Fréttablaðið - 23.12.2003, Qupperneq 12

Þótt veðurspáin fyrir Þorláks-messu beri með sér rok, kulda og
ofankomu má búast við að með
kvöldinu verði maður við mann allan
Laugaveginn frá Hlemmi og niður á
Lækjartorg. Þorláksmessa er einn
fárra daga ársins þegar íbúar höfuð-
borgarsvæðisins nota miðbæinn
sinn. Hinir eru 17. júní, Menning-
arnótt og hápunktur Hinsegin daga.
Einu sinni tilheyrði 1. maí þessum
dögum en það líkast til liðin tíð. Fyr-
ir utan þessa daga er miðbærinn
óhrjálegur þar til að skyggja tekur.
Þá verður hann allt að því háskaleg-
ur.
Það hefur verið athyglisvert að
fylgjast með viðbrögðum borgar-
yfirvalda við hnignun miðbæarins.
Sem kunnugt er er miðbærinn okkar
ekki einsdæmi í veröldinni. Það er
algengara en ekki að miðbæir borga
hafi gengið í gegnum svipaða þróun
á umliðnum áratugum. Borgaryfir-
völd hafa því getað valið úr miklum
fjölda vellukkaðra lausna á vanda
sínum. En það hafa þau ekki gert.
Frá því um miðjan níunda áratuginn
hafa borgaryfirvöld haft þá stefnu
að vona að vandamálið hyrfi – til
vara að fólk hætti að tala um það.
Núverandi borgarstjórn hefur beitt
fyrir sér alkunnri aðferð; sem felst í
því að segja að ástandið sé síður en
svo eins slæmt og sumir vilja vera
láta; það sé margt ágætt í miðbæn-
um – hvers vegna tölum við ekki um
það, er síðan bætt við.
Í dag eru líklega færri verslanir
í Kvosinni en í Grímsbæ við Bú-
staðaveg. Ef Laugavegurinn og
Kvosin eru talin saman nær svæðið
líklega ekki að vera öflugra versl-
unarsvæði en Skeifan. Svo aumur
er miðbærinn okkar orðinn. Þar lif-
ir ekkert nema öldurhús, opinberar
stofnanir og litlar listmunabúðir. Og
þótt þróunin sé ör og augljós þá að-
hafast borgaryfirvöld ekkert en
eyða þess meiri tíma í ýmis smá-
mál. Svo sem hvort eitt húsið megi
vera fjórar hæðir eða fimm – á
sama tíma og önnur, þriðja, fjórða
og fimmta hæðin í næsta húsi eru
auðar. Eða hvort setja eigi upp
vatnshana á þessu horninu eða hinu
– á sama tíma og verslunin á sama
horni hefur ekki skipt um peruna
sem sprakk í auglýsingaskiltinu í
hitteðfyrra.
Nú þegar Eimskipafélagshúsið
er til sölu og Landsbankinn og Bún-
aðarbankinn eru að flytja starf-
semi sína úr húsunum við Austur-
stræti og Hafnarstræti skapast
tækifæri til að taka vanda miðbæj-
arins djarfari tökum. Markmiðið
ætti að vera að fjölga verslunum til
að laða fólk að miðbænum að deg-
inum til. Ef þetta tækifæri verður
ekki notað mun ríkisvaldið komast
yfir þessi hús og fylla þau af skrif-
stofufólki að sinna tilgangslausum
verkum. Eða þá að einhver nætur-
klúbbaeigandinn stofnar í þeim
nýtt öldurhús til að reka í sex mán-
uði til að skipta um nafn og opna
aftur. Við vitum hvernig miðbær-
inn verður ef borgaryfirvöld ná
ekki saman viðreisnarstefnu. Við
eigum slíkan miðbæ í dag. ■
Niðurstöður erlendra rannsóknabenda eindregið til að með
skipulegri hópleit að ristilkrabba-
meini í aldurshópnum frá 45 til 75
ára megi fækka dauðsföllum vegna
þessa sjúkdóms um 15-40%. Ástæða
er því til að rifja upp nokkur mikil-
væg atriði varðandi þennan illvíga
sjúkdóm.
