Tíminn - 08.09.1970, Blaðsíða 6

TIMINN
ÞRIÐJUDAGUR 8. sept. 1970
Islendingar eru tengdir Norður-
landabúum órjúfanlegum böndum
Myndin er frá hátiðasamkomuninni í ráðhúsinu á Friðriksbergi á sunnudagskvöldið, þar sem forsetinn hélt aðalræðuna. Forsetahjónin sitja í
fremstu röð, en rúmlega þúsund manns voru í salnum. (Tímamynd ___ Kári).
Heiðruðu satnikomugestir.
Fyrir hönd konu minnar og
sjálfs mín, þakka ég Dansk-is-
lenzka samstarfssjóðnum, Nor-
rœna félaginu á Friðriksbergi
og Dansk-íslenzka-félaginu fyrir
að efna til þessa mannfagnaðar.
Ég flyt þó öðru fremur þekkir
íslenzku þjóðarinnar, því ég lít
á þessa vinsemd sem fram-
rétta hönd þjóð mlnni og landi.
f ræðu minni hér í kvöld
langar mig til þess að rekja
dreifðar hugsanir um ísland,
stöðu þess og sérstöðu meðal
Norðurlanda, en það umræðu-
efni er ætíð tímabært. En á
því eru svo margar hliðar, að
örðugt getur reynzt að setja
sér eðlileg takmörk. Freistandi
væri að dveljast við sögulegar
huganir, en ég mun láta mér
nægja að bregða upp einni
mynd. Þegar ísland byggðist,
höfðu norrænar þjóðir búið í
löndum sínum þúsundir ára.
Byggð hefur aðeins staðið í
landi voru um ellefu aldir, og
það er meðal þeirra landa jarð
arinnar, þar sem menn tóku
sér síðast bólfestu. Mönnum
sést oft yfir, jiessa mikilvægu
staðreypd. Hún ein segir þó
mikla sögu um legu landsins
og náttúrufar, fjarlægð þess
úti í Atlantshafinu og síðan
einangrun þeirrar þjóðar, sem
festi þar byggð sína. Þessar
staðreyndir hafa haft úrslita-
áhrif á örlög íslenzku þjóðar-
innar.
fsland fannst og byggðist á
víkingaöld, þegar norrænar
þjóðir birtust allt í einu á
sviði sögunnar með svo mikl-
um þrótti, að uppnám varð
f stórum hlutum Evrópu.
Norrænir víkingar lögðu undir
sig lönd. svo sem Færeyjar,
ísland og Grænland og reyndu
jafnvel að festa byggð á megin
landi Ameríku. Þessir miklu
landvinningar eru í sjálfum sér
stórmerki, en afturkippurinn
fylgdi á eftir í rás tímans.
Hvað stendur svo eftir af öllu
þessu? Hvaða landvinningar
STÚLKA
óskar eftir ráðskonustöðu
í sveit. Er með tveggja ára
barn. Upplýsingar í síma
33170.
KÝR
tiB sölu
Ungar og góðar kýr til sölu.
Upplýsingar gefnar Bjargi
Borgarnesi.
víikingaaldar urðu varanlegir?
Þau dæmi eru ekki mörg. Nor-
rænir herkonungar og landnem
ar i austri, suðri og vestri, ann-
aðhvort sameinuðust þjóðum
og menningarhverfum, sem
fyrir voru í hernumdum lönd-
um, eða þeim var steypt af
stóii og reknir aftur til heima-
lands Þegar víkingaöldin fjar-
aði út á elleftu öld, voru allir
mestu landvinningarnir aftur’
gengnir úr greipum. Og enn
sneiddist um á næstu tímum.
Skozku eyjarnar töpuðust,
Grænland einnig, þótt með
öðrum hætti væri. Auk Fær-
eyja var aðeins eitt land eftir
— ísland. — Einu norðlægu
og strjálbýlu landi langt úti
í hafi, hafði verið bætt varan-
lega við hið norræna menning
arhverfi. Það var allt og sumt.
Það var lítil uppskera, þegar
litið er á stórlætisdraumana
um norræn yfirráð í auðugum
og frjósömum löndum. Eigi að
síður er það staðreynd, að
víkingalandnámið á íslandi
stækkaði Norðurlönd með var
anlegum hætti.
Merkilegt er að sjá, hve
fljótt það fólk, sem settist að
á fslandi á víkingaöld, fór að
lita á sig sem sérstaka þjóð
og telja landið, sem það hafði
kosið sér til búsetu, séreign
sína. Það flutti að sjálfsögðu
með sér menningu, sem
var andleg og efnisleg heild
— menningu norræna járnaldar
bóndans, sem í megindráttum
var ein og hin sama um öll
Norðurlönd Landnámskynslóð-
in hlýtur að hafa talið sig vera'
í sterkum tengslum við það
fólk, sem hún var af. runnin.
