Tíminn - 10.07.1975, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 10. júli 1975.
TÍMINN
7
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Rit-
stjórnarfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri:
Helgi H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gisla-
son. Ritstjórnarskrifstofur f Edduhúsinu viö Lindargötu,
simar 18300 — 18306. Skrifstofur f Aöalstræti 7, sfmi 26500
— afgreiösluslmi 12323 — auglýsingaslmi 19523. Verö I
lausasölu kr. 40.00. Askriftargjald kr. 700.00 á mánuöi.
Blaöaprent h.f.
Almenningsheill
Vegna hinna gifurlegu verðhækkana á oliu hafa
augu manna opnazt enn betur fyrir þeim miklu ó-
beizluðu auðlindum, sem við Islendingar eigum
fólgna i jarðhita og vatnsföllum. Einungis er búið
að virkja 5% af jarðvarma þeim, sem hér er að
finna, en um 8% af vatnsföllum.
Af eðlilegum ástæðum voru orkumálin ofarlega
á baugi á siðasta þingi. Fyrirhugaðar eru miklar
virkjunarframkvæmdir á Norðurlandi og Austur-
landi fyrir utan virkjun Hrauneyjarfoss hér sunn-
anlands. Þá eru orkumál Vestfirðinga einnig i
deiglunni. Er enginn ágreiningur um það meðal
þingmanna að hraða beri virkjunarframkvæmd-
um, þótt e.t.v. sé einhver ágreiningur um það i
hvaða röð eigi að framkvæma þær.
Meðal þeirra mála, sem hlutu afgreiðslu á sið-
asta þingi, var frumvarp um Hitaveitu Suður-
nesja. Hér er um stórkostlegt hagsmunamál að
ræða fyrir ibúa á Suðurnesjum og nauðsynlegt,
að virkjunarframkvæmdir tefjist ekki frekar en
orðið er. Málið hefur tafizt vegna þess að samn-
ingar hafa ekki tekizt við landeigendur, sem hafa
krafizt þrisvar sinnum hærra verðs fyrir land sitt
en Hitaveita Suðurnesja hefur boðizt til að greiða.
Þrátt fyrir, að svo mikið beri á milli, er ekki loku
fyrir það skotið, að samningar takist, en úr þvi
fæst skorið á allra næstu dögum.
Þessi deila leiðir hins vegar hugann að þvi,
hvort ekki sé þörf skýrari lagaákvæða um eign-
aryfirráð og nýtingu jarðvarmans með almenn-
ingsheill fyrir augum. Tillaga þess efnis var bor-
in fram af rikisstjórn Ólafs Jóhannessonar á sin-
um tima, en hlaut þá ekki afgreiðslu. Málið var
siðan aftur tekið upp á siðasta þingi og voru skoð-
anir mjög skiptar. Var þvi m.a. haldið fram, að
tillagan bryti i bága við stjórnarskrána. Ólafur
Jóhannesson dómsmálaráðherra lýsti þeirri
skoðun sinni i umræðunum, að jarðhiti og jarð-
hitasvæði ættu að vera i almenningseigu, þegar
þeim væri þannig háttað, að landeigendur gætu
ekki notfært sér þau, án meiriháttar og mikilla
tilfæringa. Enn fremur þyrfti ekki að deila um
það, að löggjafarvaldið gæti sett þær reglur um
hagnýtingar- og umráðarétt jarðhitans, sem það
kysi.
í framhaldi af þvi sagði Ólafur Jóhannesson:
„Hitt getur þá aðeins orðið deila, sem oft kemur
fyrir, hvort um sé að ræða almenna takmörkun
eignarréttar, sem ekki er bótaskyldur, eða eign-
arnám, sem á að greiða bætur fyrir.”
Viðvikjandi deilunni við landeigendur á Suður-
nesjum verður i lengstu lög að vona, að samning-
ar takist með eðlilegum hættu. Að öðrum kosti
sýnist óhjákvæmilegt að beita takmörkun eignar-
réttar i almannaþágu. í þvi efni er rétt að hafa i
huga, sem Ólafur Jóhannesson benti einnig á, að
jarðvarmi er ekki á ákveðnum bletti, heldur
orka, sem liggur sistreymandi neðanjarðar, og
getur þess vegna tilheyrt fleiri eignarlöndum en
einu. Árangurinn fer eftir þvi, hvar og hvernig er
borað. Þetta er nákvæmlega sama sagan og
menn ráku sig á með oliuna. Þess vegna voru sett
sérstök lög i Bandarikjunum þar að lútandi.—-a.þ.
