Tíminn - 04.11.1973, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 4. nóvember 1973.
Menn 09 mákfni
,,Mat okkar sjólfra
á heimsdstandinu"
ilaustmynd úr Keykjavlk. Myndin er tekin l gamla kirkjugarbinum viö Aöalstræti. Timamynd Róbert.
Yfirlýsing
þriggja flokka
Það hefur jafnan veriö yfirlýst
stefna allra þeirra þriggja flokka,
sem upphaflega stóðu að þátttöku
íslands i Atlantshafsbandalaginu,
að hér yrði ekki erlendur her á
friðartimum. Aðuren island gekk
i Atlantshafsbandalagið, fóru
fulltrúar þessara flokka til Was-
hington og áréttuðu þetta sér-
staklega við forustumenn þar. 1
þeim viðræðum var þaö staðfest,
að þótt hér væri ekki erlend her-
stöð, væri þátttaka tslands i At-
lantshafsbandalaginu eigi að
siður mikilvæg, bæði fyrir tsland
og bandalagið, þar sem árás á Is-
land yrði þá talin árás á banda-
lagið og það gæti þvi gripið inn i ef
slik árás væri gerð. Þetta gæti
bandalagið hins vegar ekki gert,
ef tsland stæði utan þess sem
hlutlaust land. Þátttaka tslands i
bandalaginu væri tslandi þannig
mikilvæg vörn, þótt hér væri ekki
erlendur her. Areiðanlega var
það þessi yfirlýsing hinna erlendu
aðila, sem réð mestu um það, að
tsland gekk i bandalagið.
Það var ekki fyrr en tveimur
árum eftir inngönguna i Atlants-
hafsbandalagið, sem varnar-
samningurinn við Bandarikin var
gerður. Þá stóð Kóreustyrjöldin
sem hæst og menn óttuðust, að til
heimsstyrjaldar gæti komið þá og
þegar. Af þeim ástæðum þótti ts-
lendingum öruggara að hafa hér
herlið um sinn, en með eins og
hálfs árs uppsagnarfresli var
tryggt, að hægt væri að losna við
hersetuna, slrax og friðarhorfur
bötnuðu. Alltal' siðan hefur það
verið yíirlýst stefna áðurnefndra
þriggja flokka, að tsland yrði ekki
hersetiö á friðartimum. Þannig
fórust t.d. Emil Jónssyni orð á Al-
þingi 1970:
,,Þót við höfum góða reynslu af
samskiptum við varnarliðið og
þau hafi farið batnandi, þá er
okkur hollast að hafa ekki erlent
herlið hér á landi til langdvalar”.
Dregið úr
vígbúnaði
Það má heita sameiginlegt álit
allra, að siðustu árin hafi sambúð
austurs og vesturs i Evrópu farið
mjög batnandi. Sérstaklega hefur
þó orðið augljós bati á sambúð
Bandarikjanna og Sovétrikjanna.
Augljós afleiðing þess, að menn
óttast nú styrjöld minna en áður,
er samdráttur vigbúnaðar hjá
flestum þjóðum Vestur-Evrópu. 1
grein eftir vestur-þýzka blaða-
manninn Theo Sommer, sem
nýlegá birtist i Newsweek, segir
m.a. um þetta á þessa leið:
„Frakkar og Bretar minnkuðu
her sinn eins og framast var unnt
upp úr 1960. Allar aðrar evrópsk-
ar aðildarþjóðir að Atlantshafs-
bandalginu eru ýmist að velta
fyrir sér eða framkvæma
endurskipulagningu og minnkun
heraflans.
Danir ráðgera til dæmsis að
draga það mikið úr varnar-
kostnaði, að styrkur hersins
minnki nálega um helming.
Belgir eru aö hugleiða að kalla
heim helming heraflans, sem þeir
hafa i Þýzkalandi, og stytta her-
þjónustutimann úr fimmtán
mánuðum i tólf mánuði (og meira
að segja tiu mánuði fyrir þá, sem
verða að dvelja i Þýzkalandi).
Ráðgeröir um styttingu her-
skyldutimans eru einnig uppi i
Hollandi og á Italiu. Italir ræða
þrjár leiöirað þessu marki. Allar
hefðu þær i för'með sér fækkun i
italska hernum um 75 þúsund
manns frá þvi, sem nú er. Sumir
sérfræðingar halda meira að
segja fram, að fyrirhugaðar
breytingar geti leitt til fækkunar i
hernum um 140 þúsund manns.
Mjög svipuðu máli gegnir um
Vestur-Þjóðverja, en þeir leggja
aö sjálfsögðu meira af mörkum
til landhelgs Atlantshafsbanda-
lagsins en aðrar Evrópuþjóðir.
Rikisstjórnin i Bonn lækkaði her-
skylduna úr 18 mánuðum i tólf á
siðast liðnu ári. Siðan skipaði
vestur-þýzka stjórnin nefnd, sem
mælti með mjög róttækum breyt-
ingum á skipulagi hersins.
