Fréttablaðið - 14.01.2004, Blaðsíða 14

Ætli við myndum okkur í stórumdráttum tvenns konar mynd af
einstaklingnum í samfélaginu. Önnur
er svipuð þeirri mynd sem við höfum
af okkur sjálfum og hin ekki ólík þeir-
ri mynd sem við höfum af náunga okk-
ar. Á þessum tvenns konar grunni
byggjum við síðan hugmyndir okkar
um réttindi og skyldur einstaklingsins
í samfélaginu; það svigrúm sem þeir
eiga rétt á og hversu oft og mikið eigi
að takmarka það svigrúm.
Gallinn er hins vegar sá að þessar
tvær myndir eru um margt óásættan-
legar. Til að skýra það má benda á
nokkuð þekkta könnun sem gerð var í
Bandaríkjunum fyrir nokkrum árum.
Í henni var fólk spurt tveggja spurn-
inga. Annars vegar hvort það teldi sig
vera góða bílstjóra og hins vegar
hversu stóran hluta fólks það teldi til-
heyra flokki góðra bílstjóra. Um 85
prósent fólks taldi sig vera góða bíl-
stjóra en þegar svörin við hinni spurn-
ingunni voru lögð saman kom í ljós að
að meðaltali taldi fólk aðeins 15%
fólks vera góða bílstjóra. Fólk treysti
sjálfum sér því almennt og yfirleitt
betur en náunga sínum. Án efa kæmi
svipuð niðurstaða fram þótt spurning-
in snerist um annað en ökulag. Þetta
tvöfalda og gagnstæða mat fólks á
hæfni einstaklinga er innbyggður
galli mannskepnunnar – og líklega
ólæknandi. En þótt gallinn sé ólækn-
andi má líklega halda einkennum hans
niðri með daglegri æfingu.
Ef við reyndum að greina stjórn-
málaumræðu eftir þessum galla þá
kæmumst við án efa að því að hún er
að stærstum hluta byggð á skoðunum
okkar á náunganum. Yfir henni svífur
vantrú á einstaklingnum. Stjórnmál
snúast að mestu um að hemja náunga
okkar og marka lífi þeirra nógsam-
lega þröngan ramma til að hann fari
sjálfum sér ekki að voða eða raski alls-
herjarreglu. Í krafti yfirburða okkar
setjum við náunganum óteljandi skil-
yrði. Við tökum góðan hluta af launum
hans og látum fulltrúa okkar ráðstafa
þeim fyrir hann –sannfærð um að ann-
ars sóaði hann þeim í tóma vitleysu.
Við skyldum hann til að leggja til hlið-
ar fé til efri áranna – sannfærð um að
honum sé ekki treystandi til slíkrar
fyrirhyggju. Við setjum skilyrði um
hvernig húsnæðið skuli búið sem hann
býr í, setjum reglur um lofthæð,
brunavarnir, frágang hitalagna, gerð
þakefnis og þrengjum val hans á alla
kanta með lögfestum stöðlum um nán-
ast hvað sem er – sannfærð um að
hann kunni ekki að velja sér samastað
við hæfi. Við merkjum matvöru með
síðasta neysludegi svo hann láti ekki
eftir sér að borða skemmdan mat. Við
skyldum hann til að senda börnin í
skóla og ákveðum fyrir hann hvað þau
eigi að læra. Og svo framvegis – í litlu
sem stóru.
Þetta finnst okkur sjálfsagt og
rétt. Ef við spyrðum okkur hvort við
sjálf myndum engu þessu sinna ef
ekki kæmu til lög og reglugerðir
myndum við líklega svara því neit-
andi. Reglurnar eru fyrir náunga
okkar. Allt reglugerðarfargangið er
til að halda lífi hans innan sómasam-
legra marka. Það er því í eðli sínu trú-
arlegt – kennisetningar vantrúar okk-
ar á náunganum. ■
Paul O’Neill, fyrrum fjármála-ráðherra Bandaríkjanna, hef-
ur verið mikið í fréttum vegna yf-
irlýsingar hans um að Bush
Bandaríkjaforseti hafi ákveðið
nokkrum dögum eftir að hann tók
við embætti að ráðast inn í Írak.
