesverð og aflabrögð.
Árin 1967—68, sem voru lök
ust, voru betri eða a.m.k. eins
góð og hagstæðustu árin á ára
tugnum 1950—59! Samt hefur
’jaldmiðill þjóðarinnar verið
mörgum sinnum grólegar leik-
inn á þessum áratug en nokkru
sinni óður og miklu gráiegar
leikinn en hægt er að finna daemi
um í nokkru öðru vestrænu landi
á þessum tima.
Hagst jórna rtæki
Gylfa og Jóhannesar
Ástæðan til þessarar hörmulegu
meðferðar á, krónunni er sú
furðulega hugmynd, sem hefur
orðið til í 'koll'jm Nirra Gyifa
Þ. Gíslasonar og Jóhannesar
Nordals, að nota eigi krónuna
sem helzta hagstjórnartækið og
gengisfeflingar eigi því að
verða aðal úrræðið í efnahags
imáílum. Ef verðlag fellur eriendis,
þótt ekki sé nema í stutta
stund, eða eitthvað dregur úr
afla á einni vertíð, eigi tafar
laust að mæta þvi með gengis
fellingu. Það sé aðalatriðið til
þess að ló'ta efnahagskerfið
vera í lagi.
Forsætisráðherrann, sem he.f
ur ekki 'hvítvoðungsiyit í efna-
hagsmálum, hefur trúað þessu,
og því hafa þeir Gyitfi og
Jóhannes fengið að ráða.
Þetta er skýringin á því ein-
stæða íslenzka fyniribrigði, að
hór hefur gengið verið felt
fjórum sinnuim á þeim áratug,
sem thefur verið lang hagstæð
astur í sögu þjóðarinnar, og
verðgldi hennar er því rúmur
fjórðungur þess, sem hann var
fyrir 10 áium, miðað við doll-
ar.
Ekki nýja gengis-
fellingu
Hér þartf ekki að refcja þær
höranuiegu afleiðingar, sem hafa
farið í kjölfar gengisfelling-
anna. Allir kannast við hina hóf-
lausu dýrtíð, sem þær hafa or-
sakað. Allir kannast- á einlhvem
hátt við þá gífurlegu rýrnun,
sem orðið hefur á sparifénu.
Þannig mætti rekja þetta áfram.
Eftir síðustu atburði í þess-
um málum. spyrja margir, hvort
þetta muni nokkurn tíma taka
enda. Ein gengisféfflngin bjóði
annarri heim og nú sé fimmta
gengisfeUingin á næsta leiti.
Vafaiaust er fimmta gengis-
felffingin skammt undan, etf
sömu menn fá að ráða og að
undanförnu. En jafnvíst er það,
að fimmta gengisfelingin mun
engan vanda leysa fremur en
þær fyrri.
Nú verður því að grípa til
nýrra rá'ða. Það verður að reyna
að sporna við því, að hinar nýju
kauphækkadir hækki verðlagið
að ráði, m. a. með því að
styrkja atvinnuvegina á annan
hátt. Nú mega ríkið eða opin
ber fyrirtæki eins og póstur,
sími og rafveitur, ekki ganga á
undan og hækka verðlagið, eins
og oft áður. Öll þjóðhol öfl
verða að sameinast um alt það,
sem í þeirra valdi stendur, til
að afstýra fimmtu gengisffel-
ingunni.
Það er áreiðanlega hægt, ef
rétt er á málum haldið. Það
glæðir þá trú. að mikiar kaup-
hækkanir eru fýrirsjáanlegar í
nágrannalöndum okkar á þessu
ári. Það styrkir óbeint sam-
keppnisaðstöðu okkar
Nú verður af hefja markvissa
sóikn, sem er fólgin í þvi að
treysta verðgldi krónunnar einá
og frekast er unnt. Það tr
frumskilyrði þess. að hér verði
komið fótum undir traust. o2
batnandi efnahagslff.