Tíminn - 22.06.1972, Blaðsíða 11

Fimmtudagur 22. j“ní 1972- TÍMINN 11

leggur áherzlu á 1 íst jafnrétti þegna N ýð- nna
ræðu sina á hátiðarfundinum i
Iðnaður hefst á vegum
Sambandsins árið 1923 með gæru-
vinnslu á Akureyri, og 1930 kaupir
Sambandið Ullarverksmiðjuna
Gefjun. Siðar komu fleiri verk
smiðjur: Sútun, skó- og fataverk-
smiðja.
Arið 1946 tók Vilhjálmur Þór við
forstjórastörfum Sambandsins. Þá
hefst mikil uppbygging. Hafinn er
rekstur kaupskipa, iðnaður stór-
aukinn, sett á stofn sérstök véla-
deild, stofnað samvinnutrygginga-
félag og sérstakt oliufélag með
þátttöku oliusamlaga, bæjarfélaga
og einstaklinga, auk samvinnu-
félaganna.
Siðan kom Samvinnusparisjóður
1954, er varð að banka, Samvinnu-
bankanum, 1963.
Fyrstu notkun skýrsluvéla má
rekja aftur til ársins 1952, og hafði
Sambandið þar að vissu leyti
forystu, hvað fyrirtæki snertir.
Sarfsemi á vegum Sambandsins
erlendis hefur allt frá 1915 verið
þýðingarmikill þáttur i
rekstrinum. Getið hefur verið um
skrifstofu i Kaupmannahöfn, en
hún var átarfrækt til ársins 1961, og
skrifstofu i New York og Leith.
Arið 1940 var aftur sett á stofn skrif
stofa i New York, sem var stárf-
rækt til 1962. Þá var sett á stofn
sölufélagið Iceland Products árið
1951, sem starfar enn, og hefur
starfsemi þess við sölu og verk-
smiðjuframleiðslu sjávarafurða
vaxið mikið á siðustu árum.
Félagið rekur fiskréttaverk-
smiðjuog seldi á s.l. ári fyrir rúmar
20 millj. dollara. Stækkun á verk-
smiðju fyrirtækisins hefur nú verið
ákveðin.
Þá rak Sarribandið skrifstofu i
Hamborg á árunum 1927 - 1932, og
árið 1957 var þar aftur sett á stofn
sérstök skrifstofa, sem starfar enn.
Skrifstofan i Leith var flutt til
London árið 1962.
Erlendu skrifstofurnar gegna tvö-
földu meginhlutverki: að selja
islenzkar afurðir og annast inn-
kaup á erlendum mörkuðum fyrir
hinar ýmsu deildir Sambandsins og
kaupfélögin.
Þá gerðist Sambandið aðili að
Alþjóðasamvinnusambandinu 1928
og Samvinnusambandi Norður-
landa, NAF 1949.
IV
Hér hefur nú verið stiklað á stóru i
70 ára sögu Sambandsins. Það er
nauðsynlegt á timamótum að lita
yfir farinn veg, rifja upp söguna.
íslenzkir samvinnumenn minnast
með þakklæti og mikilli virðingu
frumherjanna og þeirra, sem siðar
tóku við og byggðu upp samvinnu-
hreyfinguna sem þýðingarmikinn
þátt i islenzku þjóðfélagi.
En um leið og litið er til baka
verður að huga að nútið og horfa
fram.
Rétt þótti á þessum 70 ára afmælis-
fundi að gefa nokkrar upplýsingar
um niðurstöður rekstrar og efna-
hags Sambandsins á árinu 1971,
sem var 70. rekstrarárið.
t lok s.l. árs voru 47 starfandi sam-
vinnuféiög innan Sambandsins
og var félagsmannatala þessar
félagá 33.444 og hafði félags-
mönnum fjölgað um 2106 á árinu.
Sjötugasta starfsárið var sæmilega
hægstætt rekstrarlega séð, enda
árið óvenju hagstætt fyrir þjóðar-
búskap íslendinga. Arferði var gott
og verðlag á helztu útflutnings-
afurðum þjóðarinnar hækkaði
verulega á árinu. Þannig varð á
erlendum mörkuðum 25% verð-
hækkun á sjávarafurðum. Það
hafði hins vegar neikvæð áhrif, að
gjaldmiðlar nokkurra landa, er
Islendingar kaupa mikið frá
hækkuöu á árinu.
