Tíminn - 11.10.1973, Blaðsíða 35

Vií. * -> i d„i i ; » i i ( r , *
Fimmtudagur 11. október 19V3.
TÍMINN
35
o
Safnið í Görðum
Steinsvör. En þótt ég styðjist að
miklu leyti við vörina, eins og hún
eitt sinn var, þá hefur þó eitt og
annað komið inn i myndina siðan,
byggingar og annað. Ég hafði þó
nógu mikið áf henni til þess að
geta byggt upp þetta likan.
Ég reyndi að koma fyrir á lik-
aninu flestu þvi, sem var i einni
verstöð, jafnframt þvi að sýna
athafnir manna við þær aðstæður,
sem þeir áttu við að búa á þeim
tima, sem likaninu er ætlað að
leiða hugann að. Byggingarnar i
verstöðinni eru: Fjórar verbúðir,
gerðar eftir gömlum lýsingum á
verbúðum, svo og hjallur. Enn
fremur grjótbyrgi til þess að
herða i fisk, þar er hlaðið i topp.
Þá eru opin byrgi, þar sem fiskur
var saltaður. Þá er sundvarða —
leiðarmerki, önnur' af tveimur,
sem jafnan voru. Sýndur er
þorskhausahlaði á garðbroti,
burður á handbörum, það er að
segja fiskbörum, lifrar- eða slor-
skrina, brókakvislar, upp á þær
var sjóbrókum smeygt til þerris,
þá er aðgerð á veiðarfærum og
fleira.
Við hugsum okkur að við séum
stödd i verstöðinni árla morguns.
Það er verið að fara i róður, eitt
skipanna er fyrst af stað og tekur
slaginn i hægum kalda frá landi.
Annað skip er og komið af stað og
skipverjarnir róa út úr vörinni,
formaðurinn undir stýri. Það er
búiö að setja þriðja skipið fram,
formaður er kominn fram i, i sitt
rúm, hásetar bera farviðinn á
skip. Setning fjórða skipsins er
að hefjast. Áhöfnin raðar sér á
skip, hver maður við sitt rúm,
formaður er að signa yfir skutinn
eins og venja var og segja um
leið: „Nú setjum við fram i Jesú
.nafni”. Farviður skipsins er
reistur upp við búðina.
1 einni búðinni virðast menn
fara sér hægar en i hinum. Má þó
vera að þeir rói eins og hinir.
Tveir búðarmanna standa fyrir
utan búðina og ræða saman, bát-
urinn stendur skoraður i fjörunni
fyrir neðan, — fjögurra manna
far. Hin skipin eru sex- og áttær-
ingar. 011 eru skipin með sunn-
lenzku lagi og seglabúnaðurinn
eins og hann tfðkaðist löngum á
skipum við Faxaflóa.
Sú ösk fylgir þessu likani, að
hinir yngri i landinu megi, með
þvi að athugaþá mynder likanið
bregður upp, fá nokkra fræðslu
um muninn á þvi sem var og þvi
sem er. Likanið er mótað i
september 1963 og gefið safninu.
Minjagripur frá stór-
slysi
— Það hafa auðvitað oft orðið
sjóslys hér við Akranes, eins og
annars staðar þar sem róðrar eru
stundaðir?
— Já, þvi miður urðu þau bæði
mörg og stór á liðnum árum og
öldum. Þetta koffort, sem við
höfum hér fyrir framan okkur,
minnir okkur á eitt þessara
hörmulegu slysa. Það slys var
meira að segja óvenjulega átak-
anlegt.
Það var sextánda september
1905. Opið skip , sem var á leið frá
Reykjavik til Akraness, lenti i
dimmu éli á Flösinni hér fyrir
utan, fórst þar. Þeir sem á
skipinu voru, alls ellefu manns,.
drukknuðu allir. Þar af voru tvær
ungar stúlkur.
