Tíminn - 24.12.1974, Side 58

58
TÍMINN
JoLABLAÐ 1974
Einn af smánarblettun-
um á Vestur-Evrópu-
þjóöum, sem stæra sig af
mannúð og réttsýni, er
meðferðin á Sígaununum
— óvildin, sem á þá er
lögð, hleypidómarnir,
sem þeim eru tengdir,
miskunnarleysið við þá.
Þessi frásaga f jallar um
kunnustu Sígauna-
konuna, sem nú er uppi í
Noregi.
DROTTNING
NORSKRA
ÞJÓÐVEGA
„Ég er hreykin af þvl aö vera
Slgauni. Aöeins einu sinni á
ævinni hefur hent mig aö óska
þess aö vera eitthvaö annað — aö-
eins einu sinni. Þetta er jafnsatt
og ég sit hér”.
Þannig farast Sigauna-
drottningunni, Mariu Lóvíniu
Oliversen, orö. Hún er nú áttatlu
og eins árs, yngsta dóttir
Sígaunakonungsins Stóra-Jó-
hanns.
Enn er glampi i brúnum augum
gömlu konunnar, en hárið, sem
eitt sinn var harfnsvart og
hrokkiö, er orðiö snjóhvitt og
rytjulegt. Dálitill roði er enn i
kinnunum, og fjóra eða fimm
breiða gullhringi er hún með á
fingrunum.
Aðeins einu sinni, sagði hún. Og
svo bætir hún við: Þó að ég verði
hundrað ára gömul, mun ég
aldrei gleyja hlýju vorkvöldi, sem
ég lifði rétt utan við Lifangur.
Það var árið 1921, og við höfðum
farið fram og aftur um
byggðirnar í Þrændalöndum I
marga mánuði. Þarna vorum við
saman, ég og maðurinn minn,
Oliver, og börn okkar þrjú —
Marta Ulrikka sjö ára, og
tviburarnir Jenný Emilia og
Hulda Karlotta um það bil fimm
mánaöa. Viö tjölduðum á grænni
flöt þetta kvöld. Við sáum reyki
stiga i logni I Lifangri, þar sem
þeir voru að brenna rusli. Við átt-
um þá jarpan graöhest, og nú stóð
hann bundinn við birkihrislu,
semfaufið á var orðið á stærð við
músareyra. Viö söfnuðum saman
dálitlu af grasi við vegarbrúnina I
ból handa okkur, og Oliver var
farinn niður að læk til þess að
sækja vatn. Ég sat við eldinn,
sem við höfðum kveikt, meö
Jennýju litlu i fanginu.
Þær tvlburasysturnar, hún og
Hulda, höfðu fæðzt rétt fyrir jólin,
og var meö naumindum, að ég
fékk inni aö þvi sinni til þess að
ala börnin. Þó að fæðingarhátíö
frelsarans væri i vændum, var
mér alls staöar neitað um húsa-
skjól um kvöldið, þegar ég kenndi
min, og það var ekki fyrr en undir
morgun, að fátæk þurrabúöar-
hjón liknuðu mér. Tveim eða
þrem klukkutimum siðar var
fyrri tvíburinn fæddur.
Ekkert verra gat komið fyrir
Sigaunakerlingu en að eiga
tvibura. Það er fæstum konum
hent að hafa tvö börn á brjósti, en
ég var samt svo heppin, að
brjóstamjólk nægði þeim báðum
fyrstu þrjá mánuði. Þá varö ég að
velja á milli, hvora telpuna ég
hefði á brjósti og hvorri' ég ætlaði
að nærast á flöskumjólk, sem við
gátum meö höppum og glöppum
fengiö á sveitabæjunum.
Við töluðum jafnvel um það, við
Oliver, hvort viö ættum að skilja
aðra telpuna við okkur. En við
urðum sammála um, að við yrö-
um að reyna aö halda þeim báö-
um. Okkur þótti jafnvænt um þær
báðar, og viö máttum ekki hugsa
til þess, aö önnur hvor þeirra yröi
fengin ókunnugu fólki i hendur.
