Tíminn - 27.09.1973, Blaðsíða 28

28
TÍMINN ~
Fimmtudagur 27. september 1973
Ingóllur A. Porkelsson skóla-
meistari.
Magnús Torfi ólafsson mennta
málaráðherra.
UM siðustu helgi var mennta-
skólinn i Kópavogi settur i fyrsta
skipti — að sem næst tiu árum
liðnum frá þvi, að Andrés Krist-
jánsson bar fyrst fram i bæjar-
stjórn Kópavogs tillögu um að
vinna að stofnun sliks skóla i
bænum. Menntaskólakennsla
hófst svo i fyrra I Vighóiaskóla,
en endanleg skólastofnun var
ákveðin á siðastliðnu vori. Skóla-
meistari var skipaður Ingólfur A.
Þorkelsson, og við setningu
skólans komst hann meðal annars
svo aö orði:
,,1 dag verður sá atburður hér i
Kópavogi, að sjálfstæður
menntaskóli veröursettur i fyrsta
skipti. Kópavogur á langa og við-
burðarika sögu að baki. Hér
munu þrælar Ingólfs hafa gengið
fjörur fyrir tæpumll öldum i leit
að virðingartáknum húsbónda
sins, öndvegissúlunum. Hér mun
snemma hafa risið upp byggð á
bæjunum þremur, Kópavogi,
Digranesi og Hvammi. Þó er það
ekki hin hljóðláta byggð bóndans,
sem dregur Kópavog inn i ljós
sögunnar, heldursú staöreynd, að
hér i námunda við sjálft Bessa-
staöavaldiö var löngum athafna-
samt þinghald. Hér niðri við
Þinghólinn stóð löngum þing'Alft-
nesinga, Seltirninga og
Mosfellinga. Viö Þinghólinn sést
móta fyrir dómhring og rústum
fjögurra fangakofa. Þessar rústir
tala sinu máli. Þaö gera lika
hjónadysog systkinaleiði, minjar
um athafnasamt þing i réttar-
myrkri miöalda.
Þá var rökkur yfir nafni Kópa-
vogs. Höggstokkurinn við Þinghól
mun ekki hafa verkað uppörvandi
á þinghána og fólkið, sem þar bjó.
A toriengum vegi undir Stóra-
dómi fetuðu umkomulitlir ein-
staklingar sig þangað siðasta
spölinn til þess að hljóta innsigli á
jarðneskt lif sitt. Þá var Kópa-
vogur tákn kúgunar og dauða.
Nú er sköpum skipt. Sá Kópa-
vogur er ekki lengur til i hugum
fólks. Þinghóllinn er oröinn aö
minjareit um grimma og beiska
fortið — mitt i vaxandi mannlifi,
þar sem virðingin fyrir mann-
inum sjálfum situr i öndvegi. Hér
er ekki lengur staður dauöans
heldur lifsins.
Tilurð Kópavogs sem þéttbýlis
er ekki án samhengis viö aöra
þróun hérlendis. Hún hefst um
1930, á örðugustu kreppuárunum.
Þá var það sem ýmsir menn úr
höfuðstaðnum leituðu á náðir
landsins, fengu að stofna sér
grasbýli hér við voginn. Þeir
ruddu grjót hér suður á Hálsi.
Þessir nýbyggjar voru framtaks-
samir og dugandi menn, sem
breyttu grýttum uröum i grónar
lendur.
En svo var það einn veðurdag
að yfir skall heimsstyrjöld. I
kjölfar hennar varð regin-
breyting. Atvinnuleysið hvarf, og
hver hönd fékk nú vinm» eins og
hún orkaöi. Þá þótti það ekki
lengur borga sig að breyta melum
I tún suður i Kópavogi. Hingað tók
fólk að streyma i miklum mæli.
Ungar og vaxandi fjölskyldur I
meirihluta, atorkusamt fólk- upp-
vaxandi fólk. Hér varð bær —
bærinn, sem i vöggugjöf hlaut að
vera nefndur bær æskunnar. Hér
voru fleiri ungmenni að hlutfalli
en i öðrum bæjum.
