Tíminn - 20.03.1973, Qupperneq 10

10
TÍMINN
Þriöjudagur 20. marz. 1973
Þriöjudagur 20. marz. 1973
*
Viðtal við
Jón Skaftason,
alþingismann,
um öryggismólin
og endurskoðun
vamarsamningsins
TK—Reykjavik. — Sl. fimmtudag hélt Fram-
sóknarfélag Reykjavikur mjög fjölmennan og
fjörugan fund um varnarmálin. Framsögumaður á
fundinum var Jón Skaftason, alþingismaður. Vegna
þess að blöð stjórnarandstöðunnar hafa afflutt sumt
af þvi, sem Jón Skaftason sagði á þessum fundi,
þótti Timanum rétt að eiga viðtal við Jón um mál-
efnið, þannig að lesendur blaðsins ættu þess kost að
kynnast til nokkurrar hlitar skoðunum Jóns á þessu
mikilvæga málefni. Fer viðtalið hér á eftir:
— Varstu ánægöur meö fund
Framsóknarfélags Reykjavíkur
s.l. miövikudag um varnarliðið og
þjóöaratkvæöi?
— Já, ég var þaö. Fundurinn
var einn sá fjölmennasti i félag-
inu, að mér er sagt, og ræðurnar
voru 18, að mig minnir. Ég vissi
mætavel fyrirfram, að umræðu-
efnið er umdeilt i þessu stærsta
flokksfélagi okkar, en fyrir þrá-
beiöni stjórnar F.R. og eftir aö
fyrir lá samþykki bórarins og
Einars viö fundarhaldinu lét ég
tilleiðast. Margir fundarmenn
lýstu ánægju sinni með fundinn
við mig og töldu umræöur mál-
efnalegri og gifuryröi færri, en
oftast, er mál þetta ber á góma.
Þakka ég þetta ekki sizt Birni
Teitssyni, kunnum forystumanni
i samtökum herstöövarand-
stæöinga, sem talaöi næst á eftir
mér, mjög málefnalega, enda tel
ég frumræðu mina vart hafa gefið
tilefni til annars.
— Þú lalaöir aö sjálfsögöu um
öryggisinálaþátt stjórnarsátt-
málans.
— Já — Hann hljóðar svo:
„Varnarsamningurinn við
Bandarikin skal tekinn til endur-
skoðunar eöa uppsagnar i þvi
skyni, að varnarliðið hverfi frá
Islandi i áföngum. Skal að þvi
stefnt, að brottför liðsins eigi sér
staö á kjörtimabiiinu”.
Alla götu frá þvi að stjórnar-
sáttmálinn var fyrst til umræðu i
þingflokki okkar hefi ég lýst
ákveðnum skilningi á þessu
ákvæði og áskiliö mér rétt um
framkvæmdina i samræmi við
þann skilning. Þennan sama
skilning áréttaði ég nokkru siðar
á mjög fjölmennum fundi i Kefla-
vik, þar sem viö Einar Agústsson
vorum báðir. Ég hefi þvi engan
svikiö né brugðizt um fram-
kvæmd þessa atriðis stjórnar-
sáttmálans, enda það skammt á
veg komiö.
Sumir skýra þetta ákvæði svo,
að með þvi sé ákveðið, aö varnar-
liðið hverfi af landinu á kjörtima-
bilinu, hvernig sem „valtar og
skaltar”. Ég skil það svo, að mál-
in skuli athugast frá öllum hliðum
á endurskoðunartimanum og þá
fyrst, er niðurstöður liggja fyrir
sé timabært aö taka ákvörðun
um, hvort varnarliðiö fari á kjör-
timabilinu og annaö rekstrar-
fyrirkomulag gæzlustöðvarinnar
upptekið. Ég veit ekki betur en aö
þetta sé rikjandi stjónarmið i
þingflokki okkar a.m.k. hjá flest-
um.
I þingræðu 18. okt 1971 sagði
Ólafur Jóhannesson m.a., að
rikisstjórnin yröi að fá tóm til
þess að kanna málið og Einar
Agústsson hefur itrekaö lýst þvi,
að fyrst eftir aö könnunarviðræð-
um ljúki, sé timabært að ákveða
um brottför liðsins. Mér er einnig
kunnugt um svipaðar skoðanir i
þingliöi S.F.V., svo ég er ekki
einn um þennan skilning.
