Tíminn - 22.02.1974, Blaðsíða 15

Föstudagur 22. febrúar 1974.
TÍMINN
15
Umsjón og ábyrgö: Samband ungra framsóknarmanna.
Ritstjórar og ábyrgðarmenn fyrir hönd stjórnar SUF: Ólafur Ragnar
Grimsson, Pétur Einarsson.
Skortur d vilja
í októbermánuði siðastliðnum, eða fyrir um
fjórum mánuðum, var haldið kjördæmisþing
framsóknarmanna á Austurlandi. Þar var að
sjálfsögðu rætt um hin alvarlegu ágreiningsmál
innan Framsóknarflokksins, eins og á öðrum
kjördæmisþingum flokksmanna á siðusta ári.
Kjördæmisþingið samþykkti sérstaka ályktun
um þau mál, þar sem lýst er þeirri skoðun, að það
sé skylda flokksstjórnarinnar að taka upp við-
ræður innan flokksins við þá aðila, sem málið
varðar, til þess að reyna að finna sameiginlega
lausn á ágreiningsmálunum.
Skömmu siðar var haldið kjördæmisþing i Suð-
urlandskjördæmi. Þar var tillaga, sem gekk i
sömu átt, lika samþykkt.
Loks var haldið kjördæmisþing i Reykjanes-
kjördæmi i lok nóvember. Þar var einnig sam
þykkt sams konar áskorun til flokksstjórnarinnar
og á Austurlandi.
Þessar samþykktir sýndu greinilega, að flokks-
menn viða um landið höfðu áhyggjur af þróun
mála innan Framsóknarflokksins, og töldu það
skyldu flokksforustunnar að hafa forustu um við
ræður innan flokksins, sem hefðu það markmið
að reyna að leysa þessi margvislegu ágreinings-
mál.
Miðstjórnarfundur SUF, sem haldinn var i
nóvember s.l., fjallaði að sjálfsögðu um þessar
áskoranir, og gerði um þær sérstaka samþykkt,
þar sem tekið var undir áskoranirnar og
lýst þeirri skoðun, að eðlilegt væri, að slikar við
ræður um ágreiningsmálin innan flokksins færu
fram sem fyrst.
Þótt fjórir mánuðir séu nú liðnir frá þvi fyrsta
áskorunin var samþykkt, hefur formaður flokks-
ins og framkvæmdastjórn ekki séð ástæðu til að
verða við þeim. Verður ekki betur séð, en það
skorti allan vilja til að verða við þessum áskorun-
um meðal þeirra, sem i raun fara með úrslitavöld
i flokknum.
Það er vissulega alvarlegt ihugunarefni fyrir
framsóknarmenn almennt, og þá auðvitað ekki
sizt fyrir þá, sem samþykktu og sendu flokksfor-
ustunni áskoranir sinar i góðri trú um, að þær
myndu hafa einhver áhrif.
Frestur á frest ofan
Það virðist ætla að ganga erfiðlega að halda
áfram viðræðunum við Bandarikjamenn
um endurskoðun varnarsamningsins. Eins og
flestir muna vafalaust, stóð eitt sinn til,að slíkur
fundur yrði haldinn um miðjan desember, en sið-
an hefur honum verið frestað hvað eftir annað, og
bendir nú allt til þess, að næsti viðræðufundur
verði ekki fyrr en eftir mánaðamótin.
Það er litt skiljanlegt, hvernig þannig er hægt
að standa að þessu máli, að stöðugt sé frestað
fundum um það, og það yfirleitt dregið á langinn
með öllum tiltækum ráðum. Miklu eðlilegra hefði
verið að ganga i málið af fullum krafti og af-
greiða það, en til þess hafa stjórnarflokkarnir
haft hátt i þrjú ár.
Nú er komið nóg af frestunum. Taka þarf málið
fyrir og afgreiða það i samræmi við stefnu
stjórnarflokkanna og ákvæði málefnasamnings-
ins og koma hernum þannig úr landi fyrir lok
kjörtimabilsins.
