Tíminn - 24.12.1974, Síða 19

JÓLABLAÐ 1974
19
TlMINN
Forsetinn, dr. Kristján Eldjárn, leggur blómsveiginn á leiöi Hallgrlms Péturssonar I Saurbæjargaröi. Séra Jón Einarsson viö hljóönemann.
Tilhliðar viö hann séra Sigurjón Guöjónsson, fyrrverandi sóknarprestur I Saurbæ, og forsetafrúin, Halldóra Eldjárn. - Tfmamynd:Gunnar.
þessir ágætu menn töldu
sig ekki geta fullkomlega
túlkað í sinum ritgerðum.
En ég er sammála því
sem fram kemur í ritgerð
dr. Sigurðar Nordals, að
dvöl séra Hallgrims að
Saurbæ eigi þar hlut að
máli. Hvalfjörður með
sina fögru umgjörð, svo
sem Þyrilinn, sem reisn
og tign stafar af, Botn-
súlurnar, sem í fegurð
sinni verka eins og helgur
dómur, fjörðurinn sjálf-
ur, þó mislyndur geti
verið, og kveði þar hátt í,
að enginn þarf að efast
um að raust hans heyrist.
Hann er hins vegar dá-
samlegur sem spegiIslétt
ur f lötur, sem dýrð stafar
af. Og Akrafjall vakir
yfir þessu eins og góður
varðmaður.
Þetta umhverfi hefur
svo stórkostleg áhrif, að
jafnvel ólistrænn maður
á bílaöld nútímans á til
með að stöðva bifreið
sína til að njóta þess
arna. Honum finnst hann
i raun og veru vera stadd-
ur í helgidómi. Hvað
hefur þá verið með jafn
listrænan og tilfinninga-
rikan mann og séra Hall-
grím Pétursson var. Þarf
nokkurn að undra, þótt
hann hafi talið sit stadd-
an í helgidómi, er hann
naut slíkrar fegurðar hér
i Saurbæ. Ekkert var eðli-
legra en hann teldi sig
þurfa að yrkja guði sin-
um lof og dýrð, er hann
naut þessa. Hitt orkar
heldurekki tvímælis, sem
fram kemur á verkum
hinna merku manna, sem
ég hef áður vitnað til, að
trúarþörf séra Hallgríms
hefur verið svo sterk,
sérstaklega á efri árum
— en mun þó hafa verið
það allt frá barnsárum
hans, — að hann taldi sig
þurfa að nálgast guð sinn
með lofsöng og bæna-
gjörð, meðal annars
vegna síns fyrra lífernis
og þeirrar trúarvissu, er
hann þá hafði öðlazt.
Enginn getur leyst af
hendi slíkt snilldarverk
sem Passíusálmarnir
eru, nema leggja í það
lífsorku sína, trú og ein-
lægni. Fyrsta vers
Passíusál manna, sem
hljóðar svo:
Upp, upp mín sál og
allt mittgeð.
Upp mitt hjarta og
rómur með.
Hugur og tunga hjálpi
til.
Herrans pinu ég
minnast vil.
Þetta upphaf sannar
trúarþörf skáldsins, sem
ég hef áður vitnað til og
verkar á lesandann eins
og upprisa höfundarins.
Enda þótt séra Hallgrím-
ur tæki örlögum sínum
eftir heimkomuna frá
Kaupmannahöf n með
þreki, róog karlmennsku,
er skiljanlegt, að dvöl
hans á Suðurnesjum hef-
ur ekki verið honum
neinn gleðigjafi. Það
virðist augljóst, að sjálf-
an sig hefur hann ekki
fundið að fullu fyrr en
hann flyzt hingað að
Saurbæ. Það orkar ekki
tvímælis að séra
Hallgrímur og Saurbær á
Hvalfjarðarströnd eru í
raun og veru óaðskiljan-
legir.
Samlíkingin um gróð-
urinn, sem séra Hall-
grímur lýsir í upphafi
sálmsins ,,Allt eins og
blómstrið eina", er tekin
af vellinum hér í Saurbæ.
Hér er það hann, ásamt
starfsmönnum sínum,
sem gengur með Ijáinn og
leggur grösin að velli, án
tillits til þess, hvort þau
eru skrautleg eða gagn-
leg, eins og hinn slyngi
sláttumaður, dauðinn, er
slær allt hvað fyrir er.
Hér í Saurbæ hefur nú
verið reist vegleg kirkja
til minningar um séra
Hallgrím Pétursson. Hún
tryggir það, að kirkja
Krists heldur velli hér um
ófyrirsjáanlega framtíð,
og svo á að vera til minn-
ingar um þetta höfuð-
skáld íslenzkra trúar-
Ijóða. En þaðer ekki nóg,
heldur þarf einnig að
tryggja það, að ekki verði
aðskilnaður á milli kirkj-
unnar og jarðarinnar
Saurbæjar. Þetta hvort
tveggja á að fara saman,
og enginn á að hafa ráð
yfir jörðinni Saurbæ
nema presturinn, sem
þar situr, sóknarnefnd og
söfnuður þessarar kirkju.
Á ríkisstjórnarf undi s.l.
fimmtudag ákvað ríkis-
stjórn ísland að láta í té 1
milljón króna á næsta ári
til þess að girða skóginn
hér í hlíðinni fyrir ofan
veginn í Saurbæjarlandi
og hefja með því land-
verndarstarf að prests-
setrinu Saurbæ. Það er
tilskilið, að þetta skuli af-
hent staðnum og vera
undir umsjón prestsins,
safnaðarins, og þeirra
kunnáttumanna, sem þeir
velja til þess verks, að
vernda og græða skóg hér
í framtíðinni. Þetta leyfi
ég mér í umboði rikis-
stjórnarinnar að tilkynna
sóknarpresti, sóknar-
nefnd og söfnuði hér við
þetta tækifæri.
