Tíminn - 24.03.1973, Blaðsíða 12

12
TÍMINN
Laugardagur 24. marz 1973.
Skólinn er vanræktur
sem vinnu- og
samverustaður nemenda
og kennara, segir
Jónas Pdlsson, skólastjóri
GRUNNSKÓLAFRUM-
VARPIÐ nýja hefur veriö í
sviðsljósinu að undanförnu.
Um það hefur verið rætt, og
jafnvel deilt, og verður
ekki lagður neinn dómur á
þær umræður hér. Hinu
megum við þó ekki
gleyma, að frumvarp þetta
er ekki annað en hluti af
miklu stærri heild, og sem
slíkt snertir það líf hvers
einasta mannsbarns í land-
inu.
Til okkar er kominn Jónas
Pálsson, skólastjóri, og ætlar að
ræða litið eitt um grunnskóla-
frumvarpið og samband þess við
aðra þætti islenzkra fræðslumála.
Framfarir hafa dregizt á
langinn
— Hver er skoðun þin, Jónas á
þessu nýja frumvarpi, sem svo
margir eru að tala um þessa dag-
ana?
— Ég er mjög ánægður með
margt i frumvarpinu og tel það
strangtekið ekki komin til fram-
kvæmda.
En auk þess kom breytingin
alltof seint. Kennaramenntunin
hefur lengi verið vanrækt, skólinn
verið gagnfræða- og menntaskóli
að nokkru leyti, allt fram á sið-
ustu tima. Þessi nauðsynlega og
sjálfsagða breyting kom þvi
nokkuð óvænt á þjóðina og em-
bættismenn hennar, og hefur þar
af leiðandi enn ekki verið nægi-
lega vel skilin af öllum almenn-
ingi.
Ég vil alveg sérstaklega koma
þvi á framfæri, hvort ekki væri
tækifæri til þess, einmitt núna i
sambandi við grunnskólafrum-
varpiö að taka kennaramenntun-
ina til sérstakrar umræðu, og
að ganga svo frá þessum atriðum
öllum i einu lagi. Þvi er enn við að
bæta, að meginhugmynd
grunnskólafrumvarpsins er það,
sem Norðurlandabúar kalla sam-
felldan skóla og ég tel hana fylli-
lega réttmæta. Hún er i raun og
veru tilverugrunnur hinna nýju
laga. Fyrir mér er meginfor-
senda að framkvæmd lag-
anna, kennaramenntunin. Það er
að segja, að tryggja sameiginlega
grunnmenntun allra kennara,
ast i augu við þá staðreynd, að
ekki veröur hjá þvi komizt að
laga kennsluna eftir aöstæðum.
Það verður að hafa vissan
sveigjanleika eftir hæfileikum,
áhugamálum, landshlutum og at-
vinnuháttum. Það má lika færa til
skólatimann að einhveru leyti og
reyndar er gert ráð fyrir þeim
möguleika i grunnskólafrum-
varpinu, og er það mjög lofsvert,
að opnuð skuli vera leið til þess.
Þess er skylt að geta, að
grunnskólafrumvarpið stefnir að
námsgreiningu.
— Við minntumst áðan á
menntun kennara. Það væri nú
gaman að heyra nánari skilgrein-
ingu á hugmyndum þinum um
það efni.
— Meginatriðið er, að
grunnskólinn allur frá byrjun til
loka eigi á að skipa starfsliði, sem
hlotið hefur undirstöðumenntun i
kennslustarfinu sjálfu. Með þessu
er átt við, að visst árabil sinni
menn sliku sérnámi. Þrjú til fjög-
ur ár er núna viðurkennt sem alg-
ert lágmark, en siðan sé bætt við
námi i þekkingargreinum eins og
til dæmis náttúrfræði, landafræði,
islenzku eða öðrum greinum. En
grunnmenntunin verður að vera
hin sama fyrir kennara á öllum
stigunum og þetta á að verulegu
leyti einnig við um fóstrurnar,
þvi að þær sinna kennslu.
