Tíminn - 11.01.1975, Blaðsíða 8

8
, Laugardagur 11. janúar 1975.
Laugardagur 11. janúar 1975.
TÍMINN
9
TiMiNr;
EVRÓPA
2%
[VENEZUELA
■i 2% wm
m

: :
ífííf

m:

m
m
■fíff;.
m
III
■

m
II
1
■
ííSi:
II
x-:*
ÍÍSÍ
■
Um fátt hefur veriö meira rætt
og ritaö undanfariö ár en þá
gifurlcgu hækkun oliuverös, sem
orðin er á heimsmarkaöi. Olian
hefur ekki aöeins tvöfaldazt eða
þrefaldazt i verði, á einu ári,
heldur fjórfaldazt. Arabaþjóöir-
nar, sem framleiða nálægt
heimingi alirar oliu i heiminum,
hafa beitt oliunni, sem vopni og
haldiö ýmsum helztu iönaðar
ríkjum heims i úlfakreppu. bæöi
meö takmörkunum á framleiðslu
og hækkun á verði. Þessi þróun
hefur sennilega komiö hvaö verst
viö iðnriki Vestur-Evrópu, sem
kaupa meginhluta allrar oliu
sinnar frá M iö-Austurlondum .
Segja má, aö hækkun oliuverösins
hafi kippt stoöunum undan efna-
hag þeirra aö miklu leyti, og hún
á sinn mikla þátt i stóraukinni
veröbólgu I viökomandi löndum.
En hækkun oliuverðsins hefur
einnig haft i för með sér aukinn
áhuga þjóða á nýtingu annarra
orkulinda. Nú er orðið hagkvæmt
að nýta ýmsar þær orkulindir,
sem alls ekki svaraði kostnaði að
hagnýta, meðan oliuverðið var
enn lágt. Augu tslendinga hafa
opnazt fyrir hinum miklu auð-
æfum, sem þeir eiga ónotuð, t.d. i
formi óbeizlaðrar fall- og varma-
orku. En þetta ástand hefur lika
hleypt auknum krafti i oliu-
vinnslu nágranna okkar Norð-
manna á Norðursjávarsvæðinu.
Eins og mönnum er kunnugt
hafa tslendingar um langt árabil
keypt meginhluta allrar oliu. er
þeir nota, af Rússum. Hækkunin á
oliu hér heima fyrir hefur orðið
glfurlega mikil, en við höfum þó
ekki þurft að liða neinn oliuskort.
En eftir að oliuvinnslan undan
ströndum Noregs hófst og farið
var að leggja meira kapp á hana,
hefur spurningin um það, hvort
ekki væri hagkvæmt fyrir okkur
íslendinga að minnka oliukaup af
Rússum og snúa okkur til Norö-
manna með langtimasamninga
orðið æ meira áberandi.
Timinn sneri sér til Vilhjálms
Jónssonar forstjóra Olfufélagsins
h.f., og spurði hann álits i þessum
efnum.
20% gjaldeyristekna til
kaupa á oliu
— Við Islendingar veröum að
kaupa oliu þaðan, sem hag-
kvæmast verð býðst á hverjum
tlma, sagði Vilhjálmur, og leggja
áherzlu á það, að kaupin þjóni
sem bezt hagsmunum
þjóöarinnar. Þetta er orðið okkur
enn mikilvægara nú, þegar oliu-
verðið er orðið svo hátt, að 20% af
gjaldeyristekjum okkar renna til
kaupa á þeirri einu vörutegund.
— Ég er alveg fordómalaus um
það, frá hvaða þjóð helzt beri að
kaupa oliu, en hvað snertir spurn-
inguna um oliukaup af Norð-
mönnum, langar mig aö benda á
þrjú atriði.
a) Þótt fundizt hafi verulegt
magn oliu á yfirráðasvæði Norð-
manna i Norðursjó, er enn langt i,
aö sú olia komist á markaðinn.
Þaö var árið 1970, að olía fannst á
Ekofisksvæðinu i Norðursjó.
Norska fyrirtækiö Petronord á
Ástand og horfur f olíumálum
Rætt við Vilhjálm Jónsson, forstjóra Olíufélagsins
Timamynd Gunnar
aðeins 20% þeirrar oliu, sem þar
fæst, og það verður ekki fyrr, en
lokið er lagningu oliuleiðslu til
Bretlands, að umtalsvert magn