Paul Henry O’Neill fæddist í St
Louis árið 1935. Námsferill hans
var gloppóttur; hann hætti í skóla
en sneri þangað aftur nokkrum
árum síðar. Ástæðan fyrir brott-
hvarfinu var ekki skortur á gáf-
um heldur það að hann kvæntist
nítján ára að aldri og þurfti að sjá
fyrir fjölskyldu. Hann lauk hag-
fræðiprófi og vann síðan sem
tölvuráðgjafi áður en hann lauk
prófi í stjórnsýsluhagfræði. Hann
varð forstjóri Alcoa á árunum
1987–1999. Hann var góður for-
stjóri, mjög sjálfstæður og lét sér
annt um velferð starfsfólks síns.
Árangur hans í forstjórastarfi
þótti einstakur og varð sérstakt
rannsóknarefni í viðskiptaskólum
víðs vegar um Bandaríkin.
O’Neill er góður vinur Georges
Bush eldri og nokkur kunnings-
skapur er með honum og Dick
Cheney varaforseta. Þegar
George Bush yngri varð Banda-
ríkjaforseti í janúar 2001 gerði
hann O’Neill að fjármálaráðherra
sínum. O’Neill vakti nokkra at-
hygli í embætti vegna hreinskiln-
islegra yfirlýsinga um menn og
málefni. Í maí 2002 komst hann í
heimsfréttir vegna tíu daga
ferðalags sem hann fór í til Afr-
íku með söngvaranum Bono þar
sem hann kynnti sér efnahagsá-
stand landsins. Í desember sama
ár rak Bush hann úr ríkisstjórn-
inni vegna ágreinings um skattta-
mál. Brottvikningin kom ekkert
sérlega á óvart því O’Neill samdi
illa við þingmenn Rebúblikana-
flokksins og viðskiptajöfrar á
Wall Street voru sömuleiðis ósátt-
ir við hann og þótti hann alltof
bjartsýnn á efnahagsástand í
landinu.
Hin umdeilda yfirlýsing
O’Neill um ákvörðun Bush að ráð-
ast inn í Írak kom í fjölfar kynn-
ingar á bók sem O’Neill hefur
skrifað ásamt Ron Suskind. Bókin
nefnist The Price of Loyalty og
fjallar um ár O’Neill í ríkisstjórn
Bush. Þar kemur fram nokkuð
óvægin gagnrýni á forsetann. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um tvær hliðar einstaklingsins.
Maðurinn
PAUL O’NEILL
■ Fyrrum fjármálaráðherra Bandaríkj-
anna, segir að Bush Bandaríkjaforseti hafi
ákveðið nokkrum dögum eftir að hann
tók við embætti að ráðast inn í Írak.
14 14. janúar 2004 MIÐVIKUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Suðurgötu 10, 101 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Víst er margt furðulegt í ís-lenskri þjóðmálaumræðu.
Undanfarnar vikur hefur umræð-
an hverfst um Davíð Oddsson for-
sætisráðherra og persónuleg við-
horf hans í garð einstaklinga í við-
skiptalífinu. Aðeins vinur hans,
prófessor Hannes Hólmsteinn
Gissurarson, hefur náð að halda í
við hann í þjóðmálaþrasinu, en
umræðan um Laxnessbók Hólm-
steinsins er þessu sama persónu-
bundna marki brennd. Frekar er
rætt um Hannes sjálfan en bókina
sem hann skrifaði. Það er með
hreinum ólíkindum hvað þeir
félagar geta vakið upp miklar
deilur í þessu litla samfélagi okk-
ar. Umræðan er heiftúðug og
jafnan hlaðin tilfinningum –
stundum ofhlaðin. En kannski er
það ekki svo skrýtið í ljósi þess að
báðir geta þeir jú verið ansi heift-
úðugir í garð annarra. Og
persónulegir.