1 þéttbýli færist skólinn nú nið-
ur á fimm og sex ára aldurinn og
það halda margir þvi fram — og
sú skoðun á vaxandi fylgi að
fagna — að einmitt á þeim aldri
sé auðveldast að kenna börnum
og að á þvi skeiði ævinnar komi
kennslan þeim að beztum notum.
Með því stendur eða fellur
grunnskólinn
Ég vil leggja á það megin-
áherzlu, að grunnskólinn stendur
og fellur með þvi að kennarastétt-
Kennaramenntumn og
grunnskólafrumvarpið
mikinn skaða, hve samþykkt þess
hefur dregizt, þvi að það tefur að
sama skapi þær framfarir og
breytingar i skólastarfi, sem
lengi hafa verið knýjandi og
dragast sifellt meira og meira úr
hömlu. Það er visu rétt, að ef
embættiskerfið hefði gengt hlut-
verki sinu, þá hefði verið hægt að
framkvæma á grundvelli fræöslu-
laganna frá 1946 velflest það, sem
til framfara horfir i skólamálum.
1 sambandi við grunnskóla-
frumvarpið vil ég hins vegar
vekja athygli á þvi, að það eru
fleiri þættir en kerfið sjálft, sem
hér skipta máli. Það er þá i fyrsta
lagi námsskr. 1 frumvarpinu er
gert ráð fyrir, aö þar veröi vel að
unnið. En aðrir þættir eru þó að
minu mati jafnvel enn mikilvæg-
ari. Skólinn sjálfur sem vinnu-
staður, búnaður hans og sú að-
staða, sem þar er fyrir hendi — og
svo siðast en ekki sizt starfsliö
skólanna, kennararnir og hvernig
aö þeim er búiö. Kennaramennt-
unin er hér meginatriði.
Þessir tveir meginþættir eru
svo mikilvægir, að ég tel það fylli-
lega réttlætanlegt, úr þvi sem
komiö er, að grunnskólafrum-
varpið væri ekki samþykkt fyrr
en þessir þættir hefðu verið teknir
til rækilegrar yfirvegunar af lög-
gjafarvaidinu, og þessi mál siðan
afgreidd öll i einu lagi.
Það er vitað mál, enda nánast á
hvers manns vörum, að kennara-
menntunin hefur verið i deiglunni
á undanförnum árum, að stór-
kostl. átak var gert i þeim efnum
fyrir tveim árum, og á ég þar viö
Kennaraháskólann. Sú breyting
sem fólst i þvi að gera stúdents-
próf að inntökuskilyröi og grunn-
nám kennara ákveðið þrjú ár, var
gifurlegt framfaraspor, en þvi
miöur var þessari löggjöf
forklúðraö, ef svo mætti segja,
með ákvæði löggjafans, um
endurskoðun eftir tvö ár, það er
að segja einu ári áður en fyrsti
umgangurinn hefur farið i gegn-
um kerfið, og lögin þar með
sem á þvi stigi kenna. Þessi
grunnmenntun má ekki vera
skemmri en þrjú ár. Viðbótarsér-
menntun i einstökum námsgrein-
um, sem annað hvort verði veitt i
kennarastofnuninni sjálfri eða i
háskóla, þarf þá til viðbótar þess-
ari undirstöðumenntun.
Menntun kennara er klofin
Eins og nú er, búum við viö
margklofna kennaramenntun,
eins og allir vita. Hér eru barna-
kennarar, gagnfræðaskólakenn-
arar, en auk þess eru gagnfræða-
stigsmennirnir klofnir að minnsta
kosti i tvennt, það er almenna
gagnfræðaskólakennara og
háskólamenntaða kennara. Allt
veldur þetta hinum mesta glund-
roða.
— Ber að skilja þetta svo, aö þú
teljir að kennaramenntunin hafi
alltaf verið áfátt og að hún hafi
jafnvel ekki fylgt löggjöfinni eft-
ir?