Þegar þau verk séra
Hallgríms Péturssonar,
sem halda nafni hans
uppi og ég hef gert hér
nokkuð að umtalsefni,
eru virt fyrir sér þá ber
aðmeta þau útfrá vihorfi
þess tíma, sem verkin
voru unnin á. Það þarf
því að meta Passíusálm-
ana út frá viðhorfi
sautjándu aldarinnar. En
það er sú öld á íslandi
sem hagur þjóðarinnar
gekk mjög til verri vegar
frá því sem áður hafði
verið. Þá var einveldi
Danakonungs hér alls
ráðandi, og hann vegna
stöðu sinnar heima fyrir
þurfti að sækja til íslend-
inga alla þá fjármuni,
sem honum var unnt það-
an að ná. Svo algjört var
vald Danakonungs á ís-
landi á 17. öld að meira að
segja kirkjan hafði gefizt
upp fyrir veldi hans.
Þetta viðhorf hlýtur að
sjálfsögðu að hafa haft
áhrif á skáldið séra
Hallgrím Pétursson
eins og aðra landsmenn.
Þá verður líka að hafa í
huga, að siðabót Lúters
var þá búin að ná tökum á
íslendingum. Túlkun Lút-
erstrúarmanna á kristin-
dómi á þeim tíma var
sem næst boðskapur um
endalok mannssálarinnar
í viti, ef réttum reglum
kristindómsins var ekki
fylgt. En þær reglur voru
með þeim hætti að
raunverulega var engum
mannlegum mætti fært
að komast hjá því að
brjóta þær. Þessi boð-
skapur kemur greinilega
fram i Passíusálmum
séra Hallgríms Péturs-
sonar, ætti það sam-
kvæmt eðli málsins ekki
að hafa gert vinsældir
þeirra slíkar, sem raun
ber vitni um. Það sem
séra Hallgrími tekst þrátt
fyrir listrænan yfirsvip
sálmagerðarinnar, þá eru
þeir settir fram með
þeim hætti, að þeir eru
við alþýðuskap og ná al-
þýðuhugsunarhætti.
Enda virðist svo sem séra
Hallgrímur hafi verið
mjög svo handgenginn
venjulegu fólki, öfugt við
það sem þeirra tíma
embættismenn og höfð-
ingjar töldu sér henta.
Þetta hef ur gert það að
verkum, að Passíusálm-
arnir hafa náð til allrar
þjóðarinnar, og hitt, að
þrátt fyrir siðaboðskap
kristinnar trúar þeirra
tíma, er svo mikinn kær-
leik að finna í skáldskap
séra Hallgríms, að það
nægir til þess að vekja
traust fólksins og auka
trú þess á boðskap
meistarans frá Nasaret.
Mikið meira heldur en
hægt var að gera sér
grein fyrir miðað við það
grundvallaratriði i boð-
skapnum, sem í raun og
veru gengur sem rauður
þráður í gegnum Passíu-
sálmana frá upphafi til
enda. En það sýnir ef til
vill betur en nokkuð ann-
að, hvað séra Hallgrimur
var mikill snillingur, að
hann skuli, þrátt fyrir
túlkun kristinnar trúar á
sautjándu öld, enn þann
dag i dag vera metinn
svo hjá þjóðinni, að
Passíusálmarnir eru
fluttir í ríkisútvarpinu,
svo þeir ná að komast inn
á hvert heimili þjóðar-
innar og ég efast ekki um
að meiri hluti hennar
hlustar ennþá á Passíu-
sálmana. Að ég nú ekki
vitni til þess að öld eftir
öld voru Passíusálmarnir
lesnir á hverju kvöldi á
langaföstu á kvöldvöku
heimilanna og þá þótti
svo sjálfsagt að allir
hlýddu þar á með mikilli
andakt, þannig hefur
boðskapur Krists í túlkun
Hallgríms Péturssonar
verið það leiðarljós, sem
þjóðin hefur búið að um
aldir. Séra Hallgrímur
ávarpar meistarann frá
Nasaret er hann horfir á
hann, fyrirlitinn af fólk-
inu, smáðan og þyrnum
krýndan, og að því kom-
inn að vera negldur upp á
kross til að láta þar líf sitt
með kvalafullum hætti,
með þessum orðum:
,,Víst ertu Jesús
kóngur klár,
kóngur dýrðar um
eilíf ár".
Kristindómurinn lifði
það af, að höfundur hans
væri krossfestur, og í
nær tuttugu aldir hafa
þeir, sem eru kristinnar
trúar sótt þangað sinn
styrk, sem reynzt hefur
þeim giftudrýgstur í lif-
inu og skapað virðingu
fyrir því og trú á gildi
þess.
Séra Hallgrimur
Pétursson varð á síðustu
árum sínum að búa hér
við fátækt og erfiðan
sjúkdóm, og var i raun og
veru yfirgefinn af sam-
tíðinni vegna sjúkdóms-
ins. Þrátt fyrir þá mynd,
sem þjóðin hefur af hon-
um á þessum siðustu ár-
um hans, þá er viðhorf
hennar slíkf, er hún lítur
til hans, á bekk þeirra
skálda þjóðarinnar, sem
ort hafa trúarljóð, að hún
ávarpar hann með hans
eigin orðum og segir:
,,Víst ert þú kóngur
klár,
kóngur dýrðar um
eilíf ár".
Þessi ávarpsorð ein tel-
ur þjóðin hæfa svo mikil-
hæfum snillingi lífs og
lista, sem séra Hallgrím-
ur Pétursson var.