— Hvernig er persónuiegt við-
horf þitt til dvalar varnarliösins,
eins og mál standa?
— Ég hefi látið i ljós þá skoðun,
að ég teldi óráölegt að rasa um
ráð fram I þessum efnum og gera
landiö varnarlaust, án þess að
hægt væri að gegna þvi gæzlu-
hlutverki áfram á Keflavikur-
flugvelli, sem hér er framkvæmt.
Þetta byggi ég á könnun heim-
ilda, sem mér eru tiltækar. Ég
hefi þó jafnan bætt við, að sýni
niðurstöður endurskoðunarinnar,
að byggt sé á röngum forsendum,
þá tæki ég fullt tillit til þess. Sem
varamaður i utanrikismálanefnd
hef ég átt þess kost, að kynnast
ýmsum þeim athugunum, sem
rikisstjórnin hefir látið fram fara
til þessa og þær sýna ekkert enn-
þá a.m.k. um, að forsendur minar
séu rangar.
— Hverjar eru þessar forsend-
ur?
Við lifum i hörðum heimi raun-
veruleikans Jjar sem ýmislegt er
öðruvisi, en maður helzt kysi.
Mér er þannig ekkert gefið um
langa dvöl erlends herliðs i landi
okkar, fremur en öðrum lands-
mönnum. Þó er það staðreynd, að
hér hefir dvaliö erlent herlið nær
samfellt frá 10. mai 1940, er Bret-
ar stigu hér á land. Þó hafa allir
islenzkir stjórnmálaflokkar átt
setu i rikisstjórnum á þessu tima-
bili, lengur eða skemur. Segir það
ekki nokkra sögu?
A miðvikudagsfundinum sagöi
ég, að rikt hefði lengra friðar-
timabil eftir siðari heimsstyrjöld
i okkar heimshluta, en nokkurn
tima á þessari öld og þótt lengra
væri leitaðaftur i timann (ég man
þó vel innrás Rússa i Ungverja-
land 1956 og i Tékkóslóvakiu 1968,
sem einskorðaðar voru við Au.-
Evrópu og sumir nefna „lög-
regluaðgerðir”). Ég þakka þetta
ekki sizt tilveru Atlanzhafsbanda-
lagsins. Ég hefi margskoðaö huga
minn um þetta atriöi og brotið til
mergjar rök þeirra, sem eru ann-
arrar skoðunar, en niðurstööur
minar eru óbreyttar. Það er þvi
rökrétt framhald hjá mér og öör-
um, er svipað hugsa, aö fara
gætilega i, að veikja þetta
öryggiskerfi lýðræöisþjóðanna
einhliða, og allir viröast sammála
um að brottvisun varnarliðsins
héðan, án þess að annað fullnægj-
andi gæzlukerfi komi i staðinn,
veiki bandalagið. 1 minum huga
rikir ekki minnsti vafi á þvi, að
Bandarikin byrja brottflutning
liös sins sama dag og krafa kem-
ur fram um það frá islenzkum
stjórnvöldum. Skyldu Varsjár-
bandalagslöndin, sem hafa rúss-
neskan her i löndum sinum mega
búast við þvi sama?
— En stjórnarsáttmálinn gerir
ráð fyrir áframhaldandi veru i
NATO og er það ekki nóg?
Hvort sem okkur likar betur
eða verr, telja forystumenn
bandalagsþjóða okkar aðstöðu
þá, sem Bandarikin hafa hér i
umboðiNATOafarþýðingarmikla.
Það stafar aðallega af hinni
miklu flotauppbyggingu Rússa á
Kolaskaga og við Murmansk.
Hún er nú langöflugasta. flota-
eining þeirra, sem vex stöðugt,
ekki sizt kjarnorkuknúnir kafbát-
ar. Keflavikurstööin er þvi mikil-
væg eftirlitsstöð meö hreyfingu
þessa flota á friðartimum, og lifs-
nauðsynleg Vesturveldunum á
styrjaldartimum til verndar
siglingum i lofti og á legi. Is-
lendingar eiga, sem aðrir, mest
undir þvi komið, að styrjöld
brjótist ekki út. ! þvi felast aöal-
rökin fyrir veru okkar i NATO.
