Tíminn - 01.05.1975, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Fimmtudagur 1. mai 1975.
Menntamálaráðherra mælir fyrir frumvarpi um Þjóðleikhús:
Þjóðleikhússtjóri ráðinn
til fjögurra ára í senn
1 GÆR fylgdi Vilhjálmur
Hjálmarsson menntamálaráö-
herra úr hlaði frumvarpi til laga
um Þjóðleikhús. Meðal nýmæla,
sem er að finna I frumvarpinu, er,
að Þjóöleikhússtjóra skuli ráða til
fjögurra ára I senn, og má aðeins
endurráða sama mann einu sinni.
Þannig getur enginn, samkvæmt
frumvarpinu, gegnt starfinu
samfellt lengur en 8 ár.
Meðal þeirra, sem tóku til máls
um frumvarpið, voru Gylfi Þ.
Gislason (A) og Svava Jakobs-
dóttir (Ab).
t ræðu sinni sagði Vilhjálmur
Hjálmarsson menntamálaráð-
herra:
,,Ég mæli hér fyrir frumvarpi
til laga um Þjóðleikhús, en það er
stjórnarfrumvarp.
Þetta frumvarp á sér alllanga
sögu að baki. Lögin um Þjóðleik-
hús eru frá 5. júni 1947 og þvi tek-
in að nálgast þritugsaldurinn.
Frumvarp til nýrra Þjóðleikhús-
laga var lagt fyrir Alþingi sem
stjórnarfrumvarp árið 1971. Það
varð þá ekki útrætt. Málið kom
svo fyrir næsta þing óbreytt og þá
flutt af menntamálanefnd efri
deildar, að beiðni menntamála-
ráðherra. En það fór á sömu leið,
að frumvarpið varö heldur ekki
útrætt á þvi þingi. Frumvarpið
kemur nú fyrir Alþingi i þriðja
sinn og hefur menntamálaráðu-
neytið gert á þvi nokkrar breyt-
ingar en ekki veigamiklar.
Þetta frumvarp var upphaflega
samið af þriggja manna nefnd, en
i henni áttu þessir sæti: Birgir
Thorlacius ráöuneytisstjóri for-
maður, Baldvin Tryggvason
framkvæmdastjóri, og dr. Þórður
Eyjólfsson fyrrverandi hæsta-
réttardómari.
Nefndin var skipuð 6. febrúar
1970 og skilaði áliti 23. marz 1971.
Nefndin kappkostaði að kynna
sér viðhorf sem flestra þeirra,
sem gerst eiga að þekkja til leik-
húsmála hér á landi. Hún átti
m.a. viðræðufundi með þjóðleik-
húsráöi, þjóðleikhússtjóra, stjórn
Félags Isl. leikara og sérstakri
nefnd á vegum þess, stjórn
Bandalags ísl. listamanna, stjórn
Félags Isl. listdansara, fram-
kvæmdastjóra Bandalags Isl.
leikfélaga, stjórn Þjóðleikhús-
kórsins og stjórn Leikfélags
Reykjavikur og svo framvegis.
Viðræður við þessa aðila áttu
sér stað bæði áður en nefndin hóf
störf sín og eins eftir aö hún hafði
gert drög að frumvarpi.
Eins og áður segir, er löggjöfin
um Þjóöleikhúsiö frá árinu 1947.
Þjóðleikhúsið hóf sýningar 1950
og hefir nýlega minnzt 25 ára
afmælis sins. Á þessu tímabili
hefur fengizt mikilsverð reynsla
um rekstur þess. Munu flestir
ásáttir um, að tlmabært sé að
setja nýja löggjöf um starfsemi
leikhússins.
1 frumvarpi þessu felast að
sjálfsögðu margvlslegar breyt-
ingar frá gildandi löggjöf um
Þjóðleikhús og segir um það at-
riði i athugasemdum:
1) Kveöið er skýrar á um það en
áður, að þótt flutningur leikrita
sé aðalhlutverk Þjóðleikhúss-
ins, beri þvi einnig að flytja
óperur og sýna listdans að stað-
aldri og að á hverju leikári
skuli eitt eða fleiri viðfangsefni
sérstaklega ætluð börnum.