— Á þvi er enginn vafi að minu
mati. Þó að margt gott megi um
kennaramenntun fyrri ára segja
og kennara, sem hafa barizt af
mikilli fórnfýsi og unnið framúr-
skarandi starf i skólundm, þá tel
ég aö kennaramenntunin hafi
staðnað á almennu menntaskóla-
stigi og staðið þar kyrr alltof
lengi. Og framhaldsmenntun
kennara i uppeldis- og kennslu-
fræðum hefur svo að segja alveg
verið vanrækt. Þetta segir vitan-
lega til sin i uppbyggingu
menntastofnana, skólunum sjálf-
um og stjórnstofnana mennta-
kerfisins.
Meginhugmynd frum-
varpsins
— Gerir ekki grunnskólafrum-
varpið nýja ráð fyrir samfelldu
námi hjá barninu frá fyrstu
skóladögum. og til sextán ára
aldurs? Eru kennararnir reiðu-
búnir að taka við þvi?
— Það er alveg rétt, að megin-
hugmynd frumvarpsins er þessi
samfellda námsbraut barnsins og
unglingsins. En kennararnir i
landinu eru hins vegar marg-
klofnir, eins og ég var að segja
áðan, og grunnskólinn verður
ekki að veruleika i starfi fyrir
nemendur og kennara og fyrir
þjóðina i heild, nema þvi aðeins
að kennararnir skilji þessa
einingarhugmynd og það sam-
fellda starf, sem fram á að fara i
skólanum i kennslufræðilegu og
uppeldislegu tilliti. Þess vegna
verður að tryggja menntun kenn-
ara i þessum anda. Það tel ég bezt
gert með þvi að efla Kennara-
háskólann.
— Skil ég það þá rétt, að þú
teljir aö þarna sé innri mótsögn i
sjálfu kerfinu?
— Já, að verulegu leyti tel ég
að svo sé. Og ég tel að, að þeir
hlutir geti orðið enn alvarlegri, ef
menn gera sér þær veilur ekki
ljósar. Þær eru i raun og veru
sama eðlis og það, sem olli þvi, að
merkilegar hugmyndir laganna
frá 1946 voru ekki framkvæmdar
og urðu þvi aldrei að veruleika i
skólum landsins.
— Þú nefndir merkilegar hug-
myndir fræðslulaganna frá 1946,
en nú hefur sú löggjöf verið mjög
umdeild. Telur þú það frumvarp
hafa verið framarlega i röðinni á
sinni tið?
— A þvi er ekki nokkur minnsti
vafi. Þessi lög voru einhver
merkilegasta og framfarasinnað-
asta löggjöf um fræðslumál i allri
Vestur-Evrópu á sinum tima.
Eins og margsinnis, hefur veriö
sagt, þá voru rammalög,
undirstöður að menntakerfi. Það
sem helzt vantaði, voru ákvæði,
sem tryggðu kennslu afbrigði-
legra nemenda og ráðgjöf, en
þetta hefði verið hægt að fella inn
i lögin með nokkrum setningum i
formi breytingartillagna og
þannig að skapa þróunargrund-
völl fyrir þessa þætti skólastarfs-
ins, sem vissulega eru mikilvæg-
ir. Þessi lög opnuðu möguleika
fyrir fjölþætt og mannúðlegt starf
i skólunum. Það sem brást, var
að §kólinn væri mótaður sem
vinnu- og samv.st., búinn i sam-
ræmi við þróun timans og tækni,
og að kennarinn og starfsfólk
skólanna væri svo i stakk búið,
sem vera þurfti og viðunandi
starfsskilyrði sköpuð. Kennara-
menntunin er hér lykilatriði.
Aörar þarfir í sveit en borg
— Nú er gert ráð fyrir lengingu
skólaskyldunnar hjá börnum.
Kemur ekki alveg eins til greina
að lengja hana niður á við eins og
upp á við?