Algengur sjúkdómur
Krabbamein í ristli og enda-
þarmi er þriðja algengasta krabba-
meinið hjá Íslendingum og önnur al-
gengasta dánarorsök af völdum
krabbameina. Ár
hvert greinast
um 120 einstak-
lingar með þetta
krabbamein og
um 50 Íslending-
ar deyja af völd-
um þess. Ný-
gengi sjúkdóms-
ins fer vaxandi
og vegna hækk-
andi aldurs er
spáð verulegri
fjölgun tilfella á
næstu áratugum.
Áhættuþættir
þessa sjúkdóms
eru vel þekktir
en þeir vega ekki
allir jafn þungt.
Meira en þrjú af
hverjum fjórum
tilfellum greinast
hjá fólki með
meðaláhættu, þar
sem hækkandi
aldur skiptir
mestu máli. Margir þeirra sem
greinast með þetta krabbamein eru
þó á besta aldri.
Einkennalaus forstig
Ekki er deilt um það lengur að
mögulegt er að fyrirbyggja þetta
krabbamein. Í flestum tilvikum má
finna góðkynja forstig, sem nefnt er
kirtilæxli eða ristilsepi. Um 20-25%
þeirra sem eru 50 ára og eldri hafa
þegar myndað þessa sepa, en ekki
nema lítill hluti þeirra verður ill-
kynja. Þar sem þetta forstig er oft-
ast einkennalaust, eins og reyndar
ristilkrabbamein á byrjunarstigi,
þarf að leita að þessum meinsemd-
um hjá fólki sem talið er heilbrigt.
Það skiptir sköpum að greina meinið
snemma og þarna skilur á milli
lækningar og alvarlegra veikinda
vegna krabbameins sem hefur náð
að sá sér, en þá minnka lífslíkur
verulega.
Einföld greining
Helstu rannsóknaraðferðirnar
eru að leita að blóði í hægðum eða
að spegla ristilinn. Athugun á blóði í
hægðum er einföld, ódýr og hættu-
laus rannsókn. Ristilspeglun er
flóknari og fyrirhafnarmeiri en að
sama skapi nákvæmari rannsókn til
að greina þessi mein. Með þessari
tækni er oftast hægt að fjarlægja
sepa og illkynja mein á byrjunar-
stigi. Samkvæmt nýlegum athugun-
um er rannsóknin og brottnám sepa
áhættulítið inngrip.
Byrjað í mörgum löndum
Í mörgum löndum Evrópu, t.d.
Þýskalandi, Ítalíu, Póllandi, Tékk-
landi og Frakklandi, hafa heil-
brigðisyfirvöld tekið einarða af-
stöðu og mæla með leit að þessu
krabbameini og greiða að fullu fyr-
ir ákveðnar leitaraðferðir. Þá hafa
ýmis fagfélög og samtök bæði í
Bandaríkjunum og Evrópu mælt
með markvissum fræðsluaðgerðum
og leit. Heilbrigðisnefnd Evrópu-
bandalagsins hefur hvatt yfirvöld í
aðildarlöndunum til að beita sér
fyrir leit að þessu krabbameini. Það
er athyglisvert að þetta er í fyrsta
sinn sem mælt er með leit sem bein-
ist að karlmönnum.
Landlæknisembættið hefur
samið leiðbeiningar um skimun fyr-
ir ristilkrabbameini hjá einkenna-
lausu fólki á aldrinum 50-75 ára og
mælir með leit að blóði í hægðum
árlega. Jafnframt eru leiðbeiningar
fyrir þá einstaklinga sem eru í
meiri hættu að fá þennan sjúkdóm.
Ekki hvort heldur hvenær
Niðurstöður stórra rannsókna
síðastliðin ár, heilsuhagfræðilegt
mat Hagfræðistofnunar Háskóla Ís-
lands, árangursmat á greiningu og
meðferð á ristilkrabbameini og
fjölgun tilfella á næstu áratugum
benda til þess að markvissra að-
gerða sé þörf. Spurningin er ekki
hvort heldur hvenær skipuleg leit
að ristilkrabbameini verður fram-
kvæmd á Íslandi og í öðrum lönd-
um. Við Íslendingar getum tekið
forystu á þessum vettvangi, vegna
mikillar kunnáttu og reynslu af
sjúkdómaleit. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um miðbæinn
á Þorláksmessu.
