Tíminn - 22.06.1972, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 22. júni 1972.
Vái
mmm
Útgefandi: Fra'msóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: Þór-:
arinn Þórarinsson (ábm.), Jón Helgason, Tómas Karisson
Andrés Kristjánsson (ritstjóri Sunnudagsblaðs Tlmans).:
: Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason . Ritstjórnarskrif-i
stofur i Edduhúsinu viö Lindargötu, simar 18300-18306.:
Skrifstofur i Bankastræti 7 — afgreiðslusimi 12323 — auglýs-:
ingasimi 19523. Aörar skrifstofur:simi 18300. Áskriftargjald:
225 krónur á mánuöi innan iands, I iausasölu 15 krónur ein-I
takiö. Blaöaprent h.f.
Jdkvaett afl
Á hátiðarfundi, sem haldinn var i Háskólab-
iói i gærkveldi i tilefni af 70 ára afmæli
Sambands islenzkra samvinnufélaga, flutti
Erlendur Einarsson forstjóri aðalræðuna.
Hann rakti sögu samvinnuhreyfingarinnar og
vék siðan að ástandi og horfum um þessar
mundir. Þá vék hann að framtiðinni og sagði:
,,Þegar horft er fram, hlýtur stærsta
spurningin að vera sú, hvern stakk samvinnu-
hreyfingin vill sniða sér i þjóðfélagi framtíðar-
innar.
Stakkur framtíðarinnar þarf að sniðast
þannig, að samvinnuhreyfingin megi verða
jákvætt afl i þjóðfélaginu á sem flestum
sviðum, að hún falli sem þýðingarmikill þáttur
inn i það riki velferðar og menningar, sem allir
góðir íslendingar óska þjóðinni til handa.
Samvinnuhreyfingin hlýtur að leggja áherzlu á
lýðræði, frelsi og sem mest jafnrétti þegnanna.
Hreyfingin sjálf grundvallast á lýðræði og
frelsi, — frelsi fólks að ganga i samvinnufélög,
eitt atkvæði hvers félagsmanns, án tillits til
eignaraðildar. Frelsi til þess að keppa við
önnur félagsform á jafnréttisgrundvelli.
Hreyfingin þyrfti að geta orðið sterkt afl til
þess að efla samstöðu og einingu með þjóðinni
og vinna á móti sundrungu. Hið skefjalausa
kapphlaup stétta þjóðfélagsins að hrifsa til sin
sem stærsta sneið af þeirri köku þjóðarbúsins,
sem til skipta er á hverjum tima, án tillits til
afleiðinga fyrir heildina, er svartur blettur á
islenzku þjóðfélagi i dag.
Ef samvinnuhreyfingin gæti i framtíðinni
orðið sáttaraðili milli stétta, milli fjármagns
og vinnu, yrði hennar hlutverk talið ennþá
meira i islenzku þjóðlifi.
Hreyfingin vill eiga góð samskipti við stjórn-
völd, borgarstjórn og stjórnir bæja- og sveitar-
félaga og leggur áherzlu á að vera góður
bandamaður við uppbyggingu atvinnulifsins.
Þá telur hreyfingin mikilvægtfað samstaða
og gagnkvæmt traust megi rikja milli verk-
alýðssamtakanna og samvinnufélaganna.
Félagsmenn eru að stórum hluta hinir sömu.
Bændur hafa frá upphafi verið hinar styrku
stoðir i islenzkum samvinnufélögum. Þeir
hafa tvöfaldra hagsmuna að gæta i samvinnu-
starfinu, bæði sem framleiðendur og
neytendur. Samvinnuhreyfingin hlýtur að
leggja mikla áherzlu á, að þjónustan við land-
búnaðinn verði i framtiðinni sem árangur-
srikust og komi að sem mestu liði við farsæla
þróun þessa eins af höfuðatvinnuvegum
þjóðarinnar”.
Þá vék Erlendur Einarsson að ýmsum verk-
efnum samvinnufélaganna og sagði
siðan: „Hvernig svo tekst að leysa hin ýmsu
framtíðarverkefni byggist á ýmsu. Það byggist
á vilja og samstöðu félagsfólksins. Það byggist
á sterkri og ábyrgri forystu og stjórnun
Sambandsins og félaganna. Það byggist á fjár-
magni. 1 sambandi við fjármagnsupp-
bygginguna eru einmitt nýjar hugmyndir i
mótun, semm.a.miða aðþvi, að almenningur
eignist hluti eða stofnfé i Sambandinu og
félögunum.” Þ.Þ.