Flestir, sem á skipinu voru,
voru sjómenn að koma heim eftir
langa útivist á skútum, sem
gerðar voru út frá Reykjavik.
Þeirra á meðal voru fjórir bræður
frá Kringlu á Akranesi,
Helgasynir. Nöfn þeirra og aldur
voru sem hér segir: Jón, 28 ára,
Helgi 26 ára, Gunnar 22 ára og
Olafur 19 ára. Systir þeirra,
Valgerður, var 21 árs, hafði verið
i kaupavinnu i Gufunesi um
sumarið, en tók sér nú far með
skipinu heim i fylgd með bræðr-
um sinum. Það varð hlutskipti
þessara systkina að ljúka ævinni i
blóma aldurs sins við strönd
æskubyggðar sinnar.
Eitt af þvi fáa, af farangri
skipsins, sem fannst óskemmt,
var þetta koffort. Það rak með
mmhaldi sinu nærri óskemmdu.
Meðal þess var sumarkaup
tveggja bræðranna, þeirra Gunn-
ars og Ölafs. Foreldrar systkin-
anna gáfu Jóhönnu Isleifsdóttur
frá Katanesi koffortið að Gunnari
látnum, en hún var heitbundin
honum, þegar slysið varð. Siðan
átti Jóhanna koffortið, unz hún
gaf það byggðasafninu, 4. október
1959. Hún er nú látin.
Koffortið er eins og það var,
þegar sjórinn skilaði þvi á land ,
16. september 1905, utan að settur
hefur verið listi innan i það og það
málað. Aður var það gult á lit.
Koffortið var sprengt upp, þegar
það rak, og það ber þess enn
menjar.
Með skipinu drukknuðu einnig
þrir bræður frá Innsta-Vogi,
Björnssynir, allir um- og undir
tvitugu. Enn fremur Aldis
Kristjánsdóttir frá Kirkjuvöllum
á Akranesi, mikil vinstúlka
Valgerðar. Höfðu þær verið sam-
an i Gufunesi um sumarið.
Hver vill vita tóbaks-
pontuna sina i London —
eftir sinn dag:
— Á eftir þessari miklu
sorgarsögu væri gott að breyta
um efni. Áttu ekki eitthvað hér i
safninu, sem tengt er
gamansömum minningum?
— Jú, ekki neita ég þvi, — og þó
fer það nokkuð eftir þvi, hvað
mönnum þykir skemmtilegt. Það
sem einum þykir kimilegt, lætur
annan með öllu ósnortinn.
Hér er saman komið drjúgt
safn af tóbaksbaukum, og yfir
þeim stendur skráð: ,,Þeim varð
ekki rótt i útlegðinni.”
Arið 1958 var Sturlaugur
Böövarsson, framkvæmdastjóri á
Akranesi á ferð i London og kom
þá til frænku sinnar, þar i borg,
lafði Elton. Hún fer þá að færa
það i tal við hann, að kunningja-
kona hennar þar I borginni, ekkja
fyrirmanns, ætti safn af tóbaks-
baukum, sem komnir væru frá
Islandi, og vildi hún gjarna að
þeir færu til Islands aftur.
Svo var mál með vexti, að
fyrir- og um seinustu aldamót
hafði þessi látni herramaður ver-
ið við laxveiðar á tslandi og feng-
iðáhuga á þvi að safna islenzkum
tóbaksbaukum. Honum hafði orð-
ið vel ágengt, og átti hann stórt
safn, er hann lézt. Eftir dauða
mannsins haföi kona hans látið
baukana fala, og hafði mjög
reytzt úr safninu, er Sturlaug bar
þar að garði. Fór frúin fram á, að
Sturlaugur keypti af sér, það sem
eftir væri og flytti það með sér
heim til fyrri átthaga. Lét hún i
það skina, að ekki væri kyrrt i
kringum baukana, en Sturlaugur
lét til leiðast að kaupa þá, með-
fram til þess að létta af frúnni og
húsinu óþægindum þeim er af
baukunum stöfuðu. Sturlaugur
keypti þarna tiu bauka og tvennar
tóbaksdósir, allt saman á háu
verði. Siðan gaf hann safninu
þetta i septembermánuði 1963.