Hin aukna þjóðarframleiðsla hafði
að sjálfsögðu veruleg áhrif á við-
skiptaveltu Sambandsins. Heildar
umsetning varð á árinu 6,6
milljarðar og er það 24% aukning
frá árinu 1970. Um helmingur
umsetningar er sala á land-
búnaðar- og sjávarafurðum.
Hin aukna viðskiptavelta hjálpaði
til þess að standa undir hækkun
reksturskostnaðar, sem varð mikill
á árinu. Þannig hækkuðu launa-
greiðslur um 27,6% frá árinu áður
en árið 1970 varð hækkunin 36,5%.
Ber þá að hafa i huga, að starfsfólki
fjölgaði um 90 á s.l. ári, þar af eru
38 skipverjar á hinum nýju
Sambandsskipum Skaftafelli og
Hvassafelli, er komu til landsins i
október og desember s.l., og á
árinu 1970 varð nokkur fjölgun
starfsfólks sérstaklega i iðnaði.
A 70. starfsárinu varð fjárfesting
hjá Sambandinu meiri en á nokkru
öðru ári áður. Er þar fyrst ogfremst
um að ræða kaup á skipunum, sem
áður voru nefnd. Þá var Litlafell
éndurnýjað á árinu með kaupum á
notuðu skipi. Fjárfesting i skipum
varð þannig 348 millj.króna. Haldið
var áfram uppbyggingu iðnaðar á
Akureyri, og nam fjárfesting i
iönaði um 66 millj. á árinu. Þá var
haldið áfram við byggingu kjöt-
iðnaðarstöðvar i Reykjavik, en
stöðin er nú svo til fullgerð, og
keypt var verzlunar- og skrifstofu-
hús að Suðurlandsbraut 32 i
Reykjavik.
Þessi fjárfesting nam samtals 471
milljón króna.
A s.l. 3ur árum hefur orðið mikil
uppbygging i iðnaði Sambandsins
og þá fyrst og fremst á Akureyri.
Arin 1969 til loka 1971 nemur fjár-
festing i iðnaðinum samtals kr. 246
millj.
Reynt hefur verið að byggja upp
útflutningsiðnað á undanförnum
árum. Segja má, að rikt hafi mikill
áhugi hjá stjórnvöldum að auka
fjölbreytni i framleiöslu
þjóðarinnar.
Umtalsverður útflutningur á ullar-
vörum frá Sambandsverk-
smiðjunum hefur nú staöið i 11 ár
og farið vaxandi. Þá hafa bætzt i
útflutning sútuð skinn og pelsar.
Samkv. opinberum skýrslum nam
heildarútflutningur á islenzkum
iðnaðarvörum á árinu 1971, 520
millj.króna og er þá útflutningur
áls og kisilgúrs undanskilinn. Af
þessu verðmæti var flutt út frá
Sambandsverksmiðjunum fyrir 270
milljónir eða 52% af heildar-
útflutningum.
Erfitt er að spá i framvindu
útflutningsiðnaðar á tslandi. Þróun
efnahagsmála hefur hér mest að
segja. t ullar- og skinnaiðnaði hefur
útflutningsverð hækkað litið eða
ekkert s.l. 3 ár. A sama tima hefur
útflutningsverð á freðfiski meira
en tvöfaldazt. Hins vegar fylgist
framleiðslukotnaður fiskiðnaðar
og annars iðnaðar nokkuð að hér á
landi. Ollum ætti þvi að vera ljóst,
að útflutningsiðnaður kemur til
með að lenda i stórkostlegum erfið-
leikum, ef ekki tekst að stöðva
verðbólguþróunina. Þetta á að
sjálfsögðu einnig við um aðrar
framleiðslugreinar.