TÍMINN
ERLENT YFIRLIT
Brandt minntist Marshall-
hjálparinnar eftirminnilega
Hún átti veigamikinn þátt í endurreisn Evrópu
George C. Marshali
DAGANA 6.-8. þ.m. fór
Willy Brandt, kanslari Vestur-
Þýzkalands, skyndiferð til
Bandarikjanna. Hann fór ekki
aö þessu sinni til viðræðna við
Nixon eöa aðra ráðamenn
Bandarikjanna. Erindi hans
var að flytja erindi við Har-
vard-háskóla hinn 7. júni, en
þann dag fyrir 25 árum flutti
Marshall hershöfðingi, sem þá
var utanrikisráðherra Banda-
rikjanna, fyrirlestur i Har-
vard-háskóla um utanrikismál
og gerði þar fyrst grein fyrir
þeirri hugmynd sinni, aö
Bandarikin veittu Evrópu
stórfellda efnahagsaðstoð og
var þetta upphaf hinnar svo-
nefndu Marshallhjálpar. Er-
indi Brandts til Harvard var
ekki aðeins að minnast Mars-
hall-hjálparinnar, heldur að
láta i ljós þakklæti Vestur-
Þjóðverja með eftirminnileg-
um hætti. Brandt tilkynnti, að
Vestur-Þýzkaland hefði
ákveðið að leggja fram 47
millj. dollara á næstu 15 árum
i sérstakan sjóð, sem yrði var-
ið til að styrkja tengsl Banda-
rikjanna og Evrópu og þó
einkum með þeim hætti, að
Bandarikjamenn yrðu styrktir
til að kynna sér málefni
Evrópu. A þessu ári myndu
Vestur-Þjóðverjar svo leggja
fram sérstaklega 900 þús. doll-
ara til að styrkja umrædda
kynningar- og fræðslustarf-
semi. Allt væri þetta gert til að
minnast Marshall-hjálparinn-
ar og þakka fyrir hana.
ÞAÐ ER nú óumdeilanlegt,
að Marshallhjálpin átti veiga-
mikinn þátt i hinni hrööu end-
urreisn Evrópu eftir siðari
heimsstyrjöldina og þá ekki
sizt Vestur-Þýzkalands. Vest-
ur-Þjóðverjar höfðu þvi sér-
staka ástæðu til að þakka fyrir
þessa sögulegu hjálp.
Öefað má telja George
Catlet Marshall meðal merk-
ustu hershöfðingja og stjórn-
málamanna, sem Bandarikin
hafa átt. Hann varð yfirhers-
höfðingi Bandarikjahers 1939
og gegndi þvi starfi öll striðs-
árin. Arið 1945 var Marshall
ákveðinn i þvi að draga sig i
hlé, enda orðinn 65 ára gam-
all. Hann gekk þá úr þjónustu
hersins og ætlaði sér að setjast
i helgan stein. En Truman bar
óbilandi traust til hans, likt og
Roosevelt hafði gert. Truman
bað hann um að fara til Kina
og kynna sér ástandiö þar.
Marshall fór til Kina ogkom
aftur heim með þá niðurstöðu,
að Bandarikin ættu ekki að
styðja hina spilltu stjórn Chi-
ang Kai Cheks, heldur að
reyna að ná samkomulagi við
þá, sem bæru sigur úr býtum i
borgarastyrjöldinni. Siðar
kenndu repúblikanar, eins og
Nixon og fleiri, Marshall um,
að kommúnistar hefðu sigrað i
Kina, þvi aö Bandarikin hefðu
neitað Chiang Kai Shek um
nauðsynlega aðstoð. Nixon er
hinsvegar nú að framkvæma
þá stefnu, sem Marshall mælti
með. i ársbyrjun 1946 skipaði
Truman Marshall utanrikis-
ráðherra og gegndi hann þvi
starfi i tvö ár. Þá dró hann sig
endanlega i hlé. Arið 1953 var
Marshall veitt friðarverðlaun
Nobels. Hann lézt 1959, 78 ára
gamall.