Börn og unglingar kalla á skóla.
Skólahaldið hófst á haustdægri
1945, útibú frá Mýrarhúsaskóla á
Seltjarnarnesi. Þetta ár voru
ibúar i Kópavogi 521. Nú eru þeir
rúm 11 þúsund og hér hafa risið
þrir barnaskólar, tveir gagn-
fræöaskólar, tónlistarskóli og auk
þess starfa hér námsflokkar. Hin
öra þróun Kópavogskaupstaðar
verður ei rakin hér. Þó veröur ei
fram hjá þvi gengið að minnast á
það mikla framtak, sem bygging
Kópavogsskóla var. En skólinn
flutti i hið nýbyggða hús árið 1949.
Hér var þá bær að fæðast og
skorti allt. Götur, holræsi, lóðir,
félagslegar þjónustustofnanir,
allt kallaði að, og auðvitað skorti
fé. En úr steini var húsið gjört,
byggt af áhuga, atorku og bjart-
sýni frumbýlinganna. Á þeim
árum sleit ég barnsskónum i
starfi kennarans, við þessa
stofnun, og á þaðan minningar, er
siðast gleymast. 1 viðbyggingu
við þetta fyrsta skólahús Kópa-
vogs, hefur menntaskólinn i
Kópavogi nú starfsemi sina
Hér við Digranesveg reis fyrsta
skólahús Kópavogsbúa, þar hóf
barna- og unglingaskóiinn starf-
semi sina. Nú hefur
menntaskólinn göngu sina á sama
stað. Er þetta ekki táknrænt fyrir
visst samhengi i þróunarsögu
Kópavogs? Börn þeirra, sem á
sinum tima stikiuðu á steinum
hingað i barnaskóla, ganga nú
malbikað stræti tilmenntaskólans
hér á hæðinni.
En þó staðurinn sé hinn sami,
þá er timinn annar. Nærri aldar-
fjórðungur aðskilur þessar tvær
stofnanir. Og mikið vatn hefur
runnið til sjávar á þessum 24
árum. Viðast hvar i Vestur-
Evrópu — ekki sist i Skandinaviu
— og Norðurameriku hefur orðið
gjörbylting i skólamálum á þessu
timabili. Þessi bylting gerist i
fræðslumálum þeirra þjóða, sem
við höfum tekið okkur til fyrir-
myndar.
Við búum enn að meginstofni
við fræðslulög frá 1946, sem eru
úreltorðin og á eftir timanum. Ný
lög um menntaskóla voru að visu
sett 1970 og er margt til bóta Í
þeim, sem siðar verður vikið að,
en engu að siður eru þau fyrst og
fremst við það miðuð að búa
tiltekið úrval nemendanna
undir háskólanám. Mennta-
skólarnir eru að þessu leyti enn
þann dag i dag með annan fótinn i
nitjándu öldinni. Og námskröfur
menntaskólanna teygja arma
sina niður i barna- og gagnfræða-
skólana og marka þeim básinn. 1
þessum skólum miðast flest við
undirbúning undir landspróf,
fyrst og fremst vegna þess að
skortur er á nýjum mennta-
brautum i skólakerfinu. Kröfur
Háskóla Islands sniða svo aftur
menntaskólunum stakkinn.
Þannig þjónar allt menntakerfið
fyrst og fremst elitunni, úrvalinu.
Engin skilji orð min svo, að ég
telji þetta ofrausn við þá
nemendur, sem búa sig undir
háskólanám. Þvi fer viðs fjarri.
Það er brýn þjóðfélagsleg nauð-
syn — ekki sist vegna visinda-
legra rannsókna og æðri tækni-
menntunar — aö búa vel að
menntaskólanemendum. En
menntunarhugsjón okkar tima
hlýtur að vera þessi: Skólinn er
fyrir alla. Enginn má verða
útundan. Eða með öðrum orðum
sagt: Þjóðfélaginu er brýn
nauðsyn, að hæfileikar hvers
einstaklings nýtist sem best, og
hver og einn á rétt á þeirri
menntun, sem hugur hans og
hæfileikar hneigjast til.