Útvarpserindi Ólafs Ragnars Grímssonar
um brottför hersins:
ER LÝÐRÆÐI
Á ÍSLANDI ?
Auk stjórnarskrár og laga er
islenzka stjórnkerfið grundvall-
að á ýmiss konar hefðum, sem
margar hverjar hafa i timans
rás öðlazt eins konar stjórnar-
skrárgildi. Þessar hefðir eru
rikur þáttur i hinu lýðræðislega
stjórnarformi, sem íslendingar
hafa tileinkað sér. Ásamt
mannréttindaákvæðum
stjórnarskrárinnar, kosninga-
lögum og öðrum formbundnum
rétti, eru þessar hefðir meðal
meginforsendna þess, að ís-
lendingar geta taiiö sig frjálsa
lýðræðisþjóð.
Nokkrir þættir þessara hefða
snerta starfsemi og stjórnskipu-
lega stöðu stjórnmálaflokk-
anna. Stjórnmálaflokkarnir eru
eins og kunnugt er meðal grund-
vallareininga stjórnkerfisins.
Það er þvi mikilvægt, að hátt-
erni þeirra sé i samræmi við
lýðræðislegar hefðir kerfisins.
Bregðist flokkarnir þeim skyld-
um, sem stjórnkerfiö leggur
þeim á herðar, getur lýðræði
meðal þjóðarinnar skerzt til
muna.
Aratuga reynsla hefur fest i
sessi þá hefð, að kosningar á ls-
landi snúast fyrst og fremst um
stuðning við einstaka flokka.
Hér hefur litið borið á einkenni,
sem i sumum öðrum löndum er
mjög rikjandi, að fólk kýs i
kosningum eingöngu með eða
móti tiltekinni rikisstjórn. Til-
vist margra flokka innan is-
lenzka stjórnkerfisins og sam-
steypustjórnarfyrirkomulagið,
sem hér hefur blómgazt frá öðr-
um áratug aldarinnar, hafa gert
það að verkum, að i kosningum
felur fólk ákveðnum flokki að
fara með umboð sitt. Flokkarnir
leggja fyrir fólkið mótaöa
stefnuskrá og gefa yfirlýsingar
um sérstök áform á komandi
kjörtimabili. Á grundvelli þess-
ara yfirlýsinga fara kosningar
siðan fram. Stefnuskrár stjórn-
málaflokkanna teljast þvi til
meginstoða hins íýðræðislega
stjórnarforms á íslandi.
Málefnasamningar
Að loknum kosningum ræðast
þingflokkarnir við um myndun
rikisstjórnar. Yfirleitt lýkur
þeim viðræðum með sérstökum
málefnasamningi milli tveggja
eða þriggja flokka, sem mynda
meirihluta að baki rikisstjórn-
ar. Málefnasamningurinn felur
i sér athafnaskrá rikisstjórnar-
innar. Sum atriði hans eru sam-
hljóða stefnuskrám allra rikis-
stjórnarflokkanna. Onnur eru
málamiðlun milli ólikra sjónar-
miða. Málefnasamningar sam-
steypurikisstjórna á tslandi eru
þvi yfirleitt tviþættir: Annars
vegar eru sameiginleg stefnu-
mið rikisstjórnarflokkanna,
hins vegar eru málamiðlunar-
lausnir þeirra á einstökum
stefnuágreiningi.
Málefnasamningur núverandi
rikisstjórnar samræmist vel
þessari hefð. í honum eru ýmis
ákvæði, sem greinilega bera
svipmót málamiðlunar, t.d.