MARSHALL sagði siöar, að
hann hefði fengið hugmyndina
um Marsh.hjálpina, er hann
ræddi við Stalin i veizlu I
Kreml i sambandi við utan-
rikisráðherrafund stórveld-
anna, er var haldinn i Moskvu
til að ræða um Evrópumálin
og þó einkum framtið Þýzka-
lands, sem þá skiptist i fjögur
hernámssvæði. Ekkert miðaöi
til samkomulags á fundinum
og i veizlunni Tét Stalin svo
ummælt, að ekkert geröi til
þótt menn væru ósam
mála og þráttuðu, þvi að lok-
um yrðu menn þreyttir á
þjarkinu og þá næðist mála-
miðlun. Marshall dró af þessu
þá ályktun, að ætlun Stalíns
væri að draga málin á langinn
og ná þannig stærstri sneiö af
kökunni að lokum. Marshall
kvaðst hafa svarað þessu þvi,
að Bandarikjaþjóðin væri ung
þjóð og þvi óþolinmóð. Hún
vildi ekki draga endurreisn
Evrópu og „takist mér ekki nú
að sannfæra yður um þetta
markmið okkar, hefi ég
brugðizt skyldu minni”. Stalin
var þá þögull um stund og
hætti að reykja, en siðar kom-
ust samræðurnar aftur i létt-
ari farveg.
Það var eftir þennan mis-
heppnaöa utanrikisráðherra-
fund, sem Marshall ákvað að
bjóða fram efnahagsaðstoð
Bandarikjanna til endurreisn-
ar Evrópu og skyldi hún ýmist
veitt i formi óafturkræfra
framlaga eða hagstæðra lána.
öll riki Evrópu skyldu vera
hjálparinnar aðnjótandi.
Marshall gerði fyrst opinber-
lega grein fyrir þessari hug-
mynd sinni i ræðunni, sem
hann flutti i Harvard 7. júni
1947. Þetta tilboð hans vakti
heimsathygli, enda haföi slik
stórfelld efnahagsaöstoð aldr-
ei verið boðin fram áður. öll
riki Vestur-Evrópu svöruðu
tilboðinu játandi. Sama gerði
Tékkóslóvakia og Pólland og
Finnland gáfu i skyn, að svör
þeirra yrðu einnig jákvæð.
Ernest Bevin, sem þá var
utanrikisráðherra Bretlands,
beitti sér fyrir þvi, aö utan-
rikisráðherrar fjórveldanna,
þ.e. Bandarikjanna, Bret-
lands, Frakklands og Sovét-
rikjanna, hittust i Paris. Þeim
fundi lauk þannig, að Molotoff,
sem þá var utanrikisráðherra
Sovétrikjanna, hafnaöi allri
aðild Sovétrikjanna að um
ræddri aðstoð. Hin kommún-
istarikin fylgdu i slóöina,
einnig Tékkóslóvakia. Jafn-
framt var af hálfu kommún-
ista hafinn mikill áróður gegn
Marshallhjálpinni. Hún var
stimpluð sem tilraun Banda-
rikjanna til að ná efnahags-
legum yfirrráðum I Evrópu.
NIÐURSTAÐAN varð sú, að
alls urðu sextán riki aðilar að
hjálpinni, eða Austurriki,
Belgia, Bretland, Danmörk,
Frakkland, Grikkland, Hol-
land, Irland, Island, Italia,
Luxemburg, Noregur, Portú-
gal, Sviþjóð, Sviss og Tyrk-
land. A árunum 1948—’52 nam
efnahagsaðstoðin, sem þess-
um rikjum var veitt innan
ramma Marshallhjálparinn-
ar, 13 billjónum dollara.
Stærsta skerfinn fengu Bret-
land og Frakkland og þarnæst
Italia og Vestur-Þýzkaland.
Óhætt er að fullyrða, aö þessi
mikla og skipulagða efna-
hagsaðstoö átti einn megin-
þátt i hinni skjótu efnahags-
legu endurreisn Vestur-
Evrópu eftir siðari heims-
styrjöldina.
Að sjálfsögðu högnuðust
Bandarikin á ýmsan hátt
einnig á þessari aðstoö. Þau
fengu aukinn markað fyrir
bandariskar vörur og banda-
riskum fyrirtækjum varð auð-
veldara að fjárfesta i Evrópu.
Megintakmarkið var eigi að
siður það að efla Evrópu til
efnahagslegs sjálfstæðis. Það
hefur vissulega tekizt. Vestur-
Evrópa er óneitanlega miklu
efnahagslega óháðari Banda-
rikjunum nú en fyrir 25 árum.
En Marshallhjálpin hefur
borið meiri árangur en að
gera Vestur-Evrópu efnalega
sjálfstæða. Hún gaf hugmynd-
inni um efnahagslega sam-
vinnu Evrópurikja byr i segl-
in. Kola- og stálbandalag
Evrópu kom i kjölfarið og sið-
ar Efnahagsbandalag Evrópu.
Marshallhjálpin verður þvi
jafnan talinn merkur og mikil-
vægur sögulegur atburður,
eins og Willy Brandt hefur
haft forgöngu um aö viður-
kenna á eftirminnilegan hátt.
Þ.Þ.