2) Skipan þjóðleikhúsráðs er
gjörbreytt. Starfstimabil þess
er timabundið og fulltrúum i
þvi fjölgað til þess að það geti
orðið vettvangur sem flestra
þeirra, er leikhúsreksturinn
varðar.
3) Myndað er fimm manna'
framkvæmdaráö, þ.e. 4 auk
þjóöleikhússtjóra.
4) Þjóðleikhússtjóra skal ráða
til fjögurra ára I senn og má
endurráða sama mann einu
sinni, þannig að enginn getur
gegnt þessum starfa samfellt
lengur en átta ár.
5) Ráða skal leikhúsinu bók-
mennta- og leiklistarráðunaut
(dramaturg), listdansstjóra
(ballettmeistara) og tónlistar-
ráðunaut.
6) Miðað skal viö, aö svo margir
leikarar, söngvarar og list-
dansarar starfi við Þjóöleik-
húsið, að það geti jafnan leyst
af hendi þau verkefni, sem þvl
ber að sinna.
7) Lögfest sé, að blandaður kór
starfi við leikhúsið.
8) Leikárið verði framvegis frá
1. september til 31. ágúst, en
eigi frá júlíbyrjun til júniloka
eins og nú.
9) Þjóðleikhúsi og sjónvarpi er
ætlað að koma á fót leikmuna-
safni, er Leikfélag Reykjavlkur
og önnur leikfélög geta gerzt
aðilar að, en safnið leigi bún-
inga, leiktjöld og annan sviðs-
búnað til leikfélaga.
10) Lögð er áherzla á aukið sam-
starf Þjóðleikhússins við leik-
félög áhugamanna, t.d. með þvi
að láta þeim I té leikstjóra og
gistileikara.
11) Arlega skulu farnar leikferðir
um landið á starfstima Þjóð-
leikhússins.”
Sumar þær breytingar, sem hér
er lagt til að gerðar verði á Þjóð-
leikhúslögunum, eru þegar
komnar til framkvæmda i reynd,
en aðrar ekki. Kosta þær að sjálf-
sögðu nokkra fjármuni. Fer það
eftir því, hve ört breytingarnar
koma til framkvæmda og hvernig
starfsemi leikhússins er hngað,
hvað sá kostnaðarauki veröur
mikill. Þjóðleikhús verður aldrei
rekiö nema með allmiklum
kostnaði, þótt gætt sé hinnar
mestu hagsýni. Gildir það ekki
aðeins i okkar fámenna sam-
félagi, heldur hefur það einnig
orðið reyndin þar sem áhorfenda-
hópurinn er stærri. Fjárveitinga-
valdið verður svo að vega það og
meta hverju sinni, hversu mikl-
um fjármunum það vill verja til
leikhússins.
Til þess að spara tlma hátt-
virtrar þingdeildar læt ég hjá llða
að ræða nánar einstök atriði
þessa frumvarps. Þay eru og
skýrð allitarlega, grein fyrir
grein, I meðfylgjandi athuga-
semdum.
Mér er ljóst, að um mörg þess-
ara ákvæða kunna að vera skipt-
ar skoðanir hér I háttvirtri deild.
Uppbygging þjóðleikhússráðsins
var á slnum tima gagnrýnd hér á
hæstvirtu Alþingi. Þingmenn,
sem og aðrir, munu þó sammála
um, að æskilegt sé að hafa jafnan
traust tengsl með Alþingi, og þar
með f járveitingavaldinu og Þjóð-
leikhúsinu, og með Þjóðleikhús-
inu og fulltrúum hinna ýmsu list-
greina, sem það nýtur stuðnings
frá. En aðsjálfsögðu eru skoðanir
skiptar um það, með hverjum
hætti þessum tengslum verði bezt
fyrir komið.
