Tíminn - 30.03.1972, Síða 11
TO
TÍMINN
Fimmtudagur 30. marz 1972.
Fimmtudagur 30. marz 1972.
TÍMINN
n
Morgun siöla i september. Ég
vaknaði kl. 6. Enn var svarta-
myrkur. Regnið buldi á þakinu.
Það olli mér nokkrum von-
brigðum. Ekki skyldi það þó látið
á sig fá. Veðrið gat breytzt til
batnaðar meö birtingunni eða þá
um hádegið, sem var enn lik-
legra. Sjálfsagt að vera bjart-
sýnn. Og ég fann, að fögnuður
minn yfir væntanlegu ferðalagi
var meiri en svo, að veðurlagið
fengi þar nokkru um breytt.
En hvaða ferðalag var þetta þá,
sem fyrir lá hjá mér þennan
regnsvala septembermorgunn?
Jú, það var réttarferð og hún
ekkert smá i sniðum, Ég var ekki
nema 11 ára, en þó fannst mér ég
enginn viðvaningur lengur i slik-
um ferðalögum. Tvö undanfarin
haust hafði ég fengið að fara með
afa minum i Silfrastaðarétt, sem
eins og ýmsir vita, er skiíarétt
fyrir meginhluta Akrahrepps.
það voru dýrlegir dagar og ýmis
atvik frá þeim hafa mér ekki úr
minni liðið siðan. En hér var
annað og meira i gerð. í dag
skyldi farið i Mælifellsrétt, á
morgun i Stafnsrétt og á þriðja
degi haldið heim. Auðvitað var
eftirvænting min einkum bundin
við Stafnsrétt. Það var nú ekki
aðeins, að hún væri i annari sýslu,
en það eitt fyrir sig, að koma i
annað hérað, var ekki svo litill
viðburður. Það var fyrir 11 ára
snáða þá ekkert minna ævintýri
en ferð til annars lands nú. Hún
var auk þess, á þeim árum, talin
með allra fjárflestu réttum lands-
ins. Ég hafði heyrt piltana heima,
sem sumir hverjir höfðu farið
mörg haust i Stafnsrétt, tala um
réttardaginn þar i þeim tóni að
mér skildist að hann mundi, að
þeirra áliti, vera einn af helztu
hátiðisdögum ársins. Raunar
voru Stafnsréttardagarnir tveir,
þvi að stóðið var.jéttað á mið-
vikudag en sauðféð á fimmtudag.
Kom þetta alveg heim við aðrar
mestu hátiðir ársins, þvi þar fara
saman tveir helgir dagar, þótt af
öðrum ástæöum sé og ólikum.
Ég var fljótur að tygja mig og
fá mér matarbita. Hestarnir
höfðu verið látnir inn kvöldið áður
og voru þvi til taks.
Við stigum nú á bak og riðum
sem leið liggur suður túnið, yfir
Suðurkvislina, sem ekki var
nema • neðan á siður, fram
Borgareyjuna austanverða, fram
Hólminn, yfir Svartána hjá Skip-
hól og siðan Neðribyggðarveginn
til Mælifellsréttar. Þetta er all-
löng leið, en krókalitil og reið-
vegur ágætur, viðast hvar. Okkur
skilaði þvi ágætlega, enda vel rið-
andi.
Smám saman birti en ekki létti
rigningunni að heldur. Skárra var
þó að hafa hana i bakið. Ekki
höfðum við vatnsheld hlífðarföt
utan vaðstigvél, en vorum að öðru
leyti skjóliega búnir. Þó fór það
svo, að áður en leiðin fram i Mæli-
fellsrétt var hálfnuð, vorum við
orðnir holdvotir á bakinu, rass-
blautir og farið að renna ofan i
stigvélin.
Er að réttinni kom byrjuðum
við á þvi að spretta af hestunum
og fengum okkur svo matarbita,
sunnan undir réttarveggnum.