AAervyn Jones, New Statesman:
Uggvænlega horfir í
stjórnmálum Indlands
Forsætisráðherra hefir mistekizt og glatað
trausti framfarasinna
„HÆTTULEGT er og skaö-
legt að láta hatur og óbeit
stjórna lifi slnu og gerðum,
þar sem þessar tilfinningar
eyða dýrmætri orku, tak-
marka hugsunina og brengla
og koma i veg fyrir, að hún
skynji sannleikann”.
bannig komst Jawaharial
Nehru að orði i lokakafla sinn-
ar merku bókar, sem hann
samdi sem bréf til dóttur sinn-
ar. 1 bókinni rifjaði Nehru upp
sögu Indlands og horfði fram
til þeirra tækifæra, sem gæf-
ust með fengnu frelsi.
Þegar Nehru ritaði bók sina
sat hann sem pólitiskur fangi i
Ahmeanger, og var haldið þar
inni án þess að mál hans kæmi
fyrir dóm. Forusta Kongress-
flokksins lýsti opinberlega yfir
i ágúst 1942 þeirri ætlan sinni,
að hefja óhlýðnibaráttu til
þess að reyna að knýja fram
fulltrúastjórn. Áður en úr
framkvæmdum yrði — og
raunar aðeins fáeinum
klukkustundum eftir að yfir-
lýsingin var birt — voru nokk-
ur hundruð forustumenn
flokksins handteknir á heimil-
um sinum. Þekktastir þeirra
voru þeir Gandhi og Nehru.
Lýst var yfir neyðarástandi,
ritskoðun sett á og lagt blátt
bann við fundahöldum og
kröfugöngum. Andspyrnu al-
mennings gætti þó mjög viða
þrátt fyrir þessar ráðstafanir,
og litt þekktur sósialisti
gegndi þar mikilvægu forustu-
hlutverki. Það var Jaya-
prakash Narayan.
RÁÐSTAFANIRNAR, sem
Indira Gandhi hefir nú gert,
minna óþægilega á atburðina
frá 1942, og voru einnig gerðar
til þess að koma i veg fyrir
baráttu, sem aldrei hófst.
Andstæðingar forsætisráð-
herra eru blandaður hópur
reyndra forustumanna i Kon-
gressflokknum, trúarleiðtoga
Hindua og lýðræðisjafnaöar-
manna, eins og andstæöingar
varakonungs á sinni tið.
Staðreynd er, að stjórn Ind-
lands hefir aldrei afnumið
öflugt kerfi einræðisvalds,
sem tekið er að erfðum frá
stjórn Breta i Indlandi. Stjórn
Nehru lét þetta ógert eins og
aðrar indverskar stjórnir. Er-
lendir gestir, sem leggja leið
sina til Nýju Dehli, fagna þvi,
sem þeir sjá, og lýsa landinu
sem „stærsta lýðræðisriki
heims”, þar sem blöð eru
frjáls, rökræður eru þreyttar i
þinginu og stjórnmálabarátta
háð hvarvetna af kappi.
Yfirborðsmyndin er þó ekki
alls kostar rétt. Oft kemur fyr-
ir, að stjórn landsins neitar að
„staðfesta” umbótalög, sem
samþykkt hafa verið á lög-
gjafarþingi einhvers af
fylkjunum tuttugu og tveimur.
Fylkisstjórarnir taka stund-
um allt vald i sinar hendur, en
stjórn landsins skipar þá i em-
bætti að frönskum sið, en þeir
eru ekki kosnir eins og banda-
riskir fylkisstjórar.
Handtökur án dóms og laga
eru tiðar til þess að þagga
niður i andstæðingum i stjórn-
málum, og hinum handteknu
er oft haldið lengi i fangelsi án
þess að mál þeirra séu tekin
fyrir. Þá hefir stjórn landsins
oft lýst hættuástandi, tekið sér
vald i samræmi við það og
beitt f jöldahandtökum til þess
að kveða niður verkföll. Þetta
gerði stjórn Indiru Gandhi i
verkfalli járnbrautarstarfs-
manna fyrir skömmu.
Indira Gandhi
EKKI þyrfti gjörbreytingu
til þess að gera Indland að ein-
ræðisriki. Nægja myndi að
beita hvað eftir annað
neyðarráðstöfunum og taka
sér þannig lögmætt vald.