Varnir landsins eru til vara, ef
þetta bregzt.
Vera okkar i NATO á þeirri for-
sendu, að við getum krafizt alls
án þess að láta neitt af mörkum,
er ótraustur grundvöllur. Áke
Sparring, forstjóri sænsku utan-
rikismálstofnunarinnar, sem at-
hugað hefir þessi mál fyrir rikis-
stjórnina, segir um þetta i grein i
siðasta hefti Samvinnunar:
„Leiti tsland öryggis hjá NATO,
verður það vitaskuld að deila
áhættum annarra NATO-rikja”.
Koma þá i hugann fyrirvarar
þeir, sem gerðir voru, er gengið
var i NATO, sérstaklega sá er
segir, að hér skuli ekki vera her á
friöartimum. Ef maður vill vera
raunsær við mat þessara fyrir-
vara verður fyrst að játa, að þeir
eru nær 25 ára. í öðru lagi, að
hernaðartækni hefir hreytzt mjög
hratt á timabilinu. Fyrr var til-
tölulega auðvelt að fylgjast með
liðssafnaði á jörðu niðri úr lofti,
sem tók oftast nokkurn tima, og
gera viðeigandi ráðstafanir, t.d.
flytja lið milli landa. Nú er fyrir-
varalaust hægt að skjóta kjarna-
flaugum frá stöðvum á landi eða
kafbátum i hafi og hefja styrjöld.
Timi til gagnráðstafana hefur
stytzt.
Og hvenær eru friðartfmar?
Rikisstjórn og meirihluti Alþingis
taldi styrjöldina i Kóreu 1951
næga ástæðu til þess að gera
varnarsamninginn við Bandarik-
in. Fyrri vinstri stjórnin hvarf frá
þvi, að framkvæma ákvörðun Ál-
þingis 1956 um brottför varnar-
liðsins vegna átaka i Ungverja-
landi og við Súezskurð. Er
ástandið miklu tryggara i dag, ef
ný hernaðartækni og risaflotinn á
Kolaskaga eru tekin i dæmið?
Þá vil ég benda á, að þótt 5. gr.
N-Atlanzhafssáttmálans segi að
lita beri á árás á eitt bandalags-
riki, sem árás á þau öll þá segir
lika i sömu grein, að það sé háð
mati hvers aðildarrikis, hvað það
telji hauðsynlegt að gera i þvi til-
felli. NATO aðildin sjálf skuld-
bindur þannig ekki nokkurt
aðildarriki til að verja landið,
nema það telji sér hag i þvi. Hins
vegar eru, við núverandi ástand,
Bandarikin skuldbundin til að
verja tsland meðan varnar-
samningurinn er i gildi Hitt er
svo annað mál, hvort varnarlaust
tsland sé i árásarhættu. Um það
höfum við nokkra reynslu.
— Skapar dvöi varnarliðsins
hér I landinu sérstaka árásar-
hættu?
— Ég held að hún skipti engu
meginmáli i þeim efnum. Það,
sem skapar hættuna, er sjálf lega
landsins, sem er hernaöarlega
mjög mikilvæg, hverjum sem þá
aðstöðu hafa. Þar við bætast
mannvirkin á Keflavikurflug-
velli, Reykjavikurhöfn og Hval-
fjörður, svo dæmi séu nefnd. —
Þvi breytum við ekki.
— Hvað viltu segja um tengslin
milli NATO-samningsins og
varnarsamningsins?
— Sumir vilja segja, að nánast
sé hér um tvö aðskilin mál að
ræöa. Litum á þá staðhæfingu
nánar. í fylgisskjali með varnar-
samningnum segir i upphafi
m.a.: „Þar sem íslendingar geta
ekki sjálfir varið land sitt, en
reynslan hefur sýnt, að varnar-
leysi landsins stofnar öryggi þess
sjálfs og friösamra nágranna
þess i voða og þar sem tvisýnt er
um alþjóðamál, hefur N-Atlanz-
hafsbandalagið farið þess á leit
við ísland og Bandarikin, að þau
geri ráðstafanir til, að látin verði
i té aðstaða á tslandi til varnar
landinu ...Samningur sá, sem
hér fer á eftir hefur veriö gerður
samkvæmt þessum tilmælum.”