Þáttur Davíðs
Það er engum blöðum um að
fletta að Davíð Oddsson er mikil-
hæfur stjórnmálamaður og senni-
lega einhver mesti leiðtogi sem
Ísland hefur alið undanfarna ára-
tugi. Davíð hefur alla tíð verið
skeleggur pólitíkus
og sagt meiningu
sína á mönnum og
málefnum. Það er
enda hans helsti
kostur. Velgengni
hans við völd er
með hreinum ólík-
indum.
Hannes Hólm-
steinn hefur lengi
haldið á lofti orðum Actons lá-
varðar sem sagði að vald spilli og
að gerræðisvald gerspilli. Hvort
Davíð sé orðinn valdspilltur eða
hvort þessi langa valdaseta sé far-
in að villa honum sýn skal ég ekki
dæma um. En undanfarið hefur
hann allavegana virst leiður og
gerst geðstirðari og argari með
hverju árinu. Ummæli hans um
menn og málefni hafa líka orðið
furðulegri með tímanum og und-
anfarið hefur alveg keyrt þver-
bak. Hann talar allt í senn um
götustráka, skattsvikara, þjófs-
nauta og mútubera svo eitthvað sé
tínt til. Af umræðu undanfarna
vikna virðist það einkenna allar
athafnir forsætisráðherrans okk-
ar hvað honum er illa við einstak-
linga úti í bæ. Hann virðist vera
kominn með fyrirtækið Baug á
heilann. Allavegana virðist manni
ummæli hans í garð Jóns Ásgeirs
Jóhannessonar hafa þann brag –
svo orðalag hans sjálfs sé notað –
að Davíð sé haldinn þráhyggju í
hans garð.
Moldviðri
Fyrir nokkru sagði Davíð í
Kastljósþætti að hann yrði ekki
sammála meirihluta Íslendinga í
ákveðnu deilumáli nema hann yrði
galinn. Nú veit ég ekki hvort hann
hafi þar með talið að meirihluti
þjóðarinnar væri galinn. En eitt er
ljóst, þessi umræða er orðin full-
komlega galin. Málefni og hug-
myndir um samfélagið eru því
miður víðsfjarri. Í moldviðrinu sjá
menn ekki handaskil og ekki fæst
botn í nokkurn skapaðan hlut. Við
fáum til að mynda ekki úr því
skorið hvort reynt hafi verið að
bera mútufé á forsætisráðherrann
eða hvort hann hafi sjálfur greint
rangt frá. Eftir situr þjóðin og
klórar sér í hausnum.
Við vitum heldur ekki hvað
veldur því að forsætisráðherrann
ræðst síendurtekið á ungan biss-
nessmann sem virðist ekki hafa
annað til saka unnið en að ná ár-
angri í viðskiptum – aðallega er-
lendis. Svo virðist sem Davíð sjái
hreinum ofsjónum yfir velgengni
Baugs og auðlegð þeirra feðga.
Maður hlýtur að spyrja sig hvað
hafi eiginlega gerst í samskiptum
forsætisráðherrans og Baugs-
feðga? Ég trúi því nú tæpast að
það eitt og sér, að Jón Ásgeir keyp-
ti FBA ásamt félögum sínum um
árið, hafi reitt forsætisráðherrann
svona svakalega til reiði, – en ef ég
man rétt talaði Davíð þá fyrst um
götustrákana í íslenskum bissness.
Það getur verið að FBA hafi
verið ætlað öðrum og þóknanlegri
aðilum. Ég veit ekkert um það. En
varla hefur það dugað til að vekja
upp þessa ofsareiði. Eða hvað?
Vandinn felst í að við vitum það
ekki.
Handhafi frelsisins
Ætli það geti verið að Davíð
telji sjálfan sig handhafa frelsis-
ins, sem Jón Baldvin stótti til
Brussel með EES-samningnum;
að það sé hans að deila því út til
þóknanlegra? Og að frelsið hafi
barasta aldrei verið ætlað Jóni
Ásgeiri sem spratt allt í einu upp
úr kjallaranum í Bónus öllum að
óvörum? Að hann sé boðflenna í
veislu Bubba kóngs? Ég veit það
ekki. ■
Skrifborð kemur í leitirnar
„Þá er það komið í leitirnar –
skrifborðið hans Hannesar Haf-
stein. Loksins, loksins fær þessi
þjóðargersemi þann sess sem hún
á skilið við hliðina á tóbakshorni,
skyrtuhnöppum og innsiglisvax-
hylki fyrsta íslenska ráðherrans.