Eins er það með uppbyggingu
framkvæmdastjórnar. Það eru
allir sammála um að þeir, sem
við Þjóðleikhúsin vinna, skuli
hafa þar sterk Itök, en álitamál
getur verið, með hverjum hætti
aðild þeirra er fyrir komið. Ný-
lega hefur verið breytt uppbygg-
ingu félaga þess fólks, sem við
Þjóðleikhúsið vinnur. Má vera, að
sú breyting hafi það i för með sér,
að nauðsynlegt sé að breyta
ákvæðum 8. gr. frumvarpsins til
samræmis við hana.
Án þess að ég ætli að fara að
segja háttvirtri þingdeild fyrir
verkum, vil ég láta það koma
fram, að ég tel sérstaklega æski-
legt, að Alþingi Igrundi vel
ákvæði frumvarpsins um fast
starfsfólk Þjóðleikhússins. Tæp-
lega er þar þó of I lagt, en heldur
kynni að vera þörf á að auka þar
við, þó að sjálfsögðu verði að
gæta fyllstu varúðar gagnvart
allri útfærslu, ekki sizt á erfið-
leikatimum.
1 frumvarpinu er gert ráð fyrir,
að Þjóðleikhússtjóri, og fleiri
fastir starfsmenn, skuli aðeins
ráðnir til fjögurra ára. Þetta at-
riði er nokkurt nýmæli, og þarf að
gefa þvl sérstakar gætur, hversu
mörkuð er staða og kjör þeirra
manna, sem þannig eru ráðnir
með öðrum hætti en algengast er
að ráða, setja eða skipa opinbera
starfsmenn.
Það er að sjálfsögðu ekki ætlun
mln, að þetta frumvarp, svo um-
fangsmikið sem það er, verði af-
greitt á þeim tiltölulega fáu vik-
um, sem væntanlega eru
eftir af starfstima þessa þings.
Hitt væri til bóta, ef frumvarpið
næði að komast til nefndar, og ef
háttvirt nefnd gerði nokkrar ráð-
stafanir til að afla umsagna og á
annan hátt að flýta fyrir af-
greiðslu málsins á haustþinginu.
Ég mun kappkosta að leggja
þetta frumvarp fyrir þegar I byrj-
un næsta þings, með það fyrir
augum, að takast mætti að af-
greiða það fyrir lok þessa árs.
Mér finnst vel fara á þvi, að Þjóð-
leikhúsið fái frá Alþingi Is-
lendinga nýja löggjöf i afmælis-
gjöf eftir 25 ára giftudrjúgt starf.
Ég legg svo til, herra forseti, að
frumvarpinu verði, að lokinni
fyrstu umræðu, vísað til hátt-
virtrar menntamálanefndar.
Selfossdeilan inn á Alþingi
Hverjar voru hinar raunverulegu ástæður til þess, að
starfsmanninum var sagt upp störfum?
SELFOSSMALIÐ svonefnda
komst inn i sali Aiþingis I gær,
þegar Soffia Guðmundsdóttir
(Ab) mælti fyrir þingsálykt-
unartillögu, sem hún flytur
ásamt Ragnari Arnalds (Ab)
um réttindi og skyldur starfs-
fólks.en I greinargerð með til-
lögunni er vikið að deilunni,
sem varðhjá KAá Selfossi. Er
þar tekin afstaða gegn sam-
vinnufyrirtækinu.
ólafur ólafsson kaupfélags-
stjóri á Hvolsvelli, sem situr á
þingi sem varamaður Jóns
Helgasonar, tók til máls á eftir
Soffíu og rakti gang málsins.
Auk þess tóku til máls Helgi
Seljan (Ab), sem tók undir
gagnrýni Soffiu á samvinnu-
hreyfinguna, Einar Ágústsson
ráðherra, og Albert Guð-
mundsson (S), sem báðir tóku
upp hanzkann fyrir samvinnu-
hreyfinguna.
