Tíminn - 24.01.1974, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
Fimmtudagur 24. janúar 1974.
Valgarð TKoroddsen:
Þar sem Serkirnir
koma að landi
reka þeir fólkiö saman eins og fé i
rétt. Fáeinar hræður geta falið
sig i gjám og skútum. Úr hópnum
eru þeir valdir, sem helzt sýnast á
vetur setjandi og hneppa i ánauð.
Hinum er sálgað.”
Enn segir:
„tslendingar sátu eftir, lostnir
skelfingu. Þeir ortu um Tyrkjana
bljúgt bænakvak, kraftakvæði,
særingar, skutu máli sinu til kon-
ungs i fjarlægu landi, til himna-
föðurs eða myrkravaldanna. En
þeim kom ekki til hugar að
treysta á sjálfa sig og vopnast til
almennra landvarna.”
Svo segir Sigurður Nordal i Arfi
íslendinga um afkomendur vik
inganna, sjö hundruð árum eftir
lok landnámsaldar.
Hugmyndir landsmanna um
eign varnir hafa ávallt verið af
mjög skornum skammti. Ekki
vantaði þó hina fornu vikinga
þann eiginleika að vera herskáir
og vigreifir, og afkomendur
þeirra munu tæplega hafa verið
meiri friðarsinnar en almennt
hefur verið og er meðal ibúa ann-
arra þjóðlanda, þar sem land-
vörnum hefur verið haldið
uppi. ísland eitt hafði og hefur
hérsérstöðu, og sú sérstaða hefur
frá upphafi mótað sjálfstæðismál
landsmanna.
Nú eru landvarnirnar i brenni-
depli þjóðmálanna. Sumir vilja
hafa landið varnarlaust, aðrir
vilja fela þær erlendum rikjum,
og enn aðrir að landsmenn gegni
friðsamlegum þjónustustörfum i
þágu erlends varnarliðs.
Aður en lengra er haldið, skul-
um við þó stikla aftur i timann og
gæta betur að fornsögulegum rót-
um þessa vandamáls.
Þjóðveldið
Stjórnarfar landsins á söguöld
byggðist á veldi guðanna. Þeir
settu sér sameignleg lög, sem
vitrustu menn þess tima lögðu i
upphafi á minnið. Lögin voru
kveðin upp á Alþingi, og þar var
einnig dómsvaldið. Hins vegar
var ekkert sameiginlegt fram-
kvæmdavald til I landinu.
Framkvæmdavaldið, sem frá
örófi alda hefur verið frumein-
kenni eins rikis, var hins vegar i
raun i höndum hinna einstöku
goða.
Slikt stjórnarfar mun ekki hafa
átt sér hliðstæðu i öðrum löndum,
enda eru fræðimenn i vafa um,
hvort hugtakið riki eigi við umþað
samfélag, sem hér var á söguöld,
og nota oft i stað þess heitið þjóð-
veldi.
t fornum ritum mun orðið riki
hafa verið notað um erlend þjóð-
felög og einnig um goðorðin is-
lenzku, en ekku um hið islenzka
þjóðfélag.
Það má með nokkrum rétti
segja, að Island hafi aldrei á
söguöld verið eitt riki, heldur
mörg, jafnmörg goðorðunum.
Goðarnir, og siðar höfðingjarnir,
sem við tóku af þeim, háðu deilur
og bardaga sin á milli, hliðstætt
almennum erjum og vopnaskipt-
um rikja á milli.
Það er fleira sem rennir stoðum
undir þetta sérkenni islenzks
þjóðfélags til forna. Islenzkir vik-
ingar leituðu sé frægðar og frama
hjá erlendum konungum, gengu
á mála hjá þeim, urðu hirðsvein-
ar þeirra og tóku þátt i landvörn-
um hinna erlendu rikja.
Hins vegar er þess aldrei getið,
að vikingarnir hafi stofnað til
varna eigin heimalands. að eina,
sem um getur um varnir lands-
ins, er hin gamla sögn um land-
vættirnar, griðunginn, bergris-
ann, gamminn og drekann, sem
enn eru varðveitt i skjaldarmerki
íslands.
Valgarð Thoroddsen
Slik landvörn kom þó að litlu
gagni, þegar Hákon Noregskon-
ungur hugðist leggja landið undir
krúnu sina. Það gerði hann án
þess að senda einn einasta vik-
inga sinna til að hertaka landið.