Þrátt fyrir þetta var ég van-
trúaður þegar ýmsir stjórn-
málamenn svo sem Morarji
Desai sögðu mér i Delhi 1970,
að Indira Gandhi væri að búa
sig undir einræði. Hún hafði
leikið þá suma grátt, var að
taka við sem forsætisráðherra
og sýndist fara eftir sinum
eigin vilja en ekki lúta
dutlungum flokksleiðtoganna.
Desai flutti hverja ræðuna
af annarri án þess að
hannværihindraður á nokkurn
hátt. Hann hafði beðið ósigur i
valdabaráttu og var raunar og
er ihaldsmaður. Mér þótti þvi
sem ásakanir hans minntu á
orðbragð óánægðra öldunga-
deildarþingm. úr hægri armi
Demokrataflokksins um
Franklin D. Roosevelt á sinni
tið. Vist var um það, að Ind-
verjar þurftu ákveöna stjórn,
sem gæti brugðizt með skjót-
um hætti við erfiðum vanda,
og að þvi leyti stóð eins á fyrir
þeim og Bandarikjamönnum i
kreppunni miklu. Ópin um
einræði létu þvi I eyrum eins
og tilraunir til að trufla rót-
tæka og vinsæla stefnu, sem
ekki þýddi að ráðast gegn
opinberlega.
Indira Gandhi var þá með
pálmann i höndunum eins og
Franklin D. Roosevelt. Hún
var hetja i augum hugsjóna-
rikra stúdenta og allra, sem
aðhylltust nýjar hugmyndir
um menntun fjöldans, ódýrt
húsnæði og fullnægjandi nær-
ingu, eða með öðrum orðum
hetja i augum alþýðunnar
yfirleitt að þvi er bezt varð
séð.
EN spilin hafa aldrei verið
stokkuð upp hjá Indverjum.
Forsætisráðherrann hefði
getað margt, en hefir raunar
ekkert gert fyrir hinn land-
lausa verkamann, þá sem
okurleigu sæta eða atvinnu-
leysingjana. Hagnaðurinn af
„grænu byltingunni” rennur
enn óskiptur til velmegandi
bænda, sem stjórna vél Kon-
gressflokksins. Af misljósum
opinberum tölum má óhikað
ráða, að þeir, sem búa við „al-
gera örbirgð”, eru ekki
framar þriðjungur þjóðarinn-
ar, heldur helmingur. Hér er
átt við það fólk, sem klæðist
tötrum og fær aldrei maga-
fylli.
Þetta er engan veginn allt
Indiru Gandhi að kenna.Heims
kreppan hefir dregið úr er-
lendri aðstoð og fjárfestingu,
og verðbólgan hefir hækkað
verð innfluttra nauðsynja.
Margföldun oliuverðs hefir
leikið Indverja eins og aðrar
vanþróaðar þjóðir miklu verr
en velmegandi þjóðir Vestur-
landa, og með þvi hafa Araba-
þjóðirnar launað Indiru illa
einart og ákveðið fylgi. En
þótt öllum afsökunum sé til
tjaldað á atburðarás undan-
genginna fimm ára, þá verða
þyngst á metum, hve sárlega
Indira Gandhi hefir brugizt
þeim vohum, sem hún vakti.
ÞETTA blasir við þegar
rifjuð eru upp nöfn þeirra,
sem eiga að hafa ætlað að
hefja baráttuna gegn forsætis-
ráðherra og nú eru bak við lás
og slá. Morarji Desai er
ihaldsmaður, eins og ég hefi
áður sagt, leiðtogar sértrúar-
flokks Hindúa eiga ekki lof
skiliö og marxistar eru fornir
féndur forsætisráðherra. En
Jayaprakash Narayan er um-
bótamaður af hinum gamla
skóla Gandhis. A árunum upp
úr 1960 hafði hann það ópóli-
tiska hlutverk með höndum að
reyna að fá stórbændur til
þess að skipta jörðum sinum
af sjálfsdáðum.
Barátta Narayaris fyrir
málstað fátæklinga i Bihar
hefir svo að undanförnu leitt
til þess, að hann hefir fordæmt
stjórnendur þessa fylkis, enda
hefir stjórn þess farið hörmu-
lega úr hendi. Chandra Sekhar
er svo einn hinna ungu, fram-
sæknu stjórnmálamanna, sem
stóðu drengilega við hlið
Indiru Gandhi i striðinu innan
flokksins 1969-1970. Honum
var þá falið að hafa umsjón
Framhald á bls. 10.