Ræða sú, sem ólafur Ólafs-
son flutti, var jómfrúræða
hans. Fara hér á eftir kaflar
úr henni:
,,Ég get ekki
látið hjá liða að
ræða nokkuö
um þá þings-
ályktunartil-
lögu, sem hér
liggur fyrir, og
sérstaklega aö
gera alvarlegar
athugasemdir
við greinar-
gerðina, sem fylgir henni, og
málflutning.
Tilefni þessarar tillögu er
vafalaust verkfallsátök, sem
áttu sér stað meðal starfs-
manna tveggja verkstæða hjá
Kaupfélagi Árnesinga á Sel-
fossi. eins og frem kemur i
greinargerð með tillögunni.
Ég fylgdist mjög vel með
þessu máli frá báðum hliðum,
og er þvi gjörkunnugur I öllum
atriðum. Ég er undrandi, og
harma, hversu miklu mold-
viðri og slæmum áróðri hefur
verið rótað upp vegna þessa
máls, og hversu miklum rang-
færslum og múgæsingum
hefur verið beitt, og að þetta
skuli vera komið alla leið
hingað inn á Alþingi.
Ég hef ekki á móti þvi að lög
séu sett um réttindi og skyldur
fastráðins starfsfólks, og ég
veit, að samvinnuhreyfingin
og samvinnufólkið I landinu
myndi fagna þvi. Hitt finnst
mér gjörsamlega fráleitt, að
mæla bót þvi ólöglega verk-
falli, sem átti sér stað meðal
starfsmanna á Selfossi, og
kasta rýrð á samvinnuhreyf-
inguna vegna þess, eins og átt
hefur sér stað og gert er með
flutningi þessarar þingsálykt-
unartillögu, og sérstaklega
með greinargerðinni, sem
henni fylgir, en þar segir, að
deilan hafi átt rætur sinar að
rekja til óréttmætrar og til-
efnislausrar uppsagnar
starfsmanns, sem um ára-
tugaskeið hefur unnið hjá K.A.
Ég leyfi mér að mótmæla
þessum fullyrðingum sem
röngum.
Það er mjög slæmt, að I fjöl-
miðlum og á mannfundum
hefur þetta mál svo til ein-
vörðungu verið túlkað af hálfu
verkfallsmanna og talsmanna
þeirra, og verið gróflega rang-
túlkað, eins og átt hefur sér
stað hér á Alþingi i dag.
Astæðan fyrir þvi, að málið
hefur ekki verið útskýrt nægi-
legaaf hálfuK.A., er hreinlega
sú, að það hefur þótt of per-
sónulegt og ekki nógu drengi-
legt gagnvart manninum
sjálfum, sem hér á hlut að
máli, en ég sé ekki að hjá þvi
verði komizt hér, þar sem
K.A. er sakfellt I greinargerð-
inni á röngum forsendum.
Umræddur maður hefur
þegið laun hjá K.A. i rúm 30
ár. Að visu ekki samfellt,
vegna þess, að hann hefur
nokkrum sinnum hætt starfi,
en ætið verið ráðinn aftur. og
stundum með mikilli tregðu
verkstjóra og kaupfélags-
stjóra. Fyrst hætti maðurinn
starfi 1944, en kom aftur siðar
á árinu. — 1971, i júnibyrjun,
hætti hann störfum, vegna
þess að hann vildi ekki vinna
það sem verkstjórinn sagði
honum að gera. Þá reyndi
hann að vinna sjálfstætt við
bifreiðaviðgerðir, en það gekk
ekki, — hann fékk ekki verk-
efni. 1 janúar 1972 pressaði
hann sig inn til Kaupfélagsins
aftur, og I janúar s.l. lenti
hann I árekstri við verkstjór-
ann og mætti ekki til vinnu
einn dag, en kom svo aftur
næsta dag. En aðalástæðan er
sú. að samkvæmt vinnu-
skýrslum verkstæðisins fyrir
janúar, febrúar og marz, er
meira en helmingur vinnu-
tima mannsins dauður timi,
sem ekki er unninn, en var
auðvitað greiddur manninum.