Hér var ekkert allsherjarriki,
ekkert sameiginlegt viðnám, að-
eins striðandi héraðshögðingjar,
sem sóttu hald og traust til kon-
ungs og ásældust metorð úr hans
hendi. Einn þeirra öðlaðist jarls-
tign, og þar með var saga þjóð-
veldisins öll.
Það er freistandi að leiða hug-
ann að þvi, hver örlög þjóðarinn-
ar hefðu orðið, ef Island hefði ver-
ið eitt riki, undir honungsstjórn
eða með lýðveldisskipulagi.
Vissulega hefði slikt riki, á tim-
um vikinganna, haft landvarnir.
íbúatala Noregs á þessum tima
var nálægt fjórum sinnum meiri
en tslands, og Noregskonungur
hefði tæplega lagt út í að senda
her til landsins, og má þar m.a.
tilnefna tvær ástæður. t fyrsta
lagi hefði þurft mikinn og traust-
an skipakost til að sækja yfir
þetta mikla og viðsjárverða haf á
norðurhveli jarðar, og i öðru lagi
hefði leiðangur veikt um of eigin
varnir Noregs gagnvart herská-
um og áreittum nágrönnum.
Sagnir herma, að Noregskonung-
ur hafi hugleitt slikan leiðangur,
en hætt við hann, jafnvel þótt
hann hafi ekki þurft að gera ráð
fyrir sameiginlegum vörnum
landsmanna.
Þær hörmungar, og afleiðingar
þeirra, sem yfir landsmenn
dundu á næstu öldum og urðu til
þess að þeim fækkaði úr um 80
þúsund niður i nær 30 þúsund
manns, hefðu tæplega átt sér stað
isvo rikum mæli, ef ein miðstjórn
hefði verið fyrir landið,! stað þess
að hvert hérað varð að hugsa um
sig sjálft.
Nokkur mælikvarði á velgengni
eins lands er fjölgun ibúa þess.
Ef Islendingum hefði fjölgað jafnt
og Norðmönnum frá söguöld,
ættu þeir nú að vera um 800 þús-
und en eru, eins og kunnugt er,
um 300 þúsund.
Það má leita viða um saman-
burð á afkomendum hinna is-
lenzku og annarra vikinga, og
jafnvel i þeim efnum kanna sögu
hinna norrænu vikinga i Englandi
og Frakklandi. Viðast rekast
menn á hið sama, frama hinna
erlendu, en þverrandi þrótt hinna
islenzku. Ein af skýringunum, og
ekki sú veigaminnsta, er sú, að
hér á tslandi var aidrei stofnað
riki í þess orðs fyllsta skilningi,
með þeirri rikisvitund, samkennd
og samhjálp, sem þvi fylgir.
Aldir liða, og loks fer að birta til
fyrir baráttu margra mætra og
viðsýnna manna. Þar verður
fremstur i flokki Jón Sigurðsson,
og hann gerir sér vissulega grein
fyrir, hvaða skilyrði þarf að upp-
fylla til stofnunar sjálfstæðs rikis.
Meðal annarra atriða hvetur
hann til stofnunar eigin islenzkra
landvarna.
Lýðveldisstofnunin
Á árinu 1944 er lokamarkinu
náð I sjálfstæðisbaráttu lands-
manna. Þá er stofnað lýðveldi i
landinu, riki á tslandi, og með ei-
róma samþykki Alþingis var þvi
sett stjórnarskrá, þar sem segir i
75. gr.:
„Sérhver vopnfær maður er
skyldur að taka þátt i vörn lands-
ins, eftir þvi sem nákvæmar kann
að verða fyrir mælt með lögum.”
Nokkur skuggi féll þó á þennan
atburð, þvi hann gerðist undir
hernaðarvernd erlends stórveld-
is, og án þess að nokkrir tilburðir
væru til að koma á fót fram-
kvæmd þessa mikilsverða ákvæð-
is stjórnarskrárinnar.
Menn ættu að spyrja, hvers
vegna þetta ákvæði var sett i hina
Islenzku stjórnarskrá, og hvers
vegna svo hljótt hefur verið um
það, — svo hljótt, að ekki einn ein-
asti islenzkur stjórmálaflokkur
hefur minnzt þess I hinu nær
tveggja áratuga þrasi um varnir
landsins, eftir að Danir hættu þvi
og við tóku stórveldi hins vest-
ræna heims.