Samkvæmt þeim tillögum á þó
hvorki að fækka i hernum né
lækka hernaðarútgjöld, en
yfirmenn og þjálfarar þriðju
hverrar herdeildar yrðu þá
aðeins fjórðungur af þvi, sem nú
er. Þetta eru ekki aðeins venju-
legar stjórnartillögur á pappir,
heldur má telja fullvist, að
vestur-þýzki herinn verður end-
urskipulagður með þessum eða
mjög svipuðum hætti.”
Stefna
Ólafs og Bjarna
Þannig eru nú flestar vest-
rænar þjóðir að draga úr herafla
sinum. Meginástæðan er sjálfsagt
sú, að striðshættan er talin minni
en áður. Astandið i þeim heims-
hluta, þar sem Island er. hefur
gerbreytzt siðan 1951, og hefur
aldrei verið friðvænlegra en nú,
alla trið frá striðslokum. Það er
þvi ekki nema eðlilegt, að af hálfu
Islands séu nú teknar upp við-
ræður um endurskoðun á varnar-
samningnum frá 1951, með það
fyrir augum, að herinn fari burt.
Allt annað er fyllsta brot á þeim
yfirlýsingum þeirra þriggja
flokka, sem stóðu að inngöngunni
i Atlantshafsbandalagið, að hér
skyldi ekki veröa her á friðartim-
um.
Þvi er það meira en furðulegt,
að Sjálfstæðisflokkurinn skuli nú
risa upp og krefjast hér hersetu
um ófyrirsjáanlegan tima, eða að
þvi er virðist jafnlengi og Rússar
hafi herskip á Norður-Atlantshaf-
inu. Þessi afstaða Sjálfstæðis-
flokksins er i algerri mótsögn við
fyrri yfirlýsingar hans. Hún er
fyllst fráhvarf frá þeirri stefnu.
sem þeir ólafur Thors og Bjarni
Benediktsson mótuðu svo eftir-
minnilega, þ.e. að hér skyldi ekki
verða erlendur her á friðartim-
um. Lengi munu áreiðanlega lifa
þessi orð Ólafs Thors, er hann
sagði á Alþingi, þegar rætt var
um inngönguna i Nato:
„Hann (þ.e. sáttmáli Nato) er
sáttmáli um það, að engin þjóð
skuli nokkru sinni hafa her á is-
landi á friðartimum. Hann er
sáttmáli um það, að aldrei skuli
herstöðvar vera á Islandi á frið-
artimum.”
Vantraust
d Nato
Jafnhliða þvi, sem Sjálfstæðis-
flokkurinn er hér að snúast frá
fyrri stefnu sinni og tekur upp
baráttu fyrir varanlegri hersetu,
gerir hann eins litið úr þátttöku
okkar i Atlantshafsbandalaginu
og verða má. Skrif Mbl. gefa nú
daglega til kynna, að þátttaka
okkar i Atlantshafsbandalaginu
sé einskis virði, nema hér séu
erlendar herstöðvar. Mbl. reynir
eftir megni að fela þá staðreynd,
að samkvæmt sáttmála Atlants,-
hafsbandalagsins er árás á lsl.and
sama og árás á bandalgjjðr'Þátt-
takan i bandalaginu tryggir
okkur það, að sá aðili, sem kynni
að vilja ráðast á tsland eða her-
taka það, gerir sér ljóst, að með
þvi er hann að ráðast á banda-
lagið og yrði þvi að mæta gagn-
svari þess. Fyrir Atlantshafs-
bandalagið er það lika mikilsvert
að geta gripið hér inn i, sem það
gæti ekki, ef Island væri hlutlaust
land.
Það er skiljanlegt, að Þjóövilj-
inn reyni að gera litið úr Nato og
gagnsemi þess að vera aðili að
þvi. En hitt er furðulegt. að Mbl.,
sem telur sig fvlgjandi Nato. telji
þátttöku i þvi einskis virði, nema
hér sé jafnframt erlendur her.
Þess er svo að gæta, að það hef-
ur jafnan komið skýrt fram i máli
núverandi utanrikisráðherra, að
þótt stefnt væri að brottför hers-
ins við endurskoðun varnar-
samningsins, yrði það tekið til at-
hugunar, hvernig hægt væri að
veita Nato nauðsynlega fyrir-
greiðslu án erlendrar hersetu.
Það mun vafalitið verða eitt
helzta atriði þeirra viðræðna,
sem eru framundan um endur-
skoðun varnarsamningsins.
AAat íslendinga
sjdlfra
Morgunblaðið kvartar undan
þvi, að utanrikisráðherra hafi
ekki verið nógu duglegur i öflun
álitsgerða frá sérfræðingum um
hernaðarlega þýðingu Islands.
Fyrir liggur þó orðið álitlegt safn
slikra greinargerða. Að sjálf-
sögðu er rétt að hafa slik skjöl til
hliösjónar, þegar rætt er um
varnarmál islands. Það, sem ber
að leggja til grundvallar, er þó
miklu fremur stjórnmálalegt mat
en hernaðarlegt eða m.ö.o. hvort
ástandið sé metið friðvænlegt eða
ófriðvænlegt. Þetta geta ts-
lendingar metið eins vel og aðrir
og þurfa þar ekki á neinni aðstoð
útlendinga að halda. Það hefur
lika alltaf verið sjónarmið ts-
lendinga, að það ætti að fara eftir
mati þeirra sjálfra en ekki út-
lendinga. hvort hér eigi að vera
erlendur her eða ekki. Á ráð-
herrafundi Atlantshafsbanda-
lagsins. sem haldinn var i
Reykjavik i júni 1968, var þetta
mjög sterklega áréttað i ræðu,
sem Bjarni Benediktsson hélt, en
honum fórust m.a. orð á þessa
leið.
