Tíminn - 21.05.1975, Blaðsíða 11

10
TÍMINN
MiOvikudagur 21. mai 1975 Miövikudagur 21. mai 1975
TÍMINN
11
Tungumáladeild háskólans.
Sigurður H. Þorsteinsson:
rétt þar hjá. Eitt sinn varð okkur
á, að gömlum islenzkum sveita-
siö, aö kikja á hvað færi eiginlega
fram inni i einni höllinni hér á
hæöinni milli „Plaza Major” og
„Plaza Espana.” Einhver innan
dyra tók eftir þessu, og þrir her-
menn þustu út úr húsinu, en við
gengum burt I rólegheitum og
þóttumst alsaklaus. Þeir gerðu þó
ekki annað en að fylgjast með
okkur, unz við vorum komin i
hæfilega fjarlægð að þeirra mati,
þá sneru þeir til baka.
Þeir eru lika margir, jafnvel ó-
trúlega margir, sem algerlega
neita að ræða landsins gagn og
nauðsynjar, eins og við köllum
það heima. Allt slikt tal flokkast
undir stjórnmál hér og hættulegt
umræðuefni. Þeim hópi Norður-
landabúa, sem hér er staddur,
hefur þótt með eindæmum, hve
litill hluti menntamanna skilur
ensku. En þegar við komumst að
þvi, að maöur, sem algerlega
neitaði að tala við okkur nema á
frönsku fór allt I einu að tala góða
ensku, þegar hann þurfti nauð-
synlega að hafa tal af Banda-
rikjamanni um áriðandi málefni,
var okkur öllum lokið. Er við svo,
nokkru seinna, ávörpuðum hann
af eðlilegum ástæðum á ensku,
hristi hann bara höfuðið.
Juan Carlos Burbon y Burbon
virðist ákaflega geðþekkur mað-
ur, stillilegur og jafnvel elskuleg-
ur, en eru það þeir eiginleikar,
sem hann getur' beitt við að
stjóma Spáni? Hann opnaöi hér
alþjóölega sýningu frimerkja I
Viðsjár á Spáni
Tilkynnthefur verið, að Soares,
leiðtogi portúgalskra sósialista,
muni innan skamms halda frá
Portúgal til viðræðna við leiðtoga
sósialista á Spáni og i fleiri Suður-
Evrópulöndum. Þvi fer fjarri, að
þetta séufyrstu áhrifin, sem vart
verður hér á Spáni frá bylting-
unni I Portúgal. Þættir I útvarpi
og sjónvarpi hafa að undanförnu
mjög einkennzt af róttækni gagn-
vart ýmsum málefnum I vest-'
rænni samvinnu, þar á meðal
NATO. Löng fréttamynd um
NATO I sjónvarpinu var krydduð
ýmsu, sem tæpast hefði verið
hugsanlegt fyrir rösku ári hér I
landinu. Staðhæfingar meðal
menntamanna eins og: „Evrópa
er eins og rekald meðal stórþjóð-
anna, þvi aðeins að hún sameinist
I eina heild, getur hún verið ann-
að enpeð á taflborðinu eða gengið
á hönd annars hvort aðilans.”
Jafnvel er rætt um að hinir gömlu
nýlendukúgarar eigi eftir að
bragða á þvi, hvernig það sé að
vera nýlenda.
Verkföll I ýmsum myndum eru
gerð á óliklegustu stöðum, og er
þar skemmst að minnast þess, að
allir kennarar við háskólann I
Barcelona gerðu verkfall I april.
Þetta verkfall dró þann dilk á
eftir sér, að viðsjár urðu við fleiri
skóla en hér I Madrid eru lög-
reglumenn I brynvörðum bifreið-
um eða grindaklæddum jeppum á
víð og dreif um háskólalóöina,
viðbúnir hverju sem er. Til átaka
hefur ekki komið, enda myndi
sllkt llklega kosta blóðsúthelling-
ar. En hér skal ekki liðið, að há-
skólinn fari I verkfall eins og I
Barcelona, en þar gerðu nemend-
ur allsherjar verkfall til stuðn-
ings launakröfum kennara sinna
og óskum um umbætur viö skól-
ann.