Eins og sjá má, eru baukarnir
allir af betra taginu og flestir úr
völdu efni og vel búnir.
— Er nokkur leið að vita um
fyrri eigendur baukanna?
— Nei, en vafalust má teja, að
margir þeirra hafi verið i eigu
fyrirmanna islenzkra. Tveir
baukanna erumerktir, svo og dós-
irnar hvorar tveggja, þó aðeins
fangamarki og ártölum. Annar
baukurinn ber fyllra auðkenni á
stétt: H. J. Bachmann. Þess má
og geta, að hinn brezki
herramaður mun aðallega hafa
verið við laxveiðar hér i Borgar-
firöi og hefur þvi fengið baukana
hér um slóðir, flesta ef ekki alla.
Það má þvi segja, að þeir séu nú
komnir i sina heimahaga.
— Ætli að það hafi verið veruleg
brögð að ókyrrleika i kringum
baukana þarna I Lundúnum?
— Já, það var vist hreinn og
beinn draugagangúr. Eftir þvi
sem frúin sagði, var henni ekki
rótt ihúsinu. Hlutir voru færðir úr
stað, og sitthvað gerðist, sem
henni þótti óviðkunnanlegt. Nú,
það var kannski ekki við þvi að
búast, að gamlir og góðir
tóbaksmenn borgirzkir vildu vita
ponturnar sinar vera að flækjast
úti i London.
— Var svo ekki allt rólegt i
kringum þessa hluti, eftir að þeir
voru hingað komnir?
Verður Elliðaár-
svæðið nú skipulaat?
A fundi borgarstjórnar Reykja-
vikur, lögðu fulitrúar Frara-
sóknarmanna fram merkilega til-
lögu um skipulag Elliðaársvæöis-
ins.
Guðmundur G. Þórarinsson
hafði framsögu af hálfu flutnings-
manna og sýndi fram á það með
rökum, að mjög aðkallandi væri
að setja skorður við framkvæmd-
ir á þessu svæði og fela stofnun-
um, einsog þróunarstofnun,
náttúruverndarnefnd og skipu-
lagsnefnd að vinna saman að
heildartillögum, sem fælu I sér
framtiðaráform höfuðborgarinn-
ar varöandi þessa perlu I borgar
landinu.
Var tillögu þeirra vfsað til
nefndra aðila.
Það kom fram við umræður, að
uppfyllingar við ósa Elliðaánna
eru til komnar á mjög einkenni-
legan hátt.
Enginn embættismaður eða
stofnun á vegum borgarinnar
kannast við að hafa fyrirskipað,
eða heimilað sorp og jarðvegs-
flutninga, sem mynda svonefnd-
an „Geirshólma” og renna
Elliðaárnar þvi nú gegnum jarð-
vegsbakka, sem sturtað hefur
verið — að þvi er virðist — skipu-
lagslaust af flutningabilum.
Merkileg jarðlög hafa verið hulin
um alla eilifð og fugla og dýralifi
breytt.
Nánar er sagt frá þessu á öðr-
um stað i blaðinu i viðtali við
Guðmund G. Þórarinsson.
JG
Miklar framkvæmdir
á Vopnafirði
SS-Vopnafirði. Framkvæmdir eru
með mesta móti á Vopnafirði
sem annars staðar á landinu.
Langt er komin smiði nýs frysti-
húss I eigu kaupfélagsins og er
búizt við að það komist i gagnið á
næsta ári.
Verið er að reisa sex verka-
mannabústaði og smiði þriggja
þeirra má heita lokið. Auk þeirra
er i smiðum nær tugur annarra
ibúðarhúsa. Þá er mikið um úti-
húsbyggingar i sveitinni.
