Tíminn - 11.10.1973, Qupperneq 10

10
TÍMINN
Fimmtudagur 11. október 1973.
Hér stendur séra Jón hjá meðalakassa eins siOasta hómópatans á tslandi. Hann hefur átt hlustunarpipu,
gamli maOurinn, og henni hefur prestur nú stungiO I eyrún. Þessi látni hómópati var svo seint á ferOinni,
aO vel má vera,aO hann sé seinasti kvistur sinnar starfsgreinar á landi hér, en þetta höfum viO ekki
kannaö, og þvi skal ekki fullyrt meira en aO hann hafi veriO ,,einn sfOasti hómópatinn.”
— Nei. Þaö var frá upphafi
ákveöiö aö það skyldi vera
sjálfseignarstofnun, sem nyti
ákveðins styrks frá Akranes-
kaupstaö og hreppunum i kring.
Þannig hefur þetta gengið. Safnið
hefur fengiö árlegan styrk frá
þessum aðilum, og peníngarnir,
sem inn hafa komið, hafa nær
eingöngu verið notaðir til ný-
byggingar. Það var myndaöur
sjóður á fyrstu árum safnsins,
sem látinn var nærri óhreyfður
árum saman, þangað til núna
fyrir fáum árum að ákveðið var
að reisa nýtt hús yfir safnið. Þá
var að sjálfsögðu gripiö til þessa
sjóðs, þegar hafizt var handa um
nýbygginguna.
Annars má geta þess i sam-
bandi viö þessa nýbyggingu, að
hinn svokallaði Menningarsjóður
Akraness hefur reynzt okkur hin
styrkasta stoð og veitt drjúgan
skilding til nýbyggingarinnar ár-
lega. Þáð fé, sem komið er i
þessa byggingu nú, er fyrst og
fremst komið úr þeirri átt.
— Er rrokkuð farið að hilla undir
það, að þið getið flutt i nýja húsið
og létt þar með á þrengslunum i
þvi gamla?
— Nei, ekki er það nú. Bygg-
ingunni hefur miðað heldur hægt,
llÍiÍS

Sööull maddömu Guörúnar Guöbrandsdóttur, konu séra Jóns Bene-
diktssonar. Þess má geta, til gamans fyrir lesendur þessa blaös, aö þau
séra Jón Benediktsson og maddama Guörún Guöbrandsdóttir voru afi
og amma Jóns Helgasonar, ritstjóra Tfmans. — Sööullinn er elzti söö-
ull safnsins I Göröum.
og liggja til þess margar eðlilegar
ástæður. Féerekki ótakmarkað,
þótt margir aðilar séu málefninu
hlynntir, og vinnukraft er heldur
ekki hægt að gripa upp, hvenær
sem er. Það hús, sem nú er aö
risa i Görðum, er ekki heldur
nema hluti þess sem koma skal.
Viö gerum ráð fyrir stóru húsi,
sem orðið geti góður framtiðar-
staður fyrir safnið.
— Hvenær var safnið formlega
opnað almenningi?
— Það var formlega opnað 13.
desember 1959. Það var hátiðleg
athöfn i gamla Garðshúsinu. Þá-
verandi þjóðminjavörður dr.
Kristján Eldjárn sýndi okkur
þann sóma að vera viðstaddur at-
höfnina, og þvi má bæta við, aö
hann reyndist mér alltaf frábær-
lega vel i þessu starfi minu, og hiö
sama má segja um eftirmann
hans, Þór Magnússon, þjóðminja-
vörð. Báðir hafa þessir menn
látið sér mjög annt um safniö
hérna og veitt mér styrk og upp-
örvun.,
Sjalf afhendingarathöfnin fór
annars þannig fram, að ég afhenti
safnið safnstjórn, sem þá hafði
verið kosin. Formaður hennar
var kjörinn Jón Sigmundsson um:
boösmaður,sem fæddist og ólst
upp hér i Görðum. Hann hefur
siöan átti sæti i stjórninni, verið
Prestsþjónustubók séra Jóns
Benediktssonar, prests I Göröum
frá 1865-1886.
Þarna eru þeir, tóbaksbaukarnir, sem ekki kunnu viö sig i Lundúnum.