Okkur útlendingunum, sem hér
erum og reynum eitthvað að ræða
við landsmenn og setja okkur inn
I mál þeirra, finnst sem jörðin
undir fótum okkar sé að minnsta
kosti vel volg. Það er almennt á-
litið, að við fráfall Francós muni
Juan Carlos ekki ráða við stjórn-
artaumana, nema ef vera skyldi
með harðfylgi þeirra er I stjórn-
inni sitja og eru öllum hnútum
kunnugir eftir störf sln fyrir
Francó. Þvi yrði tæpast hægt að
tala um að hann héldi málum I
skefjum, eða stjórnaði, heldur
yrði Francó-stjórnin áfram það
afl, er gæti hindrað uppreisn og
nýja borgarastyrjöld. En tekst að
stjóma Böskum? Margir óttast,
að þar verði ikveikjan, sem allt
setji I bál og brand.
Það virðist annars vera orðið
æriö erfitt að gera sér grein fyrir
afstöðu almennings hér á Spáni.
Ef rætt um um frjálslegra stjórn-
arfar og möguleika á að slíku yrði
komið á I áföngum, hristir bara
viðkomandi höfuðiö og skilur
tæpast hvað átt er við. Mennta-
menn staðfesta, að þetta sé eitt
aðalvandamálið. Fólkið sé hætt
að skilja annað en öfgamar.
Fyrstu viðbrögðin við bylting-
unni I Portugal urðu ekki að báli.
Þar varð þó að fara mjög var-
lega, en ákveðið að. óeirðir Bask-
anna hafa líka sett sitt mark og
aukið almenna óánægju og ólgu
meðal fólks. Spurningin virðist nú
vera sú, hvort þurfti nema lltinn
neista til að kveikja bál.
Þvl segja sumir: Þetta
er bara örlltið tlma-
spursmál. Rússar eru raunveru-
lega komnir vestur að Atlantshafi
og Miðjarðarhafi, og hver getur
komið I veg fyrir, að þeir flæði
yfir Evrópu og myndi það valda-
jafnvægi er þeir telja sig þurfa á
móti rauða Kína? Þeir sem vilja
sameina Evrópu undir eina
sterka stjórn, eru jafnvel byrjaðir
að hrópa, — svo það verði ekki of
seint, segja þeir.
Við höfum nokkrum sinnum
gengið hér um bæinn að kvöld-
lagi, stundum seint, og oft orðið
vör við heræfingar I stöövum
hersins við „Plaza Major,” eða
Madrid og kom vel fyrir, sagðist
enda telja sig meðal þeirra
manna, er stunduðu eitt friðsam-
legasta tómstundastarf sem
þekktist, tómstundastarf jafnt
konunga sem fátæklinga.
Mikiö virðist gert til að ekki
verði fundið, að við útlendingarn-
ir hér séum I lögreglurlki. Lög-
reglan, sem hér starfar við sýn-
ingarhallimar, eru mjög elsku-
legar I viðmóti, og stjanar jafnvel
við okkur, sem berum merki um
að við séum opinberir fulltrúar
sýningarinnar, eða þeirra alþjóð-
legu þinga, sem hér eru haldin.
Þegar sýningin var opnuð, var
miklum erfiðleikum bundið að
komast af sýningarstað. Strætis-
vagnar voru yfirfullir og miklar
biðraðir, en nokkuð langt að
ganga á neðanjarðarstöð. Leigu-
bílar voru gripnir jafnóðum, og
við stóðum þarna tveir eins og illa
gerðir hlutir og vorum farnir að
gera þvi skóna að ganga í bæinn
utan úr „Feria del Campo.” en þá
vindur sér að okkur lögreglu-
þjónn með skammbyssu, hjálm
og gleraugu, og spyr hvort við sé-
um ekki opinberir starfsmenn og
bendir á auðkennismerki okkar.
„Jú, að vlsu.”
„Má þá kannski bjóða ykkur
akstur, þangað sem þið ætlið?”
Þetta var vel þegið. Hann hafði
óauðkenndan bll þarna rétt hjá,
og tók af sér hjálm og gleraugu til
að aka okkur. Hann stytti sér leið
yfir sýningarsvæðið, en um það
fékk ekki hver sem var að aka.
Hann þurfti ekki annaö en setja
niður sólskyggnið fyrir framan
mig, en þá birtist hliðveröinum
orðið „Lögregla” á innri hlið
skyggnisins, og um leið stóðu
okkur allar dyr opnar og við
sluppum við hina miklu umferð.