Af þessu er ljóst, að samningur-
inn er gerður að beiðni NATO og á
grundvelli N-Atlanzhafssamings-
ins.
I uppsagnarákvæðum 7. gr.
segir efnislega.: Vilji samnings-
aðilar segja samningnum upp
„skal þess farið á leit við ráðN-
Atlanzhafsbandalagsins að það
endurskoði, hvort lengur þurfi að
halda á framangreindri aðstöðu
og gera tillögur til beggja rikis-
stjórnanna um það, hvort samn“
ingur þessi skuli gilda áfram”.
Samkvæmt þessu á NATO að
leggja mat á allar aðstæður og
forsendur samningsins.
Sumir segja NATO-samninginn
langtimasamning, en varnar-
samninginn skammtimasamning
og sanni það, að málin séu óskyld.
Staðreynd er að, hvert aðildarriki
NATO getur farið úr bandalaginu
með 1 árs fyrirvara sbr. 13.gr., en
það tekur 18 mánuði að losna við
bandariska varnarliðið héðan frá
því að ósk um endurskoðun hefur
verið sett fram, ef Bandarikin
nota samningaákvæðin þar um
skv. 7. gr.
— Frásögn þin á fundinum af
viðtali þinu við Tryggve Bratteli
vöktu athygli. Hvað viltu frekar
segja um það?
Ég hefi tvivegis á fundum
Norðurlandaráðs átt þess kost, að
ræða við Bratteli um þessi mál og
reyndar við fleiri norræna stjórn-
málamenn. Fyrra viðtalið við
Bratteli fór fram i Helsingfors
fyrir rúmu ári. Hið siðara i Osló
fyrir tæpum mánuði. Hann leyfði
mér, að skýra frá efni þessara
viðtala hér, ef mér byði svo við að
horfa. Ekki fór þaö leynt, að hann
hafði talsverðar áhyggjur af af-
leiðingum brottfarar varnarliðs-
ins héðan fyrir Noreg. Taldi hann
öryggi Noregs minnka til muna
við þetta, er krefðist aukins vig-
búnaðar og þyngri byrða fyrir
þjóöina. Auövitað er ljóst, aö
þetta mál verða tslendingar aö
leysa með islenzka hagsmuni fyr-
ir augum, en ég tel þarft fyrir
okkur að vita viðhorf frænda okk-
ar I Noregi i þessum efnum.
Þá hefi ég lika heyrt eftirfar-
andi röksemdafærslu á þingum
Noröurlandaráðs hjá norrænum
stjórnmálamönnum: Brottför
varnarliösins frá tslandi leiðir til
endurskoðunar öryggisstefnu
Noregs m.a. þess atriðis að leyfa
ekki erlenda heri og kjarnorku-
vopn á norskri grund á friðartim-
um. Breyti Norðmenn til og leyfi
erl. herlið og kjarnavopn I landi
sinu kunna Rússar að telja þaö
ögrun við sig og i krafti öryggis-
samnings sins viö Finnland kraf-
izt þess, að fá að fara með her inn
iFinnland. A sannleiksgildi þessa
get ég engan dóm lagt, en skýri
bara frá þessu til þess að sýna, að
uppsögn varnarsamningsins, er
ekkert einfalt mál, sem gera má
út um án athugunar.
— Er NATO-aðild og varnar-
samningurinn ekki uppgjöf á full-
veldi þjóðarinnar og hætta fyrir
menningu hennar?