Ekki var það nú beinlinis ánægju-
legt borðhald i ausandi rigning-
unni. I réttinni var margt um
manninn og mikill fjárfjöldi, enda
samankomið fé úr þeim viðlenda
Lýtingsstaðahreppi, miklum
hluta Seyluhrepps og einum bæ
utan úr Hegranesi, Eyhildarholti.
Maður heimanað var fyrir I rétt-
inni og byrjaður að draga. Ég
varð i svip fyrir nokkrum von-
brigðum þegar ég sá hvað margt
fé var komið i dilkinn. Ég var
mesta kindasál, þekkti allar
ærnar heima með nöfnum, eins og
titt er um krakka og unglinga til
sveita, og vildi verða fyrstur til
þess að heilsa upp á sem flesta
þessa kunningja mina nú þegar
þeir kæmu heim úr sumardvöl-
inni á heiðunum. En mér létti
þegar ég leit yfir dilkinn og sá, að
fæst af þvi fé, sem þar var, mundi
vera heimanað. Datt mér fyrst i
hug að dilkurinn hefði opnazt og
ókunnugt fé runnið inn i hann. En
brátt áttaði ég mig á, að við Ey-
hildarholtsmenn höfðum sam-
eiginlegan dilk með mönnum úr
Vallhólminum. Þar var þá fengin
skýringin á ókunnuga fénu i
dilknum.
Mér var hrollkalt eftir matinn
enda mátti heita að ég væri gegn-
blautur orðinn frá hvirfli til ilja.
En ég huggaði mig við, að mér
mundi brátt hitna á þvi að stymp-
ast við féð. Sú varð lika raunin á.
Fátt manna þekkti ég við réttina,
en þar voru margir strákar á
minu reki. Og þarna i ausandi
rigningunni innan um féð tókust
nú min fyrstu kynni við suma
þeirra, sem siðan áttu eftir að
aukast og treystast við ýmiss
konar samfundi undir margvis-
legum kringumstæðum. Dagur-
inn leið og leið fljótt. Ég fann ekki
fyrir þreytu né bleytu, aðeins
fögnuði yfir þvi, hvað lifið var
skemmtilegt.
Og hugmyndin var að vera i
Stafnsrétt á morgun. Til álita
kom, hvort fara ætti vestur I
kvöld eða snemma i fyrramálið.
Ég lagði ekki til mála, enda eðli-
lega ekki spurður ráða, en með
sjálfum mér vonaði ég að farið
yrði i kvöld, svo ég gæti verið við-
staddur strax og dráttur byrjaði
vestra að morgni. Rigningunni
hafði nú lika loks létt og þótt ekki
væri á mér þurr þráður þá mundi
skrokkurinn á mér sjá fyrir þvi að
þurrka a.m.k. nærfötin, á leiðinni
vestur. Með öðru móti yrðu þau
varla hvort sem var þurrkuð I
þessu ferðalagi.
Loks var ákveöið að fara
vestur. Og undir kvöldið, þegar
orðið var meira en hálfrökkvað,
kvaddi ég Mælifellsréttina. 1 för
með okkur pabba slógust þeir
Sigurður Óskarsson, nú bóndi I
Krossanesi i Vallhólmi, góð-
frægur Skágfirðingur og hesta-
maður, sem ég siðar átti eftir að
eiga með margar ánægjustundir,
og Hannes Hannesson á Daufá, nú
látinn fyrir allmörgum árum.
Veður var fremur stillt en komið
nokkurt frost. Tók brátt að setja
að mér nokkurn hroll og kveið ég
sannast að segja hálfvegis fyrir
ferðinni vestur yfir fjallið. Leiðin
var drjúglöng og ég þóttist vita,
að ekki yrði unnt að fara nema
hægt i myrkrinu, eftir óglöggum
og sleipum moldargötunum.