Ég segi þetta ekki til að
kasta rýrð á manninn heldur
til að sýna fram á, að mannin-
um var ekki sagt upp að
ástæðulausu.
Þá er lika rétt að upplýsa
það, að manninum var sagt
upp með tilskildum uppsagn-
arfresti, samkvæmt samning-
um við bifvélavirkja. Og einn-
ig, að hann var ekki trún-
aðarmaður starfsmanna á
vinnustað. Hins vegar mun
hann hafa verið það áður.
Einnig er rétt að upplýsa, að
verkfallsmenn fóru I ólögmætt
verkfall, án þess að leita eftir
samningum um málið og leita
sátta, eins og samningar og
lög mæla fyrir um. Einnig er
rétt að upplýsa, að Kaupfélag-
ið leitaði eftir sáttum og
bauðst til þess að endurráða
manninn á sömu kjörum og
bauð honum afgreiðslustarf á
lager i sömu deild, en þvi var
hafnað, þrátt fyrir að hann var
áður búinn að biðja verkstjóra
sinn um léttara starf.
Slðan hélt verkfallið áfram
og verkfallsmenn fengu vax-
andi stuðning við sitt ólöglega
verkfall, bæði hjá launþega-
samtökunum og pólitiskum
aðilum. Auðvitað lét kaupfé-
lagið undan og dró uppsögn
mannsins til baka til að koma i
veg fyrir, að gripið yrði til ör-
þrifaráða.
Hér er um mjög alvarlegt
mál að ræða að minu mati.
Starfshópur tekur með ólög-
legum hætti umsamið vald af
atvinnufyrirtæki með stuðn-
ingi fjöldasamtaka. Og svo er
ætlazt til þess, að Alþingi leggi
blessun sina yfir það.
Nú er það ekki nýtt, að ein-
stakir starfshópar taki sér
vald, sem þeir eiga ekki, og vil
ég tilfæra dæmi, sem er and-
stætt þvl tilfelli, sem hér um
ræðir.
Fyrir tæpum tveimur árum
gerðist það hjá Kaupfélagi
Rangæinga, að verkstjóra,
sem búinn var að vinna hjá
Kaupfélaginu I rúm 30 ár, var
sagt upp starfi. En hver haldið
þið að ástæðan hafi verið,
háttvirtir alþingismenn? Hún
var sú, að mennirnir, sem
unnu á verkstæðinu, svo til all-
ir sem enn maður, skrifuðu
bréf til kaupfélagsstjóra, þar
sem þess var krafizt, að verk-
stjóranum væri sagt upp
starfi. Og ef hann yrði ekki
hættur innan 3ja mánaða,
myndu allir hætta störfum.
Þessi maður fékk engan
stuðning launþegasamtak-
anna I landinu. Og kaupfélagið
valdi frekar þann kostinn að
láta manninn hætta en eiga
langvarandi verkfall á hættu.
öll svona vinnubrögð eru
óheppileg, og alls ekki i sam-
ræmi við eðli samvinnufélag-
anna. Þvi til staðfestu vil ég
skýra frá því hér, að á mjög
fjölmennum fundi æðstu for-
uctumanna samvinnuhreyf-
ingarinnar, sem haldinn var i
Reykjavlk 10. marz s.l., var
það samdóma álit, að vegna
þess samdráttar, sem sýni-
lega væri framundan I starf-
rækslu samvinnufyrirtækj-
anna, hlyti að vera nauðsyn-
legt að fækka fólki, en ekki að
gera það með þeim hætti að
segja fólki upp starfi, heldur
að ráða ekki fólk i stað þess
sem hætti af eðlilegum ástæð-
um.
Þetta er örugglega stefna
samvinnufélaganna i sam-
skiptum við starfsfólkið, og
þau myndu örugglega fanga
eðlilegum reglum og lögum
um vinnuvernd, enda væri
slikt I samræmi við eðli hreyf-
ingarinnar. Samvinnufélögin
myndu einnig fagna reglum
um skyldur starfsfólks við
vinnuveitendur”.