— Að þvi er tekur til fullveldis-
ins vildi ég mega svara þér með
annarri spurningu. Er sá maður,
sem byggir sér ibúð fyrir 3 mill-
jónir króna og þarf 1 milljón
króna lán út á hana fjárhagslega
ósjálfstæður á eftir? Þvi fer
fjarri. — Þjóð, sem gerist aðili að
bandalagi af fúsum vilja, glatar
ekki fullveldi sinu þar með. Hún
aflar sér réttinda og tekur á sig
kvaöir i staðinn. Bandalög eru
tákn nútimans og flestar ef ekki
allar þjóðir hafa tengzt þeim i
einu eða öðru formi. Þetta á ekk-
ert siður við stórþjóðir en smáar
þjóðir. Við erum aðilar að Sam-
einuöu þjóðunum, Norðurlanda-
ráði, Efta, Gatt og fleiri samtök-
um, en við teljum okkur sjálf-
stæða engu að siður. Svipað gildir
um aðrar þjóðir. Svona var þetta,
er þetta og veröur, meðan heimur
TÍMINN
11
Jón Skaftason, varaforseti Noröurlandaráðs i ræðustóli á fundi ráðsins f Osló i feb. sl. Jón er hér að
þakka Norðurlandaþjóðum, er þær höfðu tekið ákvöröun um hina stórhöföinglegu aðstoð við tslendinga
vegna náttúruhamfaranna i Vestmannaeyjum. t forsetastóii er Kaare Willoch, forseti Norðurlanda-
ráðs.
byggist þjóöum, sem þurfa að
skipta hver við aöra.
Um menningarhættuna er það
að segja, aö þótt ekki hefði rætzt
nema 5% af hrakspám þeirra,
sem mest hafa tekið upp i sig, um
hættuna af dvöl erlendra her-
manna hér fyrir menninguna, þá
væri hún dauð. Mér sýnist hins
vegar hún blómstra vel. Sjálfsagt
er þó að vera vel á verði. En
hvernig á að verja landsmenn
margháttuðum samskiptum við
útlendinga, ef Island verður
ferðamannaland eins og að er
stefnt?
— Nú er talaö um að friövæn-
legra sé i Evrópu og þvi megi
gera landið varnariaust. — Hvað
um það?
Nokkuð hefur gerzt i þessum
efnum. En við skulum gera okkur
vel ljóst, að hér er aðeins um upp-
haf langrar þróunar að ræða.
öryggiskerfi til verndar friði
tryggt með fjölþjóðasamningum,
er leysi hernaöarbandalög af
hólmi, er æskilegt. SALT-viö-
ræðurnar milli U.S.A. og U.S.S.R.
um takmörkun kjarnflauga gaf
fyrsta árangurinn eftir 2 1/2 árs
samningsþóf. Viðræður NATO-
rikja og Varsjárbandalagsrikja
um gagnkvæman samdrátt her-
afla i Mið-Evrópu eru nú á erfiöu
undirbúningsstigi. öryggismála-
ráðstefna Evrópu er nýhafin i
Helsingfors. Allt gefur þetta vonir
um minnkandi spennu i Evrópu,
en forsenda jákvæðs árangurs i
þessum viðræðum er að minu viti
sú, að valdajafnvægi þvi, er rikir
verði ekki raskaö. Þetta skilur
Willy Brandt vel og gætir sem
sjáaldurs augna sinna i friðarvið-
leitni sinni, aö tryggja fyrirfram
stuðning bandamanna sinna I
NATO viö fyrirætlanir sinar.
Hann er það, sem á útlendu máli
kallast „realpolitiker”.
— Þú ræddir um þjóöaratkvæöi
i sambandi við brottför varnar-
liösins.
Já, en ég er ekki sá fyrsti, sem
það geri. Ólafur Jóhannesson,
forsætisráðherra hefir rætt þann
möguleika. Ég er þvi fylgjandi að
þjóðaratkvæði gangi i þessu máli
og almennt tel ég, að setja þurfi
lög um þjóðaratkvæði og taka upp
i stjórnarskrána itarleg ákvæði,
um hvenær hún skuli viðhöfö.
— Nokkuð sérstakt að siðustu?
— Mér finnst sjálfsagt að viöur-
kenna i verki, að þessi mál séu
viðkvæm og umdeild i okkar
flokki. Það þýöir ekki það, að þau
megi ekki ræða. Slikt leysir engan
vanda og hefnir sin um siðir.