Okkur var ekið á hóteliö, og slðan
beðið á meðan við höfum fata-
skipti, og loks var okkur ekið I
opinberan kvöldverð I tilefni opn-
unarinnar. Sllka hjálpsemi lög-
reglu hef ég ekki áður reynt viö
svona tækifæri, nema I Tékkó-
slóvakiu, er lögreglumenn hjálp-
uðu til við að koma öllum útlend-
ingunum heim úr boði I utanrikis-
ráöuneytinu 1968, en þá hjálpuðu
reyndar ráöherrabllstjórar einn-
ig til.
Takist manni að kynnast Spán-
verja og ná góðu sambandi við
hann, á maður góðan vin, hjálp-
fúsan og örlátan. Þetta varð
reynsla okkar sem störfuðum að
sýningunni og þingunum.
Ekki kynntist ég persónulega
ræöismanni Islands i Madrid.
Vararæðismanninum, Busta-
mante, kynntist ég hins vegar það
Juan Carlos. Franco cinræöisherra.
vel, að eftir að hafa verið fulltrúi
Islenzkra frlmerkjasafnara á
mörgum alþjóðlegum sýningum
og þingum og kynnzt mörgum
slíkum ræðismönnum, kemst
enginn þeirra I hálfkvisti við
Bustamante. Hann er að mlnum
dómi sá ræðismaður, sem óeigin-
gjamast og alúðlegast sinnir
þessu starfi, það sem ég hef
kynnzt. Ég minnist ekki jafn vin-
gjamlegrar móttöku, hjálpar og
fýrirgreiðslu af neinum sendi-
manni tslands erlendis, nema hjá
Pétri'Thorsteinssyni I Washing-
ton. Hvorugum þeirra var það
nóg að vita af Islendingnum I
fjarlægð. Þeir urðu persónulega
að ganga úr skugga um að allt
væri I bezta lagi og gert það sem
þurfti. Væri sannarlega ekki úr
vegi að heiðra sllkan mann opin-
berlega, þvf að hann er ekki að-
eins gott og traust hald þeim ís-
lendingum, sem þarna koma,
heldur ekki slður hjálparhella, ef
á þarf að halda, og virðulegur
fulltrúi okkar, sem gætir hags-
muna á breiðari grundvelli. Það
er gott að eiga slika menn að.
Hvað biður svo Spánar I þeim
viðsjám, sem framundan eru?
Þessari spurningu verður tíminn
að svara, því að um það er ógern-
ingur að spá. Verða mild tök
hægrar þróunar undir stjórn Juan
Carlos ofan á, eða áframhaldandi
einræöi? Það er aðeins hægt að
vona, að þessi þjóð megi komast
farsællega fram úr þeim viðsjám,
sem heimurinn er nú fullur af. Og
sú stefna Soares I Portúgal að
starfa áfram með NATO, virðist
þegar benda I þá átt, að Spánverj-
um, sem sllkt vilja, verði hægari
eftirleikurinn, en útlitvar fyrir á
tlmabili.
Krystalhöllin I „Feria del Campo”, þar sem sýningin stóð.
Alcala-háskólinn.
Dr. Hallgrímur Helgason:
Hrifning æskunnar
verzlunarvara
Fyrirbærið „Bltlar” var
hverjum manni I hinum vest-
ræna heimi tungutamt fyrir ein-
um tug ára. Þar sem þessir fjór-
ir piltar með gltarana slna
komu fram voru aðgöngumiða-
sölur teknar með áhlaupi, klæði
rifin I tætlur, unglingar I yfirliði,
útboð allra lögreglusveita og
sjúkraliðssveita, öskur, stapp,
nlstandi vfmuop, veinandi,
kveinandi skarar ungmenna
sem rifu hár sitt. Ollu þessu var
hrundið af stað fyrir tilverknað
ensks kvartetts, sem til
skamms tima hafði unnið sér
inn nokkra skildinga fyrir dag-
verði, spilandi á kjallarakrám I
Liverpool og Hamborg.
Sögulega séð voru Bltlarnir
fylgjendur þeirrar dansmúslk-
ur, sem kenndi sig við „big
beat”. Þetta var andóf gegn
væmnum slagara, hamslaust
tónstreymi gegn hóflegu hljóö-
falli. Nýir endingarhættir komu
fram. Niðurlag forhljóms eða
dómlnants varð að vlkja fyrir
eldri klásulum og kadensum
miöaldatóntegunda.