Söguáhugamenn hljóta að varpa
öndinni léttar.
Reyndar var skrifborðið ekki týnt,
heldur stóð það í ráðuneytisskrif-
stofu 200 metra frá nýja geymslu-
staðnum – en enginn skyldi gera
lítið úr því afreki að koma þungri
mublu niður tvo stiga, upp í
sendibíl og aka því yfir Lindar-
götuna, einkum í hálku. Vitaskuld
kölluðu búslóðarflutningar af
þessari stærðargráðu á blaða-
mannafund og þótt núverandi
ráðherra sé lífsins ómögulegt að
berja saman stöku, gat hann
þulið upp eftir minni nokkrar
hendingar úr aldamótaljóðunum.
Minna mátti það varla vera.“
STEFÁN PÁLSSON Á MURINN.IS.
Fremstur meðal jafningja
„Ég held að það hafi verið Jón
Helgason frá Seglbúðum sem
spurði eitt sinn í særðum tón
hvort einhver ætti að gjalda þess
að vera framsóknarmaður þegar
hann hafði ráðið einhvern alger-
lega hæfileikalausan flokksbróð-
ur sinn í feitt embætti á kostnað
skattborgara en slíkt hefur lengi
verið talið náttúrulögmál á Ís-
landi ef ekki heilagur réttur ráð-
andi stjórnmálaafla.
Nú hefur Siv Friðleifsdóttir um-
hverfisráðherra látið til sín taka í
krafti síns embættis og réð aldr-
aðan flokksbróður sinn, uppgjafa-
ráðherra til að sinna stefnumótun
og forystuhlutverki fyrir Íslands
hönd á sviði vestnorræns sam-
starfs. Siv er meðal yngstu ráð-
herra og þess vegna stundum tal-
in vera meira í tengslum við nú-
tímann en sumir starfsbræður
hennar. Það er augljóslega mis-
skilningur.“
PÁLL ÁSGEIR ÁSGEIRSSON Á VEFNUM
PALLASGEIR.BLOGSPOT.COM.
Um daginnog veginn
EIRÍKUR
BERGMANN
EINARSSON
■
skrifar um viðhorf
forsætisráðherra
til einstaklinga í
viðskiptalífinu.
Galin umræða
■ Af Netinu
Hreinskilinn
og umdeildur
Vantrú á náunganum er ríkistrú
■
Hvort Davíð sé
orðinn vald-
spilltur eða
hvort þessi
langa valdaseta
sé farin að villa
honum sýn skal
ég ekki dæma
um.
ÚTSALA ÚTSALA
60- 90%
afsláttur
Áður Núna
Peysa m/gata mynstri 5.900.- 1.800.-
Peysa m/kaðlaprjóni 5.900.- 1.900.-
Jakkapeysa 5.900.- 1.900.-
Dömuskyrta 4.600.- 900.-
Skyrta m/bróderíi 5.500.- 1.700.-
Toppur m/bróderíi 5.500.- 1.600.-
Denimkápa m/loðkraga 7.900.- 2.900.-
Mittisjakki m/loðkraga 4.900.- 1.400.-
Dömubolur 2.600.- 900.-
Kjóll 6.500.- 2.600.-
Sítt pils 4.700.- 900.-
Dömubuxur 4.200.- 900.-
Satínbuxur 6.700.- 900.-
Og margt margt fleira
Stærðir 34-52
Opið 10:00 - 18:00
Síðumúla 13
108 Reykjavík
Sími: 568-2870
Ótrúlega lágt verð
PAUL O’NEILL
Þótti afburðaforstjóri en full hreinskilinn stjórnmálamaður.