Umræðan
ÁSGEIR THEODÓRS
■ læknir skrifar um leit að
ristilkrabbameini.
12 23. desember 2003 ÞRIÐJUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Í sögu eftir Oscar Wilde segirfrá ungum prinsi sem stóð til
að krýna. Hann átti að íklæðast
dýrasta pelsi og purpura við það
tækifæri og fá kórónu alsetta
eðalsteinum. En verðandi kon-
ung dreymdi illa og í draumum
hans birtist að glæsileikinn og
fegurðin í búnaði hans við krýn-
inguna varð til með hörmungum
þeirra sem þessa muni gerðu
eða fundu og þeir urðu oft fyrir
barðinu á illmennsku. Prinsinn
ungi neitaði því
að láta skrýða
sig í þau klæði
sem honum
höfðu verið ætl-
uð og setja upp
þá eðalsteina
sem hann átti að
bera í krúnu og
veldissprota .
Þegar í kirkj-
una var komið
þar sem krýn-
ingin átti að
fara fram neit-
uðu aðalsmenn-
irnir að viður-
kenna þennan
tötrum klædda
dreng sem
verðandi kon-
ung. En þá gerð-
ist það óvænta
að æðri máttur
sá til að um-
breyta þeim föt-
um sem kon-
ungurinn ungi
klæddist í feg-
urri klæði en
nokkur hafði áður augum litið
og færa honum höfuðdjásn sem
lýsti skærar en eðalsteinar á
nokkurri kórónu. Í ævintýrinu
hlaut konungurinn ungi umbun
fyrir það að vilja rétta kjör
þeirra sem máttu sín miður og
lifðu við sára neyð. Krýning
hans varð dýrðlegri en nokkur
annar konungur hafði nokkru
sinni fengið.
Aukum gildi bókarinnar
Nú er ys og þys jólanna að
ljúka þetta árið og íbúar í kristn-
um velmegunarþjóðlöndum
hafa gengið um verslunargötur í
mánuð og sumir lengur til að
leita að hlutum sem í fæstum til-
fellum þjóna tilgangi, til að gefa
þeim, sem þurfa í fæstum tilfell-
um nauðsynlega á gjöfinni að
halda. Samt sem áður líður okk-
ur vel með að geta glatt okkar
nánustu jafnvel þó að gjöfin sé
ekki endilega það nauðsynleg-
asta sem hugsast gat.
Hver og einn þjónar lund
sinni og gefur það sem honum
finnst líklegast að móttakand-
inn vilji fá og þá gjöf sem gef-
andinn sjálfur er ánægður með.
Vandinn er helst sá að vita hvað
skuli gefa. Hvað það er sem
þiggjanda langar til að fá. Eftir
mikið búðarráp og margar
stundir í leit að réttu gjöfinni
endar leitin iðulega með bóka-
kaupum. Bóksala hérlendis er
illu heilli nánast eingöngu
bundin við jól. Staðhæfing um
að við séum bókaþjóð er því
miður röng. Við Íslendingar
erum bókagjafarþjóð. Við eyð-
um minna í bækur en allar ná-
grannaþjóðir okkar og lesum
minna af bókum en þær. Við
erum ekki á lista yfir þær 30
þjóðir sem eyða og lesa mest af
bókum en erum með þeim efstu
sem nota Internet og kaupa
vikurit. Á þetta er minnst hér
vegna þess að það þarf að reyna
að auka gildi bókarinnar ekki
bara á jólum heldur allt árið.
Góð bók er ávallt góð gjöf á
hvaða árstíma sem er.
Munum eftir þeim sem
minna mega sín
Spurt er hvað verði um helgi
jólanna. Gleymist hún ekki í
þessu kaupæði? Svörin við
þeirri spurningu eru sjálfsagt á
marga lund og vafalaust munu
margir svara þessu játandi. En
er það svo? Gleymist eitthvað?