Þetta var viss hreinsun.
Gamlar formúlur höfðu gengið
sér til húðar. Tlmi var til kom-
inn til að opna skjá og hleypa
inn fersku lofti. önnur nýjung
var nýtlzku gitardrynjandi, sem
að vlsu Presley og Bill Jaley
höfðu leitt að fordyri með sam-
farandi uppþotum, limlesting-
um og eyðileggingu.
Þessi afsprengi fátækra-
hverfis enskrar stórborgar láta
brátt að sér kveða. Þeir magna
gltarhljóm upp að takmörkum
skynjunarmöguleika. Hér eru
þeir afleggjarar fútúrismans
með hljóðdrunum hans og æsi-
legri hávaðatækni.
Meö vissri velþóknun má
finna það, að tveir lagahöfundar
kvartettsins reyna að losna úr
viðjum vanabundins fjölda-
slagara og tekst að móta frá-
brigðilegan stll.
Bltlarnir gera sér far um að
sniöganga allt tilfinningadekur,
og væmni-melódonta er eitur I
þeirra beinum. Lagheiti og tón-
ferð benda oft aftur til gamalla
enskra alþýðulaga. Textar eru
frumlegir, oft barnslega hnitti-
legir, og draga dár aö upp-
blásnu ástarhjali eldri laga.
Með unglingslegum galsa og
upprunaleik snúast þeir gegn
lygablandinni gerviveröld
ósannra tilfinninga og
uppgerðarklökkva, eins og hún
er stöðluð af auglýsinga- og
skemmtiiðnaði.
Þetta fráhvarf er I heildar-
starfi Bítlanna I rauninni ein-
dregin mótstaða gegn aftur-
haldssemi og steingervings-
hætti, það er uppreisn gegn
smáborgaralegum visttengsl-
um þeirra I gleðisnauðu, sál-
þjakandi andrúmslofti sót-
svartra, reykmettaöra kjallara-
Ibúða I óhrjálegu hverfi iðnaöar-
og hafnarborgarinnar Liver-
pool. Af sömu rót er runninn
sveppakrónulöguð hárgreiðsla
þeirra, ankannalegir gamal-
búningar, breiödregin hortugleg
Liverpool-mállýzka þeirra og
áberandi frjálsræði á sviði
ásamt espandi, egnandi, ögr-
andi fasi þeirra I leik og söng.
Þar með eru þeir fulltrúar
unggæöislegs viðnáms heillar
kynslóöar gegn úreltu
þjóðskipulagi. Þeir verða að
átrúnaðargoði ungmenna I Eng-
landi og Norður-Amerlku, fyrst
og fremst þeirra, sem eru sama
sinnis. Allur sá feikna fjöldi
samsamast þeim, sér I þeim
sjálfa sig án þess aö fara fyrst I
draumför um kvikmyndaheim
milljónamærings I Hollywood.
Með þetta I huga eru Bítlarnir
eftirtektarverðir. Hve langt
skilningur okkar og samhugur
nær, er hins vegar efunarmál.
Aö vísu má fyrirgefa þeim
ýmiss konar dynti og duttlunga,
jafnvel drengjalegan spraða-
bassahátt, en því miöur veröa
þeir fórnarlömb ofboðslegs aug-
lýsingaskrums. Þar með glatar
frumleikinn mætti þess
upprunalega og verður að verð-
litlum fjöldavarningi.
Hins vegar er farandllf Bltl-
anna oröið lygisögu llkt. Froðu-
fellandi móðursýki, skortur á
öllum hömlum og sjálfsstjórn.
aðdáenda neyðir þá til að koma
fram eingöngu undir lögreglu-
vernd og I hótelherbergjum sln-
um lifa þeir sem sökudólgar I
fangaklefa. Þeir eru hvergi
óhultir.
Bak við alla þessa óstjórn býr
ekki neitt sérstakt tónlistarlegt
furöuverk eða óleysanlegt sál-
fræðivandamál æskunnar.
Orsökin verður rakin til
kynningarherferðar, sem hafin
er af mörgum framleiðslufyrir-
tækjum atvinnullfs.
Auk metsölu Bltla-laga á
hljómplötum, sem útgáfufélög
græddu á stuttum tlma milljónir
á að gefa út, þá flæddi á markað
I Englandi og Bandarlkjunum
alls kyns söluvarningur með
Bltla-myndum.