Þegar komið var upp að Mæli-
fellsá, sem er seinasti bærinn,
sem farið er hjá áður en lagt er á
Mælifellsdalinn, minntist Hannes
á það, að ástæðulitið væri nú að
vera að strekkja vestur i kvöld,
en skynsamlegra að leita
gistingar á Mælifellsá og fara
heldur meðbirtingu i fyrramálið.
Liðið yrði lika á nótt þegar vestur
kæmi og þá ætti eftir að finna
náttstað. Ekki kvaðst pabbi kviða
þvi. Opið mundi hús hjá Guð-
mundi á Fossum, að venju, en
hins vegar væri nú strákurinn
ekki vel búinn undir langa nætur
ferð i frosti, allur hundrennandi.
Sigurður óskarsson lagði ekki orð
i belg en kvað við raust snjalla
visu, sem hann óefað hefur
sjálfur ort. Sagðist þó, að loknum
kveðskapnum, ekki mundi skilj-
ast við þá félaga, hvort sem
áfram yrði haldið eða numið
staðar. Varð sú niðurstaða, að
gist skyldi á Mælifellsá.
A Mælifellsá bjuggu þá og lengi
siðan sæmdarhjónin Jóhann
Magnússon frá Gilhaga og Lovisa
Sveinsdóttir, Gunnarssonar frá
Mælifellsá. Tóku þau okkur tveim
höndum og sögðu gistingu sjálf-
sagða, en þröngt yrðu menn að
liggja og var það mér ekki un-
drunarefni, þvi Mælifells-
árbærinn var bókstaflega troð-
fullur af mönnum, sem allir ætl-
uðu vestur i Stafnsrétt, en ekki
fyrr en með morgninum. Settist
nú allir bærinn að kaffi- og
brennivinsdrykkju, en Lovisa var
á þönum með kaffikönnuna og
fyllti hvern bolla jafnskjótt og i
honum. lækkaði. Og til þess að
tryggja það, að ekki yrði töf á
veitingunum, var jafnan helt upp
á aðra kaffikönnu meðan rennt
var úr hinni. Og nóttin leið við
samræður, kveðskap og söng.
Það varð ekki séð né heyrt á þess-
um mönnum, að þeir væru, nú á
haustnóttum, langþreyttir eftir
12—14 tima vinnu flesta daga
sumarsins. Þeir virtustust þvert
á móti heilshugar geta tekið undir
með sýslunga sinum, skáld-
bóndanum frá Viðimýrarseli:
„Hver er alltof uppgefinn, eina
nótt að kveða og vaka?”
Loks sýndist mönnum þó mál til
þess komið að taka á sig náðir.
Ekki var viðlit,að allir gætu hafzt
við i bænum, þótt legið væri hlið
við hlið. En skammt utan við
Mælifellsá er býlið Mælihóll eða
Ytri-Mælifellsá. Það var þá i eyði
en hús heilleg. 1 þeim gistu nú
ýmsir, þar á meðal við pabbi.
Kalt var að sjálfsögðu i eyði-
bænum, en þar sem frænku minni
Lovisu mun að vonum hafa sýnzt
ég óburðugastur gesta hennar
þetta réttardagskvöld, fékk hún
pabba sæng til þess að breiða ofan
á mig. Föt min voru nú tekin að
þorna og innan stundar var ég
sofnaður. Fyrsti dagur þess
ferðalags, sem til hafði verið
hlakkað allan seinnipart sumars-
ins, var að baki.
A sama hátt og dagurinn i gær
hafði verið kvaddur með kaffi-
drykkju hjá þeim Mælifellsár-
hjónum var nú nýjum degi
heilsað. Við pabbi munum hafa
orðið fyrstir af stað, ásamt
Simoni i Goðdölum. Yfir Blöndu-
hliðarfjöllum vottaði fyrir dags-
brúninni, enn var þó myrkur.
Orkomulaust var en skýjað,
norðankul leiddi inn með Efri-
byggðarfjöllunum. Við fórum
rólega þar til birti. Er fram i
Skeiðhvamminn kom var farið að
skima. Þá var sprett úr spori.