kemst á markaðinn. Ég held þvi,
að vart sé ástæða til að gera þvi
skóna, að Norðmenn bjóði hag-
stæöa samninga i nánustu fram-
tið.
b) Eins og öllum er kunnugt eru
orkumálin i mikilli óvissu og
erfitt að sjá fyrir þróun þeirra.
Ég tel þvi afar varhugavert að
gera nokkra langtimasamninga
um oliukaup nú.
c) Ég er alls ekki viss um, að
rikisstjórn Noregs muni selja oliu
á lægra verði en hægt er að fá
hana hjá öðrum aðiljum. í þvi
sambandi langar mig að vitna i
upplýsingar, sem fram komu i
blaðaviðtali, er Dagens Nyheter
átti við Erik Grafström, for-
mann sænska orkuráðsins, fyrir
skömmu. Hann sagði, að Sviar
hefðu ekki notfært sér þá samn-
inga, sem þeir gerðu s.l. vor við
oliuframleiðslurikin Lýbiu og
Kuwait, vegna þess að olia keypt
beint af rikisstjórnum oliufram-
leiöslurikjanna væri dýrari en
olia, sem fjölþjóða oliufyrirtækin
settu á markaöinn.
Astæðuna kvað Grafström þá,
að þótt fjölþjóða oliufyrirtækin
keyptu oliu af þessum rikisstjórn-
um á sama verði og selt væri til
annarra aðilja, hefðu þau jafn-
framt aðgang að eigin fram-
leiðslu, þannig að meðalverðið
frá þeim yrði til muna lægra en
frá ríkisstjórnum oliufram-
leiöslulandanna.
— En þetta atriði á eftir að
breytast, þvi aðoliurikin taka nú
framleiðsluna I eigin hendur i æ
rikara mæli, i stað þess að láta
fjölþjóöa oliufyrirtækjum hana
eftir gegn vissum skatti eða hlut-
deild i hagnaði.
Hreinsun oliunnar
— Sú hugmynd hefur komið
fram, sagði Vilhjálmur, að
Islendingar fælu oliuhreinsunar-
stöðvum I Vestur-Evrópu að
vinna úr þeirri jarðoliu, sem þeir
hugsanlega kynnu að kaupa af
Norðmönnum. Ég tel þá hug-
mynd vart raunhæfa, þvi að með
þeim hætti yrðu kaupin öll gerð
flóknari, og sennilega óhag-
kvæmari.
— Fyrst yrði að flytja jarð-
oliuna frá oliusvæðunum til
hreinsunarstöðvarinnar. Þar
þyrfti siðan að semja um hreins-
un og sölu á töluverðum hluta
þeirrar oliu, sem út úr hrein-
sunarstöðinni kemur, þvi að hlut-
föllin af hreinsaðri oliu henta ekki
okkar þörfum.
— tJr hverjum 100 tonnum af
jarðoliu, sem hreinsuð er, fást
aöeins 40 tonn af gasoliu og þotu-
eldsneyti á móti 22 af bilabensini
og 38 af svartoliu, en við þurfum
á mun hærra hlutfalli af gasoliu
að halda. Hlutföllin á hinum
Islenzka markaði eru þannig að
viö þurfum 68 tonn af gasoliu og
þotueldsneyti á móti 13 af bila-
bensini og 19 af svartoliu. Við
þyrftum því að semja við hreins-
unarstöðina um ráðstöfun á þvi
umframmagni bilabensins og
svartoliu, sem við getum ekki
notað.
— Þegar lausn hefði fengizt á
þessu vandamáli, þyrftum við
siðan að annast flutning oliunnar
til Islands, og ég held, að slikir
samningar gætu aldrei orðið jafn-
hagstæðir og þeir, sem við gerum
beint við oliuhreinsunarstöðvar-
nar.
Meginhluti oliunnar
keyptur af Rússum.
— Undanfarin 22 ár höfum við
keypt allt bilabensin, alla svart-
oliu og 80% allrar gasoliu af
Sovétmönnum. Frá Vestur-
löndum höfum við á hinn bóginn
keypt allt þotu- og flugvélaeld-
sneyti, allar smuroliur og 20% af
þeirri gasoliu, sem við notum.
— Rússar hafa séð um alla