— Eða voru þaö þeirra fyrri eigendur, sem vildu aö þeir kæmust aftur
heim?
gjaldkeri hennar mörg undan
farin ár og er það enn. Þvi má
skjóta að, að bæði mér og öðrum
fannst það vel við eigandi, aö ein-
mitt Jón Sigmundsson yrði fyrsti
stjórnarformaður safnsins i
Görðum, þar sem hann sjálfur
hafði fæðzt þar og alizt upp, og
foreldrar hans seinustu ábúendur
jarðarinnar. Hann hefur lika.
verið mjög tengdur safninu frá
fyrstu tiö og alltaf einn af
tryggustu velunnurum þess.
Næsti formaður á eftir Jóni var
Guðmundur Sveinbjörnsson,
bæjarfulltrúi hér á Akranesi.
Hann var sérstakur áhugamaður
um þessa hluti, en lézt fyrir aldur
fram. Núverandi formaður er
Sverrir Sverrisson, skólastjóri
iðnskólans hérna. Hann er lika
mjög áhugasamur um allt sem
verða má safninu til góðs, eins og
reyndar allir, sem nálægt stjórn
þess hafa komið.
Elzti hluturinn
— Þá er að vikja að einstökum
hlutum. Hvað heldur þú að sé elzti
gripurinn, sem nú er I safninu?
— Elzti gripurinn er vafalaust
steinkola, sem fannst á um það
bil tveggja metra dýpi i bæjar-
stæðinu á Heynesi fyrir all-
mörgum árum. Það þykir flest
benda til þess að kolan sé frá
fyrstu byggð þar, en Heynes er
landnámsjörö, og gæti þvi kolan
vel verið frá vikingaöld.
— Nú ert þú, séra Jón, ekki að-
eins safnari mikill, heldur og
prestur staöarins. Attu ekki
margar kirkjulegar minjar hér i
Görðum?
— Jú, jú, af þeim er margt.
Þarna er til dæmis altari úr
kirkju, sem stóðhéri Görðum frá
1858-1896, og hefur ef til vill verið
i fleiri kirkjum þar.
Það var til mjög nákvæm lýsing
á gömlu timburkirkjunni i
visitasiugjörðum biskups. Sam
kvæmt þessum lýsingum og frá-
sögnum manna, sem mundu
kirkjuna, gerði ég likan af
þessari kirkju. Hún hefur verið
stór. 1 lýsingu er hún sögð vera
tuttugu og ein alin að lengd og tiu
og hálf á breidd, er þá átt við
utanmál. Að innan hefur hún
verið tiu álna há undir loft frá
mæni til undirstokka.
Þessi kirkja var reist i tið séra
Jóns Þorvarðssonar, sem þjónaði
Görðum frá 1858 til 1862. Séra Jón
var hálfbróðir séra Þorvarðar
Þorvarðssonar prests og prófasts
i Vik i Mýrdal, förður séra Jóns
Þorvarðarsonar, sem nú er
prestur i Háteigsprestakalli i
Reykjavik.
Þess má einnig geta til gamans,
að sóknarprestar Akranesþinga
sátu i Görðum, allir nema tveir,
svo að vitað sé. Hannes Stephen-
sen, þjóðfundarmaðurinn kunni,
sat á Ytra-Hóli og átti það býli.
Séra Halldór Loftsson, sem
þjónaði prestakallinu á fjórtándu
öld.sati Heynesi. Allir hinir hafa
setið i Görðum, þangað til Jón
Sveinsson, eftirmaður Séra Jóns
Benediktssonar, settist að niðri á
Skaga, eins og ég gat um hér að
framan.
Samnefnari fyrir sveita-
bæi þeirrar tiðar
— Hér er likan af stórbýli. Er
það lika gert af þér?
— Já, það er rétt, þetta er eftir
mig.
— Ertu með einhvern tiltekinn
bæ I huga — jafnvel beina fyrir-
mynd?
— Nei, nei. Ég reyndi aðeins að
setja inn á likanið allt hið helzta,
sem fylgdi venjulegum sveita-
bæjum i gamla daga, bæði hús og
annað. Satt að segja er þessu
likani ætlað að leiða hugi hinna
ungu til liðinnar tiöar, þegar afar
Trébretti og þvottabali. Við þessi tæki urðu ömmur okkar og langömm-
ur aö sætta sig, þegar þær voru að þvo föt barna sinna og annarra
sem á heimilinu voru.