Boðin voru Bltla-parruk I
ýmsum verðflokkum,
Bltla-skyrtur, Bltla-jakkar,
Bltla-buxur og -skór, Bltla-
-brúður, Bitla-almanök,
Bltla-eggjabikarar, -flösku-
tappar og Bltla-skeinispappir.
Allt var þetta búið til I anda
hömlulausrar gróðahyggju.
Framleiðendur I öllum iðnaöar-
greinum allt frá sleikipinnum
upp I vara lit, lögðu sig I fram-
króka um að hafa sem allra
mestan hagnað af Bitla-æðinu.
Næst á eftir hljómplötum,
sem bara árið 1963 seldust I
Bandarikjunum fyrir jafnvirði
2700 milljóna Islenzkra króna,
var aðalsalan fólgin I alls konar
BH-Reykjavlk. — Fyrstu Rally-
keppninnar á Islandi veröur m.a.
minnzt á þann hátt, að Félag isl.
bifreiðaeigenda, sem stendur
fyrir keppninni, gefur út minnis-
pening af þvl tilefni.
Veröur minnispeningurinn
I GREININNI Bók um mannlega
ábyrgð, sem birtisthér I blaðinu á
sunnudaginn var, hafa fallið nið-
ur nöfn þeirra manna, sem þýddu
bókina Endimörk vaxtarins, en
þetta átti að sjálfsögðu að standa
efst, þar sem getið er nafns og út-
gáfuárs bókarinnar.
Þýöendurnir eru þeir Þorsteinn
Vilhjálmsson eðlisfræðingur, sem
tlzkuvörum, en á einu ári 1964,
seldist slikt Bltla-glingur I
Bandarlkjunum fyrir 7500 mill-
jónir islenzkra króna
Það er þvl ekki nein furða,
þótt Bltlarnir sem söluvara hafi
að slöustu með húð og hári sog-
azt inn I hringiðju peninga-
straumsins. Fyrir eina kvöld-
skemmtun innheimtu þeir 7.8
miiljónir islenzkra króna. Þeir
stofnuðu sérstakt félag, er
skyldi vernda hagsmuni þeirra
og sjá um leigu og sölu á nafni
þeirra og myndum. Ennfremur
stofnuðu tveir Bltlanna, John
Lennon og Paul McCartney,
hljómplötufyrirtæki, Northern
Song Ltd.
1 þessu yfirliti má sjá að
Bltlarnir fóru vel af stað. Til-
gangur var réttlætanlegur. En
mest er um vert að skilja á milli
þess upprunalega og hins, sem
bætt var við af auglýsinga-
stóriðnaði, óheilbrigð og ósönn
mannsins mixtura.
Hér á landi greip Bltla-hrifn-
ing ört um sig og með henni
hávær söngtól. Slðan hefur
drunið I rafmögnuðum gltörum,
oft svo hátt, aö hljóðið og
tónarnir afskræmast bæði I
hljóðfæri og mannsrödd. Þetta
er ekki réttur tilgangur dægur-
laga og danssöngva. Einnig
þessi músik á að vera til
skemmtunar og yndisauka, en
ekki til leiðinda og kvalræðis,
eins og skeð getur þegar tón-
styrkur veldur sársauka og
hljóðhimnan springur.
Það er tlmi til kominn, aö
okkar dansmúsik lækki tóninn
og fegri hljóminn. Llf og fjör er
ekki ytri hávaði, heldur innri
spenna, eðlileg tjáning náttur-
legrar gleði I andrúmslofti
frjálsræðis og fagnaðar.
hannaður og steyptur af Gull- og
Silfurmiðju Bárðar Jóhannesson-
ar. Hann verður aðeins gefinn út I
150 tölusettum eintökum. Verðið
er kr. 4.000, og er peningurinn
sleginn úr bronsi.
þýddi meginhluta verksins, og dr.
Finnbogi Guðmundsson lands-
bókavörður, sem þýddi kaflana
Fylgt úr hlaði og Að lokum.
1 slöari hluta greinarinnar má
að vlsu skilja af orðalagi hverjir
þýðendur verksins eru, en engu
að síöur skal það áréttað hér, um
leið og hlutaðeigendur eru beðnir
velviröingar á þessum mistökum.
MINNISPENINGUR
RALLY-KEPPNI
Endimörk vaxtarins