En þó leið undraskammur
tími, unz landnemarnir tóku
að líta á sig sem nýja þjóð —
íslendinga. Þeir höfðu flutzt
til nýja landsins að eigin frum
kvæði og á eigin ábyrgð, og
örlög þeirra vora eftir það
tengd þessu landi í blíðu og
stríðu. Þeir urðu að standa á
eigin fótum og fundu, að þeir
gátu það. Þeir stofnuðu fom-
íslenzka þjóðveldið, og þar með
höfðu þjóðin og landið tengst
að fullu. Með því voru lagðir
hornsteinar að þeirri grein nor
rænnar menningar, sem með
réttu má kalla íslenzka, lífs-
háttum, sem uxu af norrænni
rót sinni, en felldust að þeim
kjörum, sem allharðbýlt og af-
skefckt land bauð.
Þegar ég tala um íslenzka
menningu, á ég alls ekki ein-
vörðungu við hin æðstru menn-
ingarafrek þjóðar vorrar, svo
sem miðaldabókmenntirnar,
sem náð hafa_ til áhrifa langt
í önnur lönd. Ég á líka og ekki
síður við þjóðmenninguna í öll
um sínum myndum, daglega
iðju alþýðumannsins, lífsvið-
horf hans og hugarfar. Menn-
ing þjóðar er slungin svo mörg
um grönnum og gildum þátt-
um, sem mynda heildina. fs-
lendingar öðluðust slíka menn-
ingu mjög snemma, og af
henni óx þjóðernisvitundin.
Þegar tímar liðu reyndist þetta
þjóðinni þó ekki nóg'til varð-
veizlu stjórnarfarslegs sjálf-
stæðis, en það studdi hana til
gæzlu séreiginda sinna allar
þær aldir, sem ísland laut öðr-
um, og það gaf henni fótfestu
aftur sem sjálfstæðri þjóð, þeg
ar sjálfstætt lýðveldi var loks
stofnað að nýju undir lok síð-
ari heimsstyrjaldarinnar með
sama hætti og aðrar norrænar
þjóðir höfðu áður heyjað sér
frelsi.
Ég bendi ekki á allt þetta að
ástæðulausu. Ég geri það af
því, að skilningur á þessu er
forsenda þess, að bræðraþjóðir
okkar og nágramnar, svo og aðr-
ir, sem láta sig það einhverju
varða. sem gerzt hefur á ís-
landi á samtíð okkar, og það,
sem er í þann veginn að gerast,
skilji okkur og viðleitni okkar.
AL’ar norrænu þjóðirnar eru
tiltölulega litlar, ef maður á að
halda si-g við þá venjulegu merk
ingu að kalla fámennar þjóðir
,’itlar, en íslenzka þjóðin er svo
fámenn, að það nálgast fjar-
stæðu í augum margra útlend-
inga. Ég er hins vegar viss um,
að í þessum hópi vita langflest-
ir svo mikið um Island, að þeim
er ljóst, að venjulegur íslenzkur
borgari telur það á engan hátt
kynlegt, hvað þú fjarstæðu, að
við séum sjálfstætt ríki þrátt
fyrir fámennið, höfsim alliar
nauðsynlegar stofnanir og tök-
um á herðar okkar þær skyldur,
sem sjálfstæði fylgja. Hann lít-
ur á það sem sjálfsagðan hlut,
er sé hafinn yfir efasemdir og
umræðu, að við séum þjóð með
sama hætti og aðrar þjóðir, sér-
stök þjóðerniseining, Við telj-
um ekki herdur þörf á neinni
afsökun á því, sem við erum.
Við gerum okkur greim fyrir
eðlilegum rétti okkar og tak-
marki, sögulegum bakhjarli og
erfðavenjum, og við erum
hreyknir af því a? hafa varð-
veitt betur en aðrir hluta af
samaorrænum menningararfi.
En þess er ekki að vænta, að
fólk í fjarlægð þekki þetta og
skilji. Margir ykkar tilheyrenda
minna, sem eruö góðir vinir Is-
lendinga og þefckið þá, eruð vafa
raust oft spurðir um land vort
og þjóð, um viöleitni vora og
tilverukosti, jafnve! einnig um
tilverurétt vorn sem sjálfstæðr-
ar þjóðar. Þá er nauðsynlegt
að þekkja sögulegan bakhjarl
íslenzku þjóðarinnar, sérstöðu
hennar i því norræna — og í
víðtækari skilningi vestur-
evrópska — men-ningarhverfi,
sem við erum í.
Ég nefni enn og aftur ís-
'enzka þjóðve’.distímann, þegar
myndað var samfélagskerfi, sem
varð jarðvegar hámennimgar-
innar, s®m va?i.taði fegurst blóm
í bókmenntunum. Þessi gullöld
varð síðari kynslóðum hvatning
Ræ&a dr. Kristjáns Eldjárns, forseta íslands,
í dansk-íslenzkum mannfagnaði
á Friðriksbergi á sunnudaginn var