flutninga þaðan um árabil, en
Islendingar tekið á leigu skip á
heimsmarkaði til að flytja oliu frá
Vesturlöndum. Þvi hefur stund-
um verið haldið fram, að gæði
rússneska bensinsíns og oliunnar
væru ekki sambærileg við gæði
slikra vara frá öðrum oliu-
löndum. Það er ekki rétt, og rúss-
neska olian hefur staðizt allar
þær gæðakröfur, sem gerðar eru i
samningum, og ekkert verið út á
hana að setja undanfarin ár.
3 dreifingaraðilar —
keppa þó ekki á verð-
lagsgrundvelli
— Já, það er rétt, sagði
Vilhjálmur, að oft hefur verið á
það deilt, að þrir aðiljar annist
dreifingu og smásölu á olium hér
innan lands, en keppi þó ekki á
verðlagsgrundvelli. Þvi hefur
veriðhaldið fram, að slikt kerfi sé
óhagkvæmt og til þess eins fallið
aö auka kostnað við sölu og
dréifingu.
— 1 þessu sambandi vil ég
benda á samanburð við Noreg, en
mér hafa nýlega borizt skýrslur
um oliusölu þaðan. Þar kemur
fram, að álagning á bensini og
allur dreifingarkostnaður i
Noregi er um 14% af heildarverði,
en hér á landi er hann innan við
12%. Þessar tölur benda ekki til
þess að oliuverzlun hér á landi sé
rekin á óhagkvæman hátt, og
aðrar tölur, sem mér hafa borizt
benda til að álagning og
dreifingarkostnaður á olíuvörur
sé lægri hér en I flestum ná-
grannalöndunum. Ég hef þvi
enga trú á því, að ríkisfyrirtæki
gæti annazt dreifinguna á hag-
kvæmari hátt en nú er gert.
— Strjálbýli landsins gerir
kröfur til öflugs dreifingarkerfis,
þvi að ekki má verða of löng leið
milli sölustaða. Bensinsala þyrfti
að vera i hverju þorpi, og auk
þess er bensln eða disilolia eða
hvort tveggja nú notað á svo til
hverjum bæ til sveita.
— Þess er ekki nokkur kostur,
að fyrirtækin þrjú keppi á verð-
lagsgrundvelli, þvi að rikið gerir
samninga við Rússana og fram-
selur þá siðan oliufélögunum til
framkvæmda. Verðlagsnefnd
ákveður síðan útsöluverð á aðal-
söluvörum félaganna.Samkeppn-
in milli oliufélaganna er þvi ekki
um verð eða gæði, heldur á sviði
þjónustu.
— Islenzk stjórnvöld hafa
undanfarin 22 ár talið nauðsyn-
legt að skapa með oliukaupum
möguleika á sölu okkar eigin
afurða til Sovétrikjanna. Nú
siðustu ár hefur verið svo, að
þessi viðskipti hafa nokkurn
veginn haldizt I hendur, þ.e. verð-
mæti söluafurða okkar hefur
verið nokkuð jafnt og verðmæti
þeirrar ollu, sem við kaupum af
Rússum.
— En eftir hinar geysilegu
hækkanir á oliuverði, sem urðu
fyrir rúmu ári, er nú svo*komið,
að Rússar kaupa aðeins af okkur
vörur fyrir u.þ.b. þriðjunginn af
verðmæti oliunnar, sem viö
kaupum af þeim. Ef Rússar auka
ekki til mikilla muna kaup á
Islenzkum vörum, er auðvitað
engin ástæða til þess að kaupa
jafnmikið olíumagn af Rússum og
gert hefur verið og sjálfsagt að
athuga, hvort fá mætti olíuna með
betri kjörum annars staðar.
Útlitið á oliumörkuðum
eftir siðustu hækkun
frá Arabalöndunum
Það er mjög erfitt, sagði
Vilhjálmur, að spá nokkru um
þróun oliuverðs i heimlnum næstu
mánuði eða ár. En ég held, að við
getum vart vænzt þess, að oliu-
verð lækki aftur á næstunni.
— Oliumálaráðherra sam-