Annað þykir ekki hæfa i Skeið-
hvammi. Úr honum er bratt upp i
Kiðaskarðið og . teymdum við
hestana. Tók nú að dimma að
með éljum og þegar kom vestur
hjá Tröllakirkju, sem er hrika-
legur en svipmikill hnjúkur sunn-
an megin Skarðsins, var snjó-
koman orðin samfelld og mjög
dimmt. Atti nú sagan frá i gær að
endurtaka sig? Skyldi einnig i dag
verða úrfelli, ekki einasta rign-
ing, heldur hrið?
,,Ég hefi enga trú á þvi að þessi
andskoti nái inn I Svartárdalinn”,
sagði Simon og spýtti um tönn.
„Það er auðvitsð helvitis
hriðarveður úti i Langadal en það
skiptir um hjá Bólstaðarhlið”,
bætti hann við. Ég kynntist þvi
siöar, að Simon hafði hressilegt
tungutax. ug satt var íika oröiö
hjá honum. Þegar kom vestur á
Flóann var hriðarlaust. Og allt i
einu blasti Svartárdalurinn við af
Stafnsbrekkubrúnunum. Mér
sýndist dalurinn fyrst eins og stór
skurður, með læk i botninum. Ég
pekkti ekki annað en fangvidd
Skagafjarðar. Mér hafði aldrei til
hugar komið, að til gæti verið
svona aðkreppt sveit. Stórt svæði
þarna niðri á skurðbotninum
sýndist mér þakið ljósleitum
smásteinum. Það tók mig góða
stund að átta mig á, að þetta var
fjársafniðen ekki steinar. Og ekki
var ofsögum sagt af f járfjölda við
Stafnsrétt. Slikan grúa hafði ég
aldrei áður augum litið og ekki
látið mér detta i hug að hann væri
til á einum stað.
Og brátt vorum við á botni
„skurðsins”. Þráður draumur
hafði rætzt, ég var kominn i þá
frægu Stafnsrétt. Og i Svartár-
dalnum var sólskin og hiti. Simon
vissi hvað hann söng. Við sprett-
um af hestunum og heftum þá.
Tjöld gangnamanna voru á
grundinni sunnan við réttina, upp
undir brekkufætinum. Maður rak
höfuðið út um dyr eins þeirra og
spurði hvort við værum að koma
„að norðan”. Jú, við vorum að
koma „að norðan”. Hann bauð
kaffi. Það var auðvitað þegið af
þeim pabba og Simoni en mér var
ekki meira en svo um þetta góða
boð. Ég var til alls annars frekar
kominn i Stafnrétt en að sitja inni
i tjaldi og drekka kaffi. Sá, sem i
kaffið bauð, var Sigmar á Steins-
stöðum i Tungusveit. Leit ég hann
nú I fyrsta skiptið, þann öðlings-
mann, en seinna átti ég eftir að
dveljast á heimili hans part úr
tveimur vorum, þegar ég var við
sundnám á Reykjum i Tungu-
sveit, — og leið þar vel. Með Sig-
mari voru i tjaldinu tveir ungir
menn, Páll á Starrastöðum, siðar
bóndi þar og Sigfús á Nautabúi,
nú búsettur i Reykjavik og verk-
stjóri hjá Rafmagnsveitum rikis-
ins.
Og svo hófst fjárdrátturinn.
Stafnsrétt er löng og mjó. Dilkur
okkar frá Eyhildarholti, — en við
vorum i dilksfélagi með sömu
mönnum og i Mælifellsrétt, — var
við austurenda réttarinnar. Fyrir
bragðið var drátturinn erfiðari,
enda forin i réttinni með ólikind-
um, eðjan þung og limkennd tók
mönnum i miðjan legg. Heyrði ég
pabba segja það við Harald á
Völlum, að aldrei fyrr hefði hann
orðið þvi feginn i réttum að fá að
standa i dyrum. Bót var i máli, að
eldri ærnar, ýmsar, virtust vita
hvar dilksins var að leita og komu
sjálfar I nánd við dyr hans.