„Varðandi land mitt er það að
visu svo, að viö höfum sérstakan
varnarsamning innan Atlants-
hafsbandalagsins við Bandarikin,
en það fer alveg eftir mati okkar
sjálfra á heimsástandinu, þegar
þar að kemur, hversu lengi
bandariskt lið dvelur á Islandi.”
(Mbl. 25. júni 1968).
Þvi miður hafa ritstjórar Mbl.
annað álit á þessu máli en Bjarni
Benediktsson. Eins og þeir túlka
þetta mál nú, þá á að fara eftir
mati erlendra herfræðinga á
fræðilegri hernaðarþýðingu Is-
lands en ekki eftir „mati okkar
sjálfra á heimsástandinu”, eins
og Bjarni Benediktsson orðaði
það.
Sambúðin
innan flokkanna
I blöðum andstæðinga Fram-
sóknarflokksins er nú reynt að
gera sér mat úr vissum ágrein-
ingi, sem rikir innan vébanda
hans og litillega hafa einnig færzt
út fyrir flokkinn. Þessi blöð eru
hins vegar sagnafá um ástandið i
eigin flokkum. Mbl. greinir t.d.
ekki frá þeirri gremju, sem fer
hraðvaxandi innan Sjálfstæðis-
flokksins sökum þess, að Geir
Hallgrimssyni hlotnaðist for-
mannssætið á annan og auðveld-
ari hátt en búizt hafði verið við.
Þ,á er enn ekki séð fyrir endann á
afieiðingum bardagans mikla,
þegar formannskjör fór fram á
þingi ungra Sjálfstæðismanna,
sem haldið var á Egilsstöðum
fyrir tæpum tveimur mánuðum.
Þá gleymist það ekki heidur, að
Alþýðubandalagið á það enn
ógert að setja sér stefnuskrá, þótt
það eigi senn 10 ára afmæli sem
stjórnmálaflokkur. Ástæðan til
þess er einfaldlega sá ágreining-
ur sem rikir um það hvort stefn
an eigi frekar að vera sosialistisk
eða sosialdemókratisk.
Alþýðubandalagið reynir nefni-
lega að hafa innan vébanda sinna
fólk, sem er verulega ósammála.
Þjóðráðið til að fullnægja þeim
tilgangi er að hafa enga stefnu-
skrá! Litið er ástandið betra hjá
Alþýðuflokknum og Samtökun-
um. Þessir aðilar hafa fyrir
skömmu birt stefnuskrá fyrir-
hugaðs Jafnaðarmannafl. Islands
og gengiö svo meistaralega frá
henni, að þar er sneitt fram hjá
öllum ágreiningsatriðum.
Útkoman verður þvi stefnuskrá,
sem segir raunlegulega ekki
neitt. Þetta er vitanlega gert til
þess að sneiða hjá ágreiningi,
sem er fyrir hendi, og á eftir að
koma i ljós, þegar lengra kemur
sameiningunni.
Norræn reynsla
Stundum má lesa það i and-
stæðingab1öðunum, að
Framsóknarflokkurinn sé stefnu-
litill flokkur og byggist það á þvi,
að hann aðhyllist hvorki kapital-
isma né sosialisma. Samkvæmt
þessum kokkabókum eru megin-
stefnur i stjórnmálum ekki nema
tvær. Þeir, sem ekki aðhyllast
aðra hvora þeirra, séu skoðana-
lausir og þekki ekki i sundur
hægri og vinstri.
Til að afsanna þessa kenningu,
þarf ekki annað en að visa til
Norðurlanda. Þar stenzt þessi
kenning illa próf reynslunnar á
Norðurlöndum. Þar hefur um all-
langt skeið hvorki verið stjórn-
að eftir kokkabókum ihaldsstefn-
unnar eða sosialismans. Þar
hefurþrigja stefnan, frjálslynd
umbótastefna, mótað stjórn-
málaþróunina um langt skeið.
Þessi stefna hefur haft meiri og
minni áhrif á alla flokkana þar.
Hún hefur gert ihaldsflokkana
hófsamari. Hún hefur dregið úr
öfgum til beggja handa.
Hvernig hefur það svo gefizt
Norðurlöndum að hafna hinni
ómenguðu ihaldsstefnu og hinum
hreinræktaða sósialisma og
fylgja i staðinn þróunarleiö
frjálslyndrar umbótastefnu? 1
stuttu máli er þessi reynsla sú, að
félagslegar og verklegar fram-
farir hafa óviða orðið meiri eða
lifskjörin betri og jafnari en
einmitt á Norðurlöndum. — Þ.Þ.