Ég vil álita, að ákvæðið um eig-
in varnir hafi verið talið óhjá-
kvæmilegt fyrir fullvalda riki,
þótt framkvæmd þess hafi dreg-
izt, svo sem raun hefur á orðið.
Hvers vegna hafa svo margir
andúð á eigin landvörnum?
Menn segjast hafa andúð á
vopnaburði, en þó mun meirihluti
landsmanna óska eftir vopnuð-
um, erlendum mönnum hér til
landvarna og minni hlutinn, sem
er hlynntur austrænum siðum,
hefur ekki svo vitað sé gagnrýnt
hinn geysilega og vaxandi vopna-
burð hinna austrænu þjóða.
Hér skýtur eitthvað skökku við.
Svo segja aðrir, að við séum svo
litlir, að eigin landvarnir hafi
enga þýðingu. Þessi enning h^fur
að sum leyti við rök að styðjást,
þótt aðrir kunni að tengja hana
við hugarfar kjarkleysis og
kenndir minnimáttar. Það er ekki
ávallt hinn stóri, sem er sterkari,
þvi þar kemur margt til, og við
þekkjum sagnir allt frá timum
Daviðs og Goliats og fram á okk-
acdaga,sem sýna og sanna, að
vald hins stærsta er ekki ávallt
mest. Svo er til nokkuð, sem heit-
ir millirikjasamningar og
varnarbandalög milli skyldra og
vinveittra þjóða, sem að gagni
eru jafnt fyrir þá stóru sem þá
smáu.
Varnarmálin og lögsaganvið
strendur landsins eru óvéfengj-
anlega náskyld mál, þrátt fyrir
stjórnmálalegar yfirlýsingar um
hið gagnstæða. Þau ríki, sem hafa
stækkað lögsögu sina á hafi úti,
hafa öll sinar eigin landvarnir, og
þau hafagetað framfylgt lögum
sinum, þrátt fyrir andstöðu þeim
voldugri rikja, og án þess að til
alvarlegra átaka hafi komið.
Við skulum rétt aðeins gera
okkur i hugarlund, að Noregur
hefði farið að eins og við, varð-
andi útfærslu fiskveiðilögsögunn-
ar. Hefðu Bretar beitt þá sama
afriki og þeir leyfðu sér gagnvart
okkur? Ég leyfi mér að efast um
það, einfaldlega af þeirri ástæðu,
að nokkur hætta hefði verið
áátökum, sem illa hefðu mælzt
fyrir, en slik hætta var ekki fyrir
hendi varðandi tsland, sem tæp-
lega hefur bolmagn til að taka
miölungs brezkan togara og flytja
til hafnar.
Eigin landvarnir okkar þótti
smáum stil væru, gætu verið
trygging gegn ágengni annarra
þjóða. Mér er nær að halda, að
fiskveiðideilan við Bretland hefði
farið á annan og betri veg, ef hér
hefðu verið nokkrar, en einbeittar
landvarnir, og að aldrei hefði
komið til átaka við brezk herskip
við þær aðstæður.
Vissulega verða menn ávallt að
taka nokkra áhættu i lifi sinu. og
ekki siður þegar um lif heillar
Fjármálaráðuneytið
Söluskattur
Dráttarvextir falla á söluskatt fyrir desembermánuð
1973, hafi hann ekki verið greiddur í siðasta lagi 25.
þ.m.
Dráttarvextir eru 1 1/2% fyrir hvern byrjaðan mánuð
frá gjalddaga, sem var 15. janúar s.l., og verða
innheimtir frá og með 26. þ.m.
Tilboð óskast í
eftirtaldar bifreiðir, sem skemmzt hafa i umferðaróhöpp-
um:
Buick Le Sabre, árgerð 1965.
Chevrolet Blazer, árgerð 1972.
Bifreiðarnar verða til sýnis i dag á bifreiðaverkstæði
Bjarna Gunnarssonar, Armúla 28, Reykjavik.
Tilboðum sé skilað til Samvinnutrygginga, tjónadeild,
Ármúla 3, Reykjavik fyrir föstudagskvöld 25. janúar 1974.
1 14444 ‘M
mnim
* 25555
BÍLALEIGA
CAR RENTAL
BORGARTUN 29
þjóðar er að ræða. Hjá þvi verður
ekki komizt, þótt sjálfsögð sé að-
gæzla I öllum athöfnum okkar.