Aður hefur verið minnzt á, að
rekstur Sambandsins á árinu 1971
var sæmil. hagstæður. Tekju af
gangur á rekstrarreikningi, áöur
en afskriftir eru teknar til greina,
varð 132.0 millj. króna og hafði þá
verið skuldfært á reksturinn opin-
ber gjöld að upphæð 39 milljónir og
rúmar 7 milljónir vegna gengistaps
af völdum hækkunar á erlendum
gjaldeyri.
Afskriftir eigna nema 67.0 millj.
króna og hækkuðu verulega á árinu
vegna nýja fasteignamatsins. 65.0
millj. kr. verða þá i afgang, en af
þeirri upphæð hefur þegar verið
ráðstafað til Sambandsfélaganna
og fiskvinnslustöðva kr. 26.3 millj. I
endurgreiðslur og vexti af stofnfé 9
1/2% kr. 14.6millj. eða samtals kr.
40.9 millj.
Nettó tekjuafgangur á rekstrar-
reikningi, þegar þetta hefur verið
tekið til greina, er þannig um 24
millj króna.
Auk þessa urðu nokkrar tekjur af
sölu eigna, en þær tekjur færast
yfir höfuðstól. Slikar tekjur námu á
árinu 31 millj. króna.
Sjóðir og höfuðstóll Sambandsins
hækkuðu verulega á árinu, m.a.
vegna hækkunar á bókfæröu verði
fasteigna og skipa, og námu i árs-
lokin 606.9 millj. króna. Eigið fé,
sem hundraðshluti af niðurstöðu
efnahagsreiknings, er i lok ársins
1971 tæp 24%.
Stofnsjóðir og annað eigið fé
Sambandsins hefur farið vaxandi
s.l. þrjú ár. Þetta hefur m.a. gert
mögulegt að ráðast i nýjar fram-
kvæmdir. Þannig stuðlar jákvæð
rekstrarniðurstaða og myndun
eigin fjármagns að uppbyggingu
efnahagslifsins, sem siðar kemur
fólkinu i samvinnufélögunum og
öðrum landsmönnum til góða. Þá
hafa endurgreiðslur til kaup-
félaganna og fiskvinnslustöðva
komið sér vel fyrir félögin. A s.l.
tveimur árum námu slikar endur-
greiðslurfrá Sambandinu, þar með
vextir af stofnsjóðum, 84 millj.
króna.
Góðir hátiðargestir: Ég hefi hér
gefið nokkra mynd af rekstri og
efnahag Sambandsins á 70. starfs-
ári þess. Ég vona, að mér verði virt
það til betri vegar, þótt ég hafi
nefnt hér nokkrar tölur, en eins og
áður var tekið fram, þótti við-
eigandi aö birta á þessum hátiðar-
fundi helztu rekstrarniðurstööur
Sambandsins, en á aöalfundinum á
morgun veröur aö sjálfsögðu gerð
nánari grein fyrir hinum marg-
þætta rekstri kaupfélaganna og
Sambandsins.
«
Rétt þykir, áður en skiliö er við árið
1971, aö minnast hér á nokkur
nýmæli á félagsmálasviðinu, en
félagsmálin eru einn þáttur sam-
vinnustarfs, sá þátturinn sem ekki
verður beinlinis metinn i krónum
og aurum, en er þó samkv. eðli og
grundvallarreglum samvinnu-
félaga einn af hornsteinum starfs-
eminnar.
A árinu 1971 beindust aögerðir i
félagsmálum einkum að starfs-
fólkinu. Á árinu 1970 ákvað stjórn
Sambandsins, að húseignin
Hávallagata 24, skyldi látin til
afnota sem félagsheimili fyrir
starfsfólk samvinnufélaganna I
Reykjavik og Nemendasamband
Samvinnuskólans. Auk þessara
samtaka fengu þrjú önnur félög
afnot af húsinu: Starfsmannafélag
KRON, Starfsmannafélag
Framhald á bls. 19
Úrvalsvörurnar frá Marks & Spencer
fást i Gefjun Auaturstrœti og hjá
kaupfélögum um land allt.
Fatnaöur á alla fjölskylduna.
Vörurnar, sem eru þekktar og rómaöar
um viöa veröld.
Framleiddar undir strangasta gæöaeftirliti.
N