En það var^fléira, sem athygli
mina vakti en fjárfjöldinn i
Stafnsrétt og hið nýstárlega um-
hverfi. Aldrei hafði ég heyrt jafn-
mikið sungið. Ekki var nóg með
það, að smáhópar manna væru
syngjandi i almenningnum innan
um féð og uppi á réttarveggjun-
um, heldur fór þarna fram karla-
kórssöngur, eftir öllum kúnstar-
innar reglum. Það voru nefnilega
samankomnir þarna söngmenn
úr tveimur karlakórum, Heimi i
Skagafirði og Karlakór Ból-
staðarhlíðarhrépps, ásamt söng-
stjórum beggja kóranna, Jóni
Björnssyni, þá bónda i Brekku nú
á Hafsteinsstöðum og Gisla
heitnum Jónssyni frá Eyvindar-
stöðum i Blöndudal. Þeir kvöddu
nú saman liðssveitir sinar, stilltu
þeim upp norðan við réttina og
kórarnir hófu að syngja, fyrst
hvor kór fyrir sig og siðan sam-
eiginlega og stjórnuðu þeir Jón og
Gisli þá til skiptis. Ekki hafði mig
óraðfyrir þvi, að I Stafnsrétt tiðk-
aðist slikt tónleikahald.
t
Stafnsrétt: Safnið er að byrja að renna til réttarinnar i byrjun réttardags.
Séð yfir Svartá. Mælifellshnúkur i baksýn. Norðan viö hann er fariö vestur til Stafnsréttar, en Mælifellsrétt er á eyrunum aðeins
lengra til vinstri en myndin sýnir.
Dásamlegur dagur leið nú að
kvöldi. Akveðið var að reka féð
um kvöldið og nóttina út i Vala-
dal. Allmargt fé var enn ódregið,
er við fórum en menn urðu eftir til
að hirða það. Féð var heimfúst og
rakst vel út Svartárdalinn, enda
rekstrarmenn margir. Úti hjá
Hvammi var rekið upp á fjallið.
Er þangað kom var skollið á
myrkur. Við bættist ærin ófærð,
þvi að snjóað hafði á fjallinu.
Hægviðri var og með nóttinni
gerði allskarpt frost. Féð gerðist
latrækt og ein og ein kind gafst
jafnvel upp. Þá voru þær teknar á
hnakknefin. Man ég, að pabbi
reiddi veturgamla gimbur, sem
hann átti, akfeita og niðþunga.
Hét sú Heillin og átti eftir að
verða afbragðs ær. En Þyrill
gamli kafaði ófærðina með tvö-
falda byrði á bakinu, bruddi mél-
in og þótti færðin sækjast seint.
Út i Valadal var komið siðla
nætur. Lengra var ekki farið um
nóttina en féð sett i girðingu og
skyldi svo dregið sundur að
morgni.
Þau Valadalshjón voru á fótum.
Kaffiilminn lagði um húsið. Þess
mun óspart hafa verið neytt, en á
meðan leið ég út af með tónlist
liðins dags fyrir fyrunum: jarm
fjárins og söng kóranna i einum
óaðgreinanlegum, ógleyman-
legum hljómi, hljómi Stafns-
réttar. Magnús II. Gislason.
Jóliann Magnússon.
TÍGRIS
straufría sængurfataefnið er nú fyrirliggjandi í mörg-
um mynztrum og litum.
Einnig í saumuðum settum. Kærkomin gjöf, hverj-
um sem hlýtur.
Sparið húsmóðurinni erfitt verk, sofið þægilega og
lífgið upp á litina í svefnherberginu.
Reynið Night and Day og sannfærizt.
|_ Samband isl. samvinnufélaga_J
INNFLUTNINGSDEILD