— Einmitt. Lengingarhugtakiö
i skylduskólanum er dálitið erfitt
viðfangsefni. Sjálfur er ég hlynnt-
ur hugmyndum um ævimennt-
un. Menn fá menntun og þekkingu
viðar en i skólum. Þeir eru sifellt
að læra og ævimenntun er vafa-
laust, það sem koma skal i
skólamálum. Við nútima lifsskil-
yrði verður skylduskólinn minni
nauðsyn. Fyrir okkur,
skólamönnum, hefur lengingin
alltaf verið tákn um framfarir, i
þær um það bil tvær aldir sem
baráttan hefur staðið fyrir hinum
almenna skóla. Það er i þessu
ljósi, sem verður að skilja kröf-
una um eitt ár i viðbót, þvi aö
þetta hefur nær alltaf beinzt aö
þvi að tryggja hag hins lakast
setta. En á okkar tið er þetta ekki
alveg sjálfgefið vegna þess að ár-
um fjölgar og þvi verr, er skólinn
er búinn tif þess að taka við
nemendunum, þeim mun minna
virði verður viðbótin.
Það er i raun og veru dálitið
hlálegt, að með lengingunni er
rikisvaldið að knýja sjálft sig til
þess að skapa skilyrði, sem geri
kleift að nemendur séu i skóla.
Þetta gerir það nefnilega
óhjákvæmil. að komið sé upp
skólabyggingum, skólabúnaði og
kennaraliði, sem geri þetta fram-
kvæmanlegt. En frá kennslu-
fræöilegu sjónarmiði er það alveg
tvimælalaust aðalatriði að lengja
skylduna niður á við, það er að
segja i bæjunum. 1 sveitum væri
það fásinna. Við verðum að horf-
in verði sameinuð, bæði hvað
menntun snertir og eins stéttar-
lega.
Ein ástæðan fyrir þvi, hve
menntastefna hefur verið hér litt
þróuð, er sú, að kennarasamtök-
in hafa ekki mótað menntastefnu
fyrir skjólstæðinga sina, foreldra
og börn, en lent út i tiltölulega
þrönga og ófrjóa launabaráttu,
sem oftlega leiddi til þess, að þeir
færöust nær daglaunafólki en
„profession”.
—-Er það þá niðurstaðan að við
séum ekki reiðubúin að taka viö
þeim hlutum, sem grunnskóla-
frumvarpið færir okkur, þótt
margt gott sé um það sjálft að
segja?
— Ég myndi nú orða það á
dálitið annan veg. Ég tel, að
frumvarpið leggi grundvöll að
mikilvægum breytingum til bóta,
einkum að þvi er varðar sjálft
kerfiö og vissar frumforsendur i
stjórnun. Ef til vill vottar fyrir
ofstjórn. Styrkja þarf sjálfstæöi
kennara til ákvarðana i starfi
með nemendum. Mannúö er ekki i
kerfi, byggingum eða tækjum,
þótt þetta geti stuðlað að bættu
starfi i skóla. Mannúö býr aðeins
hjá mönnum.
Þessvegnaer það engum vafa
bundiö, að eigi framkvæmdir að
verða i anda laganna og lögin að
ná tilgangi sinum, þá verður að
sinna öðrum grundvallarþáttum,
sem eru alger forsenda alls hins.
Þar er efst á blaði kennara-
menntunin og að sjá fyrir öðru
starfsliði skólans. f öðru lagi
verða stjórnvöld að sk tja það, að
búa verður skólann út sem vinnu-
stað nemenda, kennara og einnig
að nokkru leyti foreldra. Þetta er
aðalatriði, skólinn sem forðabúr
þekkingar og miðstöð fyrir upp-
eldi og fræðslu i skólahverfi eða
byggðarlagi.
Þetta er óhjákvæmileg nauð-
syn, ef frumvarp til laga um
grunnskóla, sem er um margt
ágætt, á að ná tilgangi sinum.
— VS.