Fiskimenn okkar taka ávallt á
sig nokkra áhættu, þegar þeir
leggja frá landi og leita á fengsæl
fiskimiði okkar löghelguðu land-
helgi. Þá er það einnig skylda is-
lenzka rikisins að vernda þá gegn
ofbeldi erlendra veiðiþjófa.
Alþingi samþykkti einróma,
með fylgi allra landsmanna, 50
milna fiskveiðilögsögu, en Al-
þingi láðist algjörlega að gera
eitthvað raunhæft til þess að
framfylgja þessum lögum. Hér
var á ferðimri hið sama, sem
gerðist til forna — gnótt laga, en
skortur á ákvæðum til að fram-
fylgja þeim.
Nú eru uppi háværar raddir um
að auka enn lögsöguna úr 50 i 200
milur. 1 þessu sambandi kemur
mér Ihug maður, sem byggir hús.
Hann byrjar á grunnin, þvi að
öðrum kosti dettur það niður sem
ofar er, og brotnar. Við eigum i
arf gnægð laga, og gömul spak-
mæli segja: — Með lögum skal
land byggja —, en hvort það er
land eða hús, sem við byggjum,
þá þurfum við traustar undir-
stöður. Að öðrum kosti molnar
þetta allt i höndum okkar.
Varnarmálin
Stjórnarskrá islenzkra lýðveld-
isif mælir óvéfengjanlega fyrir
um eigin landvarnir. Þetta á-
kvæði hefur verið sniðgengið svo
kyrfilega, að það er raunverulega
eins konar feimnismál, sem
aldrei er minnzt á i umræðum um
varnarmálin.
Ef meirihluti landsmanna vill
að svo verði áfram, er
áhjákvæmilegt, að Alþingi sam-
þykki að fella þetta ákvæði brott
úr stjórnarskránni, en það jafn-
gildir hins vegar, að minum
dómi, yfirlýsingu um að tsland sé
ekki sjálfstætt riki, þvi enginn
vafi er á þvi, að annað riki, eða
rikjasamtök, myndu taka að sér
varnir landsins, ekki vegna hags-
muna Islands, heldur vegna
hagsmuna þeirra sjálfra, og
varna þeirra eigin lands.
Hernaðarleg þýðing tslands,
fyrir miðju Atlantshafi, hefur
það mikil úrslitaáhrif á noi'ður-
hveli jarðar, að stórveldin, eða
bandalög þeirra, telja sér nauð-
syn á aðstöðu hér, og taka sér þá
aðstöðu, hvort sem landsmönnum
eð það ljúft eða leitt.
Við ættum að freista þess að
vera raunsæ, og horfast i augu við
þá staðreynd, að vestrið hefur
þessa aðstöðu nú, og það sleppir
henni ekki. Það er ekki siðvenja
frænda okkar og nágranna að
höggva á hnútinn i slikum efnum,
heldur ræða málin frá öllum
hliðum um langan tima, þótt
niðurstaðan sé fyrirfram kunnug.
Flestum okkar mun þó sú niður-
staða verða geðfelldari en að
lenda i faðmlögum við rússneska
björninn.
Ef við viljum hafa hér sjálf-
stætt riki, og jafnframt hafa aug-
un opin fyrir þvi ástandi heims-
málanna, sem er og verið hefur
um tvo áratugi, hljótum við að
taka upp eigin landvarnir I sam-
starfi og með aðstoð hinna vest-
rænu bandalaga.
Einum er okkur það ofviða, en
vegna legu landsins er hér einnig
um hagsmunamál annarra rikja
að ræða, þeirra sjálfra vegna.
Aðstoð I þessum efnum tiðkast i
mörgum rikjum Evrópu, án þess
að það se talin skerðing á sjálf-
stæði þeirra.
Reynslan hefur sýnt okkur, að
við þurfum ekki að ótt-
ast erlenda þjóðernismengun,
þótt núverandi varnarlið sé hér
að nokkru marki og um nokkurn
tima, en ef við viljum heita sjálf-
stætt riki, verðum við einnig
sjálfir að taka raunverulegan
þátt i þessum málum, og ekki
verða lostnir skelfingu þótt við
þurfum að klæðast einkennisbún-
ingi og halda á byssu.