Fundurinn s.l. miðvikudag sann-
færði mig um, að viö getum rætt
þessi mál efnislega og án per-
sónuskætings. Flokkar i lýðræöis-
þjóðfélögum verða að leysa
ágreiningsmál með rökræðum.
Það mun okkur takast i þessu
máli, ef drengilega er að hlutum
staðið.
—TK
t NÓVEMBER s.l. geröist atvik,
sem leiddu hugann til 1. nóv. 1928,
en þann dag var fegursta brú
landsins, Hvitárbrúin i Borgar-
firði vigö. Veörið var illt eins og
oft vill verða um það leyti árs, og
meöan forsætisráðherrann,
Tryggvi Þórhallsson, flutti
vigsluræðuna buldi á andliti hans
hávaðarok og slydda. Þetta striða
veður beit ekki á hann né
áheyrendur. Örð hans urðú að
neistum eins og áður.
Þessi brú kostaði milli 165 og
170 þús. kr. Við skulum segja 170,
svo hlutur nútimans verði ekki
eins bölvaður og hann kemur til
með að verða i þeim samanburði,
sem eg nú ætla að gera. Það má
segja, að laun þeirra manna, sem
lögðu fram mesta orku i þetta
verk hafi margfaldazt siðan með
103 ásamt orlofi. Ef sá mæli-
kvarði væri lagður á sambærilega
framkvæmd nú ætti hún að kosta
17,5 miljón kr„ og ekki batnar
hlutfallið við það, að járn og
sement hefir aðeins fertugfaldazt
i verði siðan 1928.
Þótt svona mjó brú yrði ekki
gerð nú, fyrirbyggir það ekki þá
ályktun, að ef hún væri i smiðum
að þessu sinni og höfð helmingi
breiðari ætti hún að kosta 35 millj.
kr. skv. vinnulaunakvarðanum,
en snöggt um minna ef verömæiir
efnis er tekinn i reikninginn. En
sú upphæð er of há vegna
kostanaðarhlutfalls i breytilegri
breidd, þótt hin fasta lengd sé hin
sama. Ekki veit ég, hvaða fjár-
hæð svona verk gæti kostað nú, en
ef sú ráðgáta fengizt leyzt gæti
farið svo, að nokkuð sljákkaði i
þeim kumpánum, sem telja at-
vinnuvegina i voða og þar með
landsins afkomu vegna þess, að
vinnandi fólk hafi ofhátt kaup og
hvildartima, sem telst passa upp
á siðaða menn.
Það væri rangt af mér að látast
ekki vita um margháttað félags-
og menningarlegt ivaf, sem belgt
hefir út fjármálaheildina. Það
væri einnig rangt að átelja ekki
læpuskap og ódyggðir, sem þó
verður að umbera eins og óværu á
sællegum fiski. En rangast af öllu
væri þó að álita, að starfslið vega-
málakerfisins væri eitthvert sér-
deilis sorgarbarn i þessu efni,
þótt ég hafi gripið dæmi af vett-
vangi þess, en sannast sagna kom
það til út af veðri. Mér var sagt,
að á einum nóvemberdegi s.l. við
merkan áfanga i vegmálum hér,
hafi viðstöddum fallið svo illa við
Eftir aö brúarstoöirnar hafa verið steyptar upp, koma flotkranar og
leggja brúargólfin.
einhverja tikargjólu að hæfi-
legast þótti að hlaupa i bió til að
yfirfara sögu fremdarinnar.
Þetta var heilsusamlegt i lækna-
leysinu, en voru þetta kannske
kynslóðaskiptin i reynd?
Það er ýmsum kunnugt, að ég
hefi gerzt talsmaður brúargerðar
yfir Hvalfjörö. Mér er jafnan fast
i huga afrekin við hina traustu og
ódýru Hvitárbrú, og ég hafði svo
glöggar spurnir um brúarfram-
kvæmdir aö ég hikaði ekki við að
kynna málið. Þannig skrifaði ég i
Morgunblaðið en þó mest i Tim-
ann um hugmyndina og fékk
slæma áheyrn. Einn fjármála-
maður lét það álit i ljósi, eftir að
greinin „Kallast á yfir Hvalfjörð”
kom i Timanum 1967, að brúin
mundi kosta sem svaraði þriggja
ára brúttótekjum landsins.