Hér er komið að kjarna
málsins, tengslum skóla og sam-
félags. Skólinn drattast nú langt á
eftir þróun þjóðfélagsins. Hann
hefur verið brenndur marki
ihaldssemi og stöðnunar. Eftir að
núgildandi fræðslulög voru sett á
Alþingi 1946, féll niður umræða á
Islandi um skólamál i hart nær
tvo áratugi. Við vöknuðum upp
við vondan draum um miðjan
siðasta áratug og sáum, að
skólinn var orðinn eyland i sam-
félaginu. Þá upphófst gagnrýni
mikil og oft óvægin, ekki sist á
yfirstjórn fræðslumála. En hér á
enginn einn aðili alla sökina. Við
erum öll ábyrg. Þjóöin fær
það skólakerfi sem hún á skilið.
Og sem betur fer sjást þess nú
merki, að við höfum rumskað.
Kennarar og nemendur eru á
leiöinni út úr filabeinsturninum.
Mikið umbótastarf hefur verið
unnið á vegum skólarannsókna-
deildar menntamálaráðuneytis-
ins i samvinnu við kennara á
ýmsum skólastigum. A ég þar við
endurskoðun námsefnis og
kennslu á barna- og gagnfræða-
stigi. Og allt skólakerfið er raun-
ar i deiglunni. Nýtt frumvarp um
skyldunámsstigið, grunnskóla-
frumvarpið, liggur fyrir Alþingi.
Tækni og verkmenntun er i end-
urskoðun. Frumvarp um fjöl-
brautarskóla er orðið að lögum.
Opinn skóli er tekinn til starfa i
Fossvogi og nýir kennsluhættir
•feta sig inn á menntaskólastigið.
Brýnasta verkefnið framundan
er án efa samræming og endur-
skoðun alls framhaldsskólakerf-
isins. Slik endurskoðun hlýtur að
koma i kjöifar lagasetningar um
grunnskóla.
Það sem framar öllu einkennir
vora tima er: Breyting, ör og
hraðfara. Endurskoðun og sam-
ræming skólakerfisins verður
einkum að taka mið af þessari
staðreynd. Framvindan i heimin-
um hefur verið mjög hröð siðustu
áratugina og islenskt samfélag
hefur tekið stakkaskiptum.
Breyttir þjóðfélagshættir valda
þvi, að ekki er lengur unnt að búa
sig undir ævistarf i eitt skipti fyr-
ir öll. Þessi þróun kallar á bætta
menntun þegnanna og sifellda
endurmenntun, ekki sist vegna
þess, að visindalegar rannsóknir
draga nýja þekkingu svo ört fram
i dagsljósið. Og þróunin mun si-
fellt verða örari. Þess vegna þarf
skólinn að gera nemandann færan
um að tileinka sér nýja þekkingu
og bregðast við nýjum aðstæðum.
Þær þjóðir, sem fyrr eru nefnd-
ar og eru skyldastar okkur að
menningu, hagnýta hina nýju
þekkingu i æ rikara mæli i fram-
leiðslu sinni og láta þannig bók-
vitið i askana. Þær, sem lengst
eru komnar, nota háþróaða raf-
einda- og tölvutækni við lausn
margs konar verkefna og gervi-
tungl til þess m.a. að leita að nátt-
úruauðæfum. Viljum við talda til
jafns við umræddar þjóðir hvað
snertir lifskjaraþróun og efna-
hagslegar framfarir, þá hljótum
við að draga dám af þekkingar-
byltingunni við endurskoðun
skólakerfisins og i skólastarf-
inu.
En aukin tækni á ekki að vera
æðsta markmiö okkar, heldur ber
að nota hana sem tæki til að bæta
mannlifið og fegra það. Visindi og
tækni eiga að þjóna manninum,
ekki að vera herra hans. Og við
lifum ekki á brauði einu saman,
eða sagt með orðum Páls postuia
eins og þau eru skráð i Rómverja-
bréfinu: „þvi aö ekki er guðsriki
matur og drykkur, heldur réttlæti
og friður”.
Hversu mikla áherslu, sem við
Framhald á bls. 29.