ákvæðin um tryggingafélög og
oliusölu, einnig ákvæðið um
NATO, en þar er málamiðlunin
skýrt viðurkennd. 1 málefna-
samningnum segir: „Ágrein-
ingur er milli stjórnarflokkanna
um afstöðu til aðildar fslands að
Atlantshafsbandalaginu. Að
óbreyttum aðstæðum skal þó
núgildandi skipan haldast, en
rikisstjórnin mun kappkosta að
fylgjast sem bezt með þróun
þeirra mála og endurmeta
jafnan stöðu islands i samræmi
við breyttar aðstæður.” l>ótt
nokkur slik málamiðlunar-
ákvæði séu i málefnasamningi
núverandi rikisstjórnar, eru hin
ákvæðin mun fleiri. sem eru i
samræmi við stefnuskrár allra
stjórnarflokkanna. Hið langa
stjórnarandstööutimabil hafði
orsakað sameiginlega eða mjög
lika stefnuskrá allra flokkanna
á fjölmörgum sviðum. Útfærsla
landhelginnar i 50 milur er
þekktasta dæmið um sameigin-
lega stefnu þeirra. Brottför
hersins á kjörtimabilinu er
þekktasta dæmið um ákvæði,
sem grundvallað er á líkri
stefnu alira rikisstjórnarflokk-
anna.
Stefna allra
flokkanna
Þegar núverandi rikisstjórn
var mynduð 1971, höfðu allir
st jórnarflokkarnir, Fram-
sóknarflokkurinn, Alþýðu-
bandalagið og Samtök frjáls-
lyndra og vinstri manna, um
árabil haft brottför hersins á
stefnuskrá sinni. Framsóknar-
flokkurinn lýsti þvi yfir á
flokksþinginu 1967, að hann vildi
,,vinna að þvi að varnarliðið
hverfi úr landi i áföngum” og
gerðverði áætlun um brottflutn-
ing varnarliðsins. Þessi stefna
var itrekuð á flokksþingi Fram-
sóknarflokksins 1971. Samtök
frjálslyndra og vinstri manna
lýstu yfir á stofnþingi sinu 1969:
..Samtökin berjast fyrir upp-
sögn herverndarsamningsins og
gegn herstöðvum hér á landi,
fyrir brottvikningu hersins og
að þjóðaratkvæði skeri úr um
framhald á þátttöku Islands i
NATO”. Frá upphafi hefur Al-
þýðubandalagið i senn viljað
brottför hersins og verið and-
vigt aðild islands að NATO.
Ákvæðið i málefnasamningi
rikisstjórnarinnar um endur-
skoðun eða uppsögn varnar-
samnings við Bandarikin i þvi
skyni að varnarliðiö hverfi frá
tslandi á áföngum á kjörtima-
biiinu var þvi ekki málamiðlun
milli rikisstjórnarflokkanna.
Það var i beinu og skýru sam-
ræmi við stefnuyfirlýsingar
þeirra allra.
Undansláttur?
Tveimur og hálfu ári eftir
gerð málefnasamningsins er
hermálið komið á það stig, að
umræðan um lokaákvörðun er
hafin. 1 þeirri umræðu er nauð-
synlegt að hafa það sifelit i
huga, að samkvæmt grund-
vallarhefð islenzka stjórn-
kerfisins ber rikisstjórnar-
flokkunum að standa við stefnu-
heit sitt og láta herinn fara.
Þótt i samsteypustjórnum
geti liðizt viss undansláttur i
stefnuatriðum, sem byggð eru á
málamiðlun milli ólikra stefnu-
atriða rikisstjórnarflokka, á
slikt ekki við ákvæðið um brott-
för hersins. Það ákvæði er ann
arrar tegundar. Það samræmist
vel stefnu allra rikisstjórnar
flokkanna. Vilji rikisstjórnin
samt vikja sér undan þvi að
standa við stefnufyrirheit sitt,
geturslikur undansláttur aðeins
komið til greina á tvenns konar
forsendum : annars vegar vegna
nýrra efnisþátta og hins vegar
vegna breyttra pólitiskra að-
stæðna. Þar eð hvorug þessara
forsendna er fyrir hendi, væri
undansláttur frá yfirlýstri
stefnu. brottför hersins, ekki að-
eins svik við kjósendur ríkis-
stjórnarflokkanna.heldur einnig
brot á einni meginhefð hins lýð-
ræðislega stjórnkerfis á tslandi.
Engir nýir
efnisþættir.