Þótt mig setti þá hljóðan um
sinn, var það ekki af uppgjöf. Eg
hugðist "safna reynslu af fram-
kvæmdum, sem ég vissi um, og
þegar ég tæki hendi til að gæta
sóma mins i þessu máli, sem
öðrum, myndi auðvelt að sanna,
að ég var ekki haldinn hugar-
órum. Ég vissi þá um áform Svia
að byggja brú út i öland, verk
sem hófst i ársbyrjun 1968, og var
áætlunin svo lág, aö jafnvel mér
gekk til efs. Eg veit nú, að þeir
ætla að gera um 20 km. brú á
rúmsjó yfir til Danmerkur.
ölandsbrúin, lengsta brú i
Evrópu, var afhent i sept s.l.
aðeins mánuði á eftir áætlun.
Kostnaður fór verulega fram úr
áætlun og varð um 345 milljónir
isl. kr. á km. Þá var mér einnig
kunnugt um stórbrýr vestanhafs,
en ef minnzt er á þær, hlaupa
slikar glýjur i augu manna, að 6
akreina. brú á tveim hæðum lætur
ýmsum mönnum hverfa d&m-
greind, svo að eðlilegar aðstæður
hér taka á sig ranga stærð likt og
dvergur i þokuhjúp. Þessvegna er
gott að taka ölandsbrúna inn i
dæmið.
Það er augljóst, að brú þarf
ekki að vera breiðari en vega-
kerfið er. ölandsbrúin er þvi
helmingi breiðari en okkar við-
miðun útheimtir, sem vitanlega
þýðir þó ekki það, að Hvalfj. brú
komist niður i c.a. 175 millj. á km.
Það er vitað að i ölandsbrúna
fóru 105000 tenm. af steinsteypu,
þar i 35000 tonn af sementi og 6000
t. af járni, svo að efnisnotkun hér
hlutfallaðist af þessu magni deilt
með 6072 (lengd ölandsbrúar)
margfaldað meö 2300 (lengd
Hvalfj. brúar) : 2 (mjókkun). I
verði brúarinnar er reiknuð 100
þús. rúmm. jarðvegstilfærsla,
sem hér yrði litil. Á móti kemur
svo það, að Hvalfjöröur er á
kafla, stuttum að visu, 3 sinnum
dýpri en hafið við öland. Brúar-
stöplar yrðu þvi djúpt i sjó, en
ekki að sama skapi hátt yfir
vatnsfleti miðað við ölandsbrú,
sem eins og meðfylgjandi mynd
sýnir er með 5 samhliða siglinga-
bilum og 36 m. stöplahæð upp af
sjó. Margur annar hlutfallslegur
sparnaður mun segja til sin, og
viðhaldsmismun brúar og vegar
má nokkuð marka af hinum
hálfeyðilögðu götum i Rvk. um
þessar mundir. Vafalaust mætti
spara framkv.fé með þvi að
steypa á Akranesi hin 20-30 set,
sem siðan yrðu dregin á
ákvörðunarstað og „skorðuð”
samhliða þvi, sem hinir eiginlegu
brúarstöplar verða til*
Hinn mikli brúarsmiður Svia,
Johan Magnius, sem hafði það
verkefni siðast að ljúka við
Ölandsbrúna, áður en embætta-
kerfið gerði hann „gamlan”, er
enn logandi af lifskrafti. Alþingi
samþykkti eitt sinn að fá ferju-
trúboða til Hvalfjarðar. Það er
ekki til að kasta rýrð á okkar
ágætu menn, þótt mér hug-
kvæmdist, að hr. Magnius gæti
gefið okkur nýt ráð.
Eg hefi með ljósum rökum nú
og áður sýnt fram á, að brú yfir
Hvalfjörð og Laufagrunn þarf
ekki að verða drjúgum dýrari en
vegur inn fyrir fjarðarbotn.