Hulda var stór og þróttmikil
eftir aldri, en Jenný var
veikbyggðari. Upp á siðkastið
hafði hún grátið nótt og dag að
kalla. Fyrr um daginn haföi ég
fariö hcim á stórbýli með miklar
byggingar og falleg akurlönd til
þess að biðja um mjólkursopa
ættingjarnir hölluðust að þvi, að
hann hefði verið 104 ára gamall.
Stjóri-Jóhann hlaut nafn sitt af
þvi, að hann var óvenjulega há-
vaxinn og þrekinn. Ein sagan,
sem um hann gekk, var á þá leið,
að hann hefði tekið stóran hest —
ekki bara grasaö honum, heldur
tekiö hann upp.
Maria Lóvónla giftist Óliver
Óliversen, sem kom úr hinum
alþekkta Nýstofuhóp i Þrænda-
lögum. Þau eignuðust fjögur
börn, en þrjú þeirra dóu. Aðeins
einn sonur Slgauna-
drottningarinnar er á lifi.
Nú er svo komið, að hún hefur
fast aðsetur á vetrum þar sem
heitir Norðsinni, milli Gjövlkur
og Fagraness. En hún bregður
sér eitthvað dag hvern, jafnt vet-
ur sem sumar. Það er samt ekki
lengur hestvagn, sem hún situr I.
Fyrir nokkrum áratugum var
Sigaunum bannað að nota hesta.
Þess vegna á það nú bil, sem
flytur Sigaunana byggðarlaga á
milli, og hvar sem Jóhann
Alexander, sonur Mariu, er á
ferð með konu sinni, önnu, situr
gamla konan aftur I.
María er mjög andvlg þvi, að
Sigaunar venzlist fólki, sem hefur
fasta búsetu.
— Foreldrar minir og allir gömlu
Slgaunarnir kunnu þvl illa, þegar
fólk af þeirra kynþætti festi ráð
sitt i einhverri byggðinni. Það var
blóðblöndun, og það hlýzt aldrei
neitt gott af blóðblöndum, man
ég, að móðir min sagði stundum,
segir Maria. Ég er sömu
skoðunar — alveg á sama máli.
Ég neita þvi að visu ekki, að ég
veitdeiliá Sigaunastúlkum, sem
hafa gifzt mönnum með fasta
búsetu og virðist vegna vel. En
mér er samt sem áður ekki að
skapi, þegar ungar stúlkur úr
okkar hópi koma til min og spyrja
mig ráða, af þvl að þær langar til
þess að giftast einhverjum
bóndanum. Ég tel þær glataðar
okkur, er fara þá leiðina.
Slgaunar eiga að vera út af fyrir
sig, og þeir, sem fasta búsetu
hafa, út af fyrir sig. Það held ég
sé bezt.
Sigaunadrottningin giftist I
Melhúsi I Suður-Þrændalögum.
Þar voru þau skráð hjón, hún og
Oliver, hjá fógetanum. En
Sigaunar hefja ekki ævinlega
hjónaband með svo formlegum
hætti. Þegar brúðhjónin höfðu
verið hjá fógetanum, bættu þau
lika við þeirri vigslu, sem tiökazt
hefur verið um aldaraðir meðal
Slgauna. Þá hófst brúðkaups-
veizla á grænni flöt, þar sem
Sígaunarnir höfðu slegiö tjöldum,
samkvæmt eldfornri siövenju,
sem erfzt hefur frá kynslóö til
kynslóðar.
— Áöur en dansinn hófst, segir
Slgaunadrottningin, föðmuðust
við öliver, eins og Slgauna er
háttur, og siöan gengum við
hátíðlega þrjá hringi I kringum
bálið, sem kveikt haföi veriö, og
allir fylgdu okkur eftir með
augunum með alvöruþrungnum
svip. Frá bálinu héldum við svo út
i birkiskóginn og þar gengum við
tvisvar kringum faliegustu
hrisluna. Þá var siöunum
fullnægt. Við vorum óumdeilan-
lega saman vlgð.