einuðu furstadæmanna I Arabiu
sagði nýlega i blaðaviðtali i
Beirut, að fjölþjóðlegu oliufélögin
notuðu ágóða, sem þau hefðu af
sölu hinnar arabisku oliu, til að
leita ollu annars staðar, sem þau
siðan gætu notað I stað hinnar
arabisku. I því sambandi benti
hann á oliuleit, sem gerð hefur
verið, i Norðursjónum og
Ishafinu.
„Okkar auðlegð er minnkuð
með hagnaði þessara olíufélaga,
og það fjármagn siðan notað til að
losna við að kaupa okkar oliu.
Þetta getum við alls ekki sam-
þykkt” sagði ráðherrann.
— Arabar hafa fjórfaldað oliu-
verð á einu ári og sett gjaldeyris-
kerfi heimsins úr skorðum. Nú
sjá þeir, að fjölþjóðlegu oliu-
félögin eru llklegasti aðilinn til að
ógna veldi þeirra, bæði með þvi
að finna nýjar oliulindir og þróa
aðrar orkulindir. Þess vegna hafa
Arabaríkin nú hafið geysimikla
áróðursherferð gegn fjölþjóðlegu
oliufélögunum og leitast við að
minnka það fé, sem þau hafa
handa á milli, til að leita nýrra
orkulinda. Hér er þvi enn komin
fram ný barátta, sem áreiðanlega
á eftir að heyrast mikið um i
fréttum næstu mánuðina.
íslendingar lítt gefnir
fyrir sparnað
— Nú er hálfgert kreppuástand
viöa um heim, sagði Vilhjálmur,
og undirrótarinnar er að nokkru
að leita i hirini snöggu hækkun
oliuverðs.Það er llka ljóst, að
verði raunveruleg heimskrepps,
munu oliudollarar Araba i
Vesturlöndum verða harla litils
virði.
— Auðvitað verður allt gert til
að koma i veg fyrir að raunveru-
legt kreppuástand myndist. A
Vesturlöndum er nú mikið talað
um að spara oliu. og jafnvel i
Bandarikjunum eru uppi áætlanir
um að skammta bilabensin eða
hækka verð þess mjög mikið til að
draga úr notkuninni.
— Hér á íslandi er aftur á móti
ákatlega litið talað um sparnað,
þó að viðskiptakjör landsmanna
hafi sennilega versnað um meira
en 10.000 milljónir á s.l. ári. Enn
hafa ekki komið fram heildar-
reikningar yfir rýrnun viöskipta-
kjara, en gert er ráö fyrir, að hún
nemi u.þ.b. 50.000 kr. á hvert
mannsbarn á Islandi.
— Arið 1974 eyddum við u.þ.b.
8.000 milljónum króna meira I
gjaldeyri, en okkur tókst að afla,
og ekki veit ég, hvar fá á viðlika
upphæð i ár til að halda öllu gang-
andi I sama farinu.
— Mér finnst full ástæða til þess
að almenningi á Islandi sé gerð
betri grein fyrir ástandi og
horfum I efnahagsmálum. Virðist
oft sem auðveldara sé að fá
upplýsingar um stöðu annarra
þjóða á þessu sviði en okkar eigin.
Ég tel rétt, að sagði Vilhjálmur
Jónsson að lokum, að birtar verði
opinberlega tölur um það, hversu
mikið viðskiptakjörin hafa rýrn-
aö á s.l. ári, og jafnframt spá um
gjaldeyrisþörf og gjaldeyrisöflun
á árinu 1975.
—HJ

mÉm
S-t,.'-'-
spiliki
::

■’mm

■
KANADA 2% | ^r M' I
_______ : ■ : LáJ
SOVÉTRÍKIN OG ÖNNUR KOMMÚNISTARIKI
' HHyyi5%
WMWfUA
BANDARIKI NORÐUR
I AMERIKU M
IMi
INDÓNESIA
m i2%m
AFRlKA
MIÐ-AUSTURLÖND
53%
16%

SSS!
- . ■ í"¥v,
iMEXIKÓ, VESTUR-INDIURTjjgS
ÖNNUR SUÐUR-AMERIKURIKI 3%

E^ON
Þetta kort sýnir i grófum dráttum, hvernig þekktar oliuauðlindir skiptast milli heimshluta. Meira enhelmingur þekktra oiiulinda er I Mið-Austurlöndum.

m