Engir nýir efnisþættir hafa
komiðfram. sem réttlæta frávik
frá stefnunni. Hinar svokölluðu
skyldur við NATO, sem oft eru
nefndar, t.d. þegar rætt er um
áframhaldandi lendingar og að-
stöðu flugsveita Bandarikjanna,
eru ekki meiri nú en þegar
brottför hersins var bundin i
málefnasamningnum 1971.
Þvert á móti má leiöa að þvi
ýmis rök.að þær séu nú minni en
áður. m.a. vegna aukins friðar-
ástands i Evrópu, margvislegra
samninga milli Austurveldanna
og Vesturveldanna og minnk-
andi áherzlu ýmissa annarra
aðildarikja NATO á skvldur
þeirra við bandalagið.
Þegar islendingar gengu i
NATO, var þvi lýst yfir, að hér
yrði ekki her á friöartimum og
ættu tslendingar sjálfir að meta
hvenær slikt ástand væri rikj-
andi. t samræmi við þennan
fyrirvara um friðartimana
ákvað Framsóknarflokkurinn
1967, Samtök frjálslyndra og
vinstri manna 1969 og rikis-
stjórnarflokkarnir i sameiningu
1971, að timi væri kominn til að
láta herinn fara. Hafi friðartim-
ar rikt 1967-1971, þá rikja þeir
enn frekar nú. Friðar-
samningar hafa náðst i
Vietnam. Bandarikin og Sovjet-
rikin komu i sameiningu á
vopnahléi i styrjöldinni fyrir
botni Miðjarðarhafs og stjórna
samningagerð milli tsrael og
Arabarikja, margir merkir
samningar hafa veriö undir-
ritaðir um friðsamlega sambúð
i Evrópu og ráðstefnur um nýja
áfariga á þeirri friðarbraut hafa
verið kallaðar saman. Fyrir-
varinn um friðartimana getur
þvi nú notið mun sterkari rök-
stuðnings en þegar rikisstjórnin
var mynduð. Samkvæmt honum
er nú rikari ástæða til að láta
herinn fara. Forsendan um nýja
efnisþætti fær enga stöð i raun
veruleikanum. Á sama tima og
aðildariki NATO telja sig hafa æ
minni skylduni að gegna viö
bandalagið, hefur orðiö sifellt
friðvænlegra i okkar heims-
hluta. Þess vegna er stuðnings-
rök fyrir undanslætti ekki að
finna i nýjum eínisþáttum.
Ekki breyttar
pólitiskar aðstæður
Onnur hugsanleg tegund for-
sendna fyrir undanslætti frá
stefnu málefnasamningsins
gæti verið fólgin i breyttum
pólitiskum aðstæðum. Þessar
forsendur skortir þó einnig til-
vist i raunveruleikanum. Fjöl-
mörg trúnaðarmannaráð og
forystustofnanir rikisstjórnar-
flokkanna hafa á siðustu
misserum lagt rika áherzlu á,að
staðið yrði við loforðið um brott-
för hersins. 011 kjördæmisráð
Framsóknarflokksins. sem
þingað hafa i vetur og s.l. haust.
hafa áréttað stefnu flokksins um
brottför hersins. Stærsta félag
Samtaka frjálslyndra og vinstri
manna, félagið i Reykjavik.
hefur eindregið skorað á rikis-
stjórnina að standa við loforð
sitt. Fjölmargar stofnanir Al-
þýðubandalagsins hafa á sið-
ustu mánuðum minnt á. að
brottför hersins var ein af
meginforsendum rikisstjórnar-
samstarfsins. Æskulýðssamtök
allra rikisstjórnarflokkanna
hafa itrekað stuðning við
ákvörðunina um brottför hers-
ins. Reyndar átti Samband
ungra jafnaöarmanna einnig
aðild að þeirri yfirlýsingu.
Æskulýðssam tök annars
stjórnarandstöðuflokksins hafa
þvi skorað á rikisstjórnina að
framkvæma fyrirheitiö um
brottför hersins. SUJ hefur auk
þess fordæmt stuðningsyfir-
Frh. á bls. 14