Hraöbraut sunnan Akrafjalls yrði
i senn leið fyrir Akraneskaupstað
og þjóðvegur vegna Vestur- og
Norðurlands. Þar með fengi
Akranes ódýrustu og fjöl-
mennustu samgöngubótina við
Reykjavik. Og samt að töluðum
þessum orðum, sækir að mér sá
grunur, að þau séu til einskis
sögð. Eg hygg, að til þess að gera
umrædda brú skorti vilja. Fyrir
mig, sem hefi nýtt mér annarra
manna vitsmuni og atorku til að
sanna mál mitt, skiptir engu
héðan af: hér er trúfrelsi svo
algert, að menn þurfa ekki einu
sinni að trúa sannleikanum. Þetta
fékk ég að reyna 1967, er mig fýsti
að forða ábyrgum mönnum frá að
gera glappaskot
Þá varð rikissjóði það til skaða,
að framtakssamir menn höfðu
heyrt getið um loftpúðaskip og
töldu nauðsyn bera til að prófa
þau hér, og mátti tiltækið kosta
eina milljón kr. i mánuð. Vegna
starfs mins hafði ég ekki talið
mér sæma að vera svo ofan-
dreginn að vita ekki deili á þess-
um farkostum. Eg gat þvi fyrir-
varalaust varað sterklega við
þessu með grein i Timanum 30/3
'67, en þar sagði m.a. svo: „Það
er mér rnikil afneitun að fara ekki
hæfilegum orðum um þetta ráð-
slag , sem er jafn óþarft og að
láta endurreikna hvort 2x2 = 4,
eða hvort kork flýtur á vatni. Það
er óvéfengjanleg staðreynd, að
við viss skilyrði koma þessi skip
að miklu og góöu gagni. Slikri
prófraun sem þessari er þvi lokið.
- -” Ég vissi, aö þau skilyrði voru
ekki hér fyrir hendi. Reynsla frá
Alaska og austurströnd Englands
til dæmis að taka var óbrigðul,
enda m.a. sannað, að til þess að
geta buröast með eins tonns
þunga þurfti höfuðstól fyrir rúm-
lega 5 1/2 milljón kr. Og til að
staöfæra dæmið hér, hefði bleðill-
inn getað dragnazt með tóman
sendiferðabil upp á Akranes i
logni, og hefði svo þurft að skjót-
ast suður aftur eftir bilstjóranum
og varadekkjum. t þessi umsvif
hefði þurft brennsluefni fyrir 130
kr.á minútu auk alls annars
kostnaðar.
Mér vitanlega hefir aldrei verið
gefin skýrsla um þessa tilraun, en
Danir leyfðu að fleytan yrði
auglýst á Eyrarsundi, þar sem
hún hlaut viðurnefniö „Sundets
grimmeste ælling”. I umsögn
þaöan mátti m.a. lesa, að hún
hefði orðið „dyr i drift” þvi
brennslan hefði kostað kr. 134,50 á
minútu, svo ekki hafði ég ýkt i
minni frásögn. Þegar það hefir
sannazt, að leikir menn geta
einnig komizt að réttri niðurstöðu
er það engum til góðs, að þeir
þegi. Það eru slikir menn, sem
hafa hafið baráttu fyrir þvi, að
kappkostaö sé að hafa þjóðvegi
sem stytzta, ekki endilega af
arðsemissjónarmiðum, heldur til
að fækka þeim stundum sem hinir
nauðsynlegu bílar þurfa til að
komast milli áfangastaöa, en við
það minnka úrgangsefnin.
Japanir kunna að meta þetta, þar
sem lifsloft er sumstaöar varla
tiltækt, nema bilar séu ekki i
gangi. Vitanlega er þetta litil-
fjörlegt atriði hér. Littu samt á
göturnar i Rvk., en þær eru
doppóttar af brák, sem umferðin
ýrir frá sér. Littu á götupollana,
sem eru skændir af ollu og littu á
regnvatnið, sem kemst niöur á
hafnarbakkana, glitrandi af oliu-
Framhald á bls. 19
Myndin sýnir 600 m ca 1/10 ölandsbrúar. Til skilningsauka er dýpiö og setin undir brúarstoöunum teiknuö inn i myndina.