Trúlofun fór aftur á móti fram á
ofureinfaldan hátt. En þess eru
„Þaö er mér mikil gleði aö hafa, þrátt fyrir allt, veriötil ofurlftils gagns I veröldinni”.
gegn borgun. Ég átti fimmtiu
aura — það var aleigan þennan
maidag. En bóndinn skellti
hurðinni á mig.
— Helvítis Sigaunahyski! öskraöi
hann. Hér færð þö ekki mjólkur-
dropa, hvaö marga sveltandi
krakkagrislinga, sem þú ert með.
— Búróbeng, æpti ég á móti —
bóndadjöfull!
En ég held að hann hafi ekki
heyrt það.
Jenny virtist vera að lognast út
af i fanginu á mér. Það var ekki
ævinlega, aö sú mjólk, sem við
iengum keypta hjá stórbændun-
um, væri sem bezt, og nú vissi ég,
að barnið hafði hræöilegan maga-
verk. Magakrampi I ungbörnum
er ógnin, sem alltaf vofir yfir
Slgaunakonum. Ég get ekki einu
sinni gizkað á, hversu mörg börn
hafa dáið i búöum okkar af þeim
sökum.
Nú vorum við orðin hrædd, ég
og Oliver, og afréðum að spenna
hestinn fyrir vagninn og aka að
næsta bæ. Þegar fólkið á þeim
bænum vissi, hvernig Jennýju
leið, var okkur hleypt inn, og það
var sent eftir lækni til Lifangurs.
En áður en læknirinn kom,
lognaðist barnið út af i fanginu á
mér.
Viö Oliver létum sem ekkert
væri, þar til Marta Ulrikka var
sofnuð um kvöldið. Við kveinkuð-
um okkur svo við að segja henni,
að nú haföi fækkað I fjöl-
skyldunni.Við vorum svo fá, og
öllum þótti okkur svo vænt
hverju um annað. En það var
hljótt I tjaldinu við lækinn þessa
nótt og dapurleg glóöin, þegar
eldurinn kulnaði I rökkri mainæt-
urinnar. Við Oliver sátum hlið viö
hliö, hölluðum okkur hvort að
ööru og grétum. Og þá var það,
sem ég óskaði þess, að ég væri
bóndakona, og þyrfti ekki að
ganga betlandi milli bæja og
biðja um dropa af mjólk, sem i
ofanálag var hættuleg smábörn-
um.
En þetta er lika i eina skiptið,
sem ég hef óskað þess að vera
eitthvað annað en ég er, segir
María, Sigaunadrottningin.
Það, sem hér hefur verið sagt,
er kafli úr bók, sem út kom I
Noregi i haust um drottningu
norskra þjóðvega, Sigauna-
drottninguna, sem kölluð er. Hún
hefur frá fyrsta degi lifað flökku-
lifi, jafnt í friði, sem ófriði,á
krepputlmum, sem á
velgengnisárum, og ævinlega átt
við að striöa fordóma og óvild
búsetufólks og jafnvel beinar
ofsóknir á þvi skeiði, er nasistar
voru mestu ráðandi.
I bókinni lýsir hún blæbrigða-
riku lifi slnu frá þeim vordegi, er
hún fæddist á Sóleyri og hóf sam-
dægurs ævilanga reisu sina um
þjóðvegina. Hún var sklrð I litilli
byggð I Sviþjóð, og bernsku-' og
æskuárin entust henni til þess að
sækja heim svo að segja hvert
einasta byggðarlag um endi-
langan Noreg.
Faðir hennar var hinn
sögufrægi Sigaunakóngur, Stóri-
Jóhann, sem dó i elliheimili á
Sóleyri árið 1946. Það var þá að
eigin sögn 112 ára gamall, prest-
urinn taldi hann vera 108 ára, en