I haust lýkur lagningu oliu-
malar á hálfs annars kilómetra
götukafla og þeim framkvæmd-
um verður haldið áfram á sumri
komandi. Oliumalarlögnin er
þáttur i þriggja ára áætlun Sam-
bands sveitarfélaga á Austur-
landi um gerð varanlegra gatna.
Sláturtið stendur sem hæst og er
áætlað„að slátra 15000-16000 fjár.
Dilkar eru vænir.
Togarinn Brettingur hefur
aflað ágætlega, en afli bátanna
hefur verið lélegur i sumar.
Veðrátta hefur verið einmuna
góð að undanförnu.
Atvinna er gifurlega mikil og
skortir raunar tilfinnanlega fólk
til flestra starfa.
-HHJ.
— Eftir að þessir baukar voru
komnir I safnið i Göðrum, spurði
ég safnvörðinn, Magnús Jónsson,
kennara, sem lengi var vörður i
safninu, hvort nokkur breyting
hefði orðið á andrúmsloftinu, eftir
að baukarnir komu þangað. Hann
svaraði þvi til, að sér hefði að visu
alltaf þótt ágætt að vera i safninu
og kunnað vel við sig, en eftir að
baukarnir hefðu komið, hefði
brugðið svo við, að nú’liði sér þar
ennþá betur en nokkru sinni fyrr.
Andrúmsloftið væri enn rórra og
hlýlegra nú en áður, sagði hann.
Á morgun verður dagur-
inn i dag orðinn saga.
— Þetta er meira en liklegt. En
segðu mér nú eitt, séra Jón:
Safnar þú nokkrum hlutum nema
þeim, sem komnir eru til ára
sinna?
— Já, blessaður vertu. Ég held
nú það. Eins og vitum báðir, þá er
það sem gerðist i gær, er að
gerast i dag eða mun gerast á
morgun — þetta er allt orðin saga
innan skamms. „Sjá, timinn, það
er fugl, sem flýgur hratt,” kvað
skáldið forðum.
Ég er alltaf að safna. Þetta er
orðið svo mikil árátta, að ég
stoppa ekki fyrr en ég stingst
niður i hana, þessa dimmu, sem
okkar allra biður. — Þróunin er
lika svo ör, að það er engu siður
nauðsyn að safna þeim hlutum, er
voru i notkun fyrir fáum árum,
teir verða orðnir úreldtir eftir
skamma stund, margir hverjir.
Ég náði lika I fyrsta sementspok-
ann sem pakkaður var hérna i
sementsverksmiðjunni. Hann er
mjög sögulegur gripur. Mér er
annt um að ná i allt, sem snertir
söguna — alltsem er saga, er mér
kært. Sementsverksmiðjan lét
smiða vandaðan skáp utan um
pokann og hann er hér til sýnis i
safninu, undir gleri. Og auðvitað
erhann fullur af sementi, þetta er
ekki aðeins poki með nafni v.erk-
smiðjunnár, nei, ég held nú siður.
— Nú hafa ekki allir jafnmikinn
áhuga á söfnun. Finnst þér þetta
fara eftir aldri fólks?
— Mér til mikillar ánægju
þykist ég hafa orðið þess var, að
unga fólkið hafi engu minni áhuga
á þessum hlutum en þeir sem
eldri eru. Til þess er lika gott að
vita, þvi að fátt er ungu kyn-
slóöinni hollara en þekkja fortið
þjóðarinnar. Bezta sögukennsla
sem til er, er að lofa nemendum
að sjá þá hluti, sem talað er um,
og dreifa á þeim, Kennari getur
lýst gömlu hlóðaeldhúsi vel og
skilmerkilega og nemendur hans
verið litlu nær, þegar kennslu
stundin er úti. En þegar hann hef-
ur farið með allan hópinn
I gamalt hlóðaeldhús, sýnt þeim
pott á hlóðum og allt annað, sem
i sliku eldhúsi á að vera, þá fyrst
er von til þess að nemendunum
renni I merg og bein munurinn á
llfsháttum ömmu og langömmu
og nútimahúsmóðurinnar, sem
ekki þarf annað að gera en að
snúa takka og skrúfa frá krana,
þá hefur hún vatn, ljós og heitt
undir potti, hvenær sem hún vill.