Eru kirkjur landsins tómar á að-
fangadagskvöld? Nei, það eru
aldrei jafn margir við messu
eins og einmitt um jólin. Slíkt
bendir ekki til þess að helgi jól-
anna hafi gleymst. Það er hver
frjáls af því að eyða peningun-
um sínum svo fremi sem hann
gerir það innan löglegra og sið-
legra marka. Þetta form á jóla-
haldi er hluti af okkar menningu
og hvorki kaupmennskan né
gjafaflóðið breytir nokkru um
inntak kristinnar trúar og helgi
jólanna.
Eftir að aðventan er gengin í
garð og fram að jólum ættum
við þó sem kristið fólk að gefa
gaum að spurningunni um
hvernig við getum hlúð að þeim
þáttum sem boðskapur og helgi
jólanna byggist á. Víkja burt
græðgi og sérgæsku en huga að
þeim sem miður mega sín og
láta eitthvað af hendi rakna til
þeirra.
Konungurinn ungi í ævintýr-
inu fékk sína umbun af því að
hann var trúr þeirri sannfær-
ingu sinni að honum bæri að
hugsa til þeirra sem áttu um
sárt að binda og hann gæti ekki
verið konungur nema láta sér
einnig annt um þá þegna sína.
En það er ekki bara í ævintýrum
sem fólk fær umbun fyrir að
fylgja þeim boðskap sem að
kristinn trú byggir á?
Gleðileg jól. ■
Ragnar nýr efniviður
í stríðinu
„Baugstíðindi, Fréttablaðið og
DV, héldu áfram stríði sínu við
Davíð í vikunni einkum á
grundvelli eftirlaunamálsins.
Þau fengu nýjan efnivið, þegar
Jón Ólafsson ákvað með aðstoð
Ragnars Aðalsteinssonar og
Sigríðar Rutar Júlíusdóttur lög-
manna að höfða meiðyrðamál á
hendur Davíð. Sunnudaginn 21.
desember birtir Fréttablaðið
forsíðuviðtal við Ragnar um ótt-
ann (líklega við valdamenn) í
þjóðfélaginu og opnuviðtal við
þau Ragnar og Sigríði Rut,
greinilega í því skyni að sýna
lesendum, hvílík hetjudáð það
sé hjá Jóni að draga Davíð á
þennan hátt fyrir dómstólana.“
- BJÖRN BJARNASON DÓMSMÁLARÁÐHERRA Á
WWW.BJORN.IS
George Bush
hættulegastur
„Margt má segja um heimsmynd
utanríkisráðherra, en hún er
a.m.k. skýr. Enda þótt ekki hafi
heyrst mikið frá honum um
ástandið í Írak að undanförnu þá
varð breyting á því í vikunni þeg-
ar hann fagnaði handtöku Sadd-
ams Husseins, með sama hætti
og aðrir í klappliði þeirra Bush og
Blairs. Þessir menn telja nú að
heimurinn sé öruggari.
Almenningur um allan heim deil-
ir ekki þeirri sannfæringu. Nú í
vor, þegar Íraksstríðið var í upp-
siglingu, kom í ljós að meirihlut-
inn taldi George W. Bush meiri
ógnun við öryggi heimsins en
Saddam Hussein. Sú niðurstaða
kom e.t.v. einhverjum á óvart, en
þó er furðulegra að nokkur skuli
telja hið gagnstæða.“
- SVERRIR JAKOBSSON SAGNFRÆÐINGUR Á WWW.-
MURINN.IS
Gleymist
helgi jólanna?
■ Af Netinu Viljum við ekki
bjarga mannslífum?
Dagur miðbæjarins
„Eftir að að-
ventan er
gengin í garð
og fram að
jólum ættum
við þó sem
kristið fólk að
gefa gaum
að spurning-
unni um
hvernig við
getum hlúð
að þeim þátt-
um sem boð-
skapur og
helgi jólanna
byggist á.
„Niðurstöður
stórra rann-
sókna síðastlið-
in ár, heilsu-
hagfræðilegt
mat Hagfræði-
stofnunar Há-
skóla Íslands,
árangursmat á
greiningu og
meðferð á
ristilkrabba-
meini og fjölg-
un tilfella á
næstu áratug-
um benda til
þess að mark-
vissra aðgerða
sé þörf.
Um daginnog veginn
JÓN
MAGNÚSSON
■
lögmaður skrifar um
jólaundirbúninginn.