Það er dálitið annað en að þurfa
að byrja á þvi að moka öskunni
út úr hlóðunum, kveikja upp eld,
sækja vatn út I læk, áður en hægt
er að hita sér kaffisopa. Slíkur
samanburður fortiðar og nútiðar
held ég að sé drýgsta söguþekk-
ing sem hægt er að öðlast.
„Bezta hvildin er
að.....”
— Hvernig hefur nú verið, séra
Jón, að stunda svona gifurlega
umfangsmikið aukastarf með
annasömu embætti?
— Ef mönnum finnst þeir
þurfa að slappa af, án þess þó að
þeir séu dauðþreyttir likamlega,
eiga þeir ekki að leggjast upp i
sóffa. Það er þveröfug aðferð.
Bezta hvildin er að skipt alveg urn
verk, leiða hugann að einhvevju
allt öðru og óskyldu þvi, sem
dagsverkið er venjulega holgað.
Þessi söfnun min hefur verið mér
ómetanleg hvild og tilbreytingi
annasömu embætti, þangað hef
ég sótt þá endurnæringu, sem ég
ekki hefði öðlazt nieð þvi að
leggjast fyrir og sofa, þegar mér
fannst ég vera þreyttur. Þetta
hefur mest verið fyrir mig sjálfan
gert, og er þvi ekki af miklu að
státa.
Hitt er sve annað mál, að ef
einhver hefur gang af þessu tóm-
stundaverkí minu, þá er það gott,
og eykur ánægju mina af þvi að
hafa fengizt við þessa iðju. — VS
Minnir á snotran bursta
bæ
„Hann er ráðrikur og öfga
fullur undir sléttu yfirborði og
löngum eins og á varðbergi
Hann minnir helzt á snotran
jarðgróinn burstabæ, sem
hrististog skekst við minnsta
landskjálfta, án þess að
hrynja.” Þetta segir Lúpus
meðal annars i palladómi um
Stefán Gunnlaugsson alþingis
mann. . Það er alltaf gaman
að lesa hina hressilegu dóma
Lúpusar um alþingismennina
okkar, þótt ekki séu allir sam
mála honum.
i skagfirzkum
stóöréttum
Stóðréttir eru að mestu niður
lagðarhér sunnan fjalls, enda
mun bændum meinað að reka
hross sin á afrétt. En hrossa-
bændur fyrir norðan hafa enn
heimild til að nytja afréttinn
til beitar fyrir stóðið. Skag-
firðingar eiga margt hrossa
og ekki færri en fimm þúsund-
ir rúmar samkvæmt framtali.
Stóðréttir eru þvi mikill við-
burður i Skagafirði. Ljós
myndari Vikunnar brá sér i
skagfirzkar réttir og tók þar
skemmtilegar myndir af
mönnum og hestum.
handverks-
náði heims-
Sonur
mannsins
frægð
„Hann var þriðji i röðinni af
átján systkinum, en af þeim
komust aðeins sex á legg.
Hann átti sér drauma, sem
engin likindi voru til að gætu
nokkurn tima rætzt. En með
ósigrandielju og sjálfstrausti,
sem nálgaðist það að vera
sjúklegt, tókst honum að
komast i mikil efni og sitja við
borð voldugustu þjóðhöfðingja
Evrópu.” Sjá grein um þýzka
málarann Albrecht Diirer i
nýjustu Viku, en henni fylgja
litmyndir af verkum hans.