Tíminn - 17.07.1975, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 17. júli 1975.
TÍMINN
9
Stundin
sem leið
Matthias Johannessen:
DAGUR, EI MEIR. Ljóö 74.
Myndir: Erro. Almenna bóka-
félagiö. Reykjavik. 1975. 82 bls.
Þessi áttunda ljóöabók Matt-
hiasar Johannessen er nokkuð
sérstætt verk. Hún er nokkurs
konar dagbók um árið 1974,
speglar atburði þess árs, þjóð-
hátiö og sitthvaö fleira. Bókin er
i senn timabærog timabundin.
1 þessari bók beitir Matthias
ljóðstil sem lesendur þekkja úr
fyrri bókum: þar má til nefna
Hversdagsljóö úr næstsiöustu
bókinni, Mörg éru dags augu.
Þetta er orðmargur still,
prósaiskur og virðist hömlu-
laus. Hugmyndatengslin bein og
skirskotað til nánasta veruleika
borgarbúans, reynt að höndla
andblæ hraða og umróts sem
hann hrærist i. Þannig lýsir
skáldið viðureign einstaklings
viö óhrjálegan og framandi
heim sem sækir að frá öllum
hliðum.
Sú breyting hefur orðið á stil
Matthiasar aö hann er nú ennþá
prósaiskari og úthverfari en
áður. Aðferð höfundar i Dagur
ei meirminnir töluvert á blaða-
mennsku. Hér er beinlinis
fjallað um framhlið þjóðlifsins,
atburði sem öllum eru kunnir.
Islenzk nútiðarskáld eru mörg
dul og innhverf, rýna i eigin
hug, sækja gjarnan efnivið til
berskuminninga sinna, bregð-
ast við stórtiöindum heimsins
■ með hæglátri Ihygli. Vissulega
hafa mörg ágæt ljóð verið
kveðin á þessum nótum. Slikur
skáldskapur getur á hinn bóginn
oröið full einhæfur til lengdar.
Þess vegna ber að fagna þvi
þegar dyr eru rifnar upp og látið
blasa um salarkynni ljóðsins.
Þettahafanokkur skáld reynt aö
gera á siðustu árum. Þar á
meðal er Matthias Johannes-
sen. Og aldrei hefur hann gert
það á afdráttarlausari hátt en i
þessari bók.
Dagur.ei meirerafar auölesin
bók, til þess fallin að meötaka i
einni lotu. Það er einna likast
þvi að ganga með Matthiasi um
þjóöveginn og skoða það sem
ber fyrir augu. Og vist getur það
verið skemmtilegt, þótt ánægj-
an sé dálitið öðru visi en sú sem
—
hafa má af þvi að skoða lýriska
hagsmið.
Lengsti kaflinn i Dagur, ei
meir heitir óljóö um 1. mai:
hann er i tuttugu og sex köflum
og hefði reyndar mátt vera
styttri. Nafnið skirskotar til
óljóða Jóhannesar úr Kötlum
og oftsinnis er til hans vitnað
(kommúnistaskáldið, alþýðu-
skáldið o.s.frv.) Auðvitað horfir
Matthias öðrum augum á öld-
ina, en báðum er þeim
kommúnisminn umhugsunar-
efni:
Vér stöndum andspænis komm-
únismanum
vopnaðir gamalli vizku
skal vera
já já og nei nei
með þessi vopn göngum vér út
i lífið
og nú heyrist æ sjaldnar:
upp upp min sál
og niður með bolsana.
Nú heyrist æ oftar:
upp með bolsana
min sál!
I þessu ljóði frá 1. mai veröur
hin róttæka vinstrihreyfing (eða
hreyfingar) Matthiasi nærtækur
skotspónn. En skop hans er
fremur góðlátlegt og kemur
varla illa við neinn. Enda virðist
afstaða skáldsins sú að bezt sé
að láta þjóðfélagið i friði og
„halda áfram/að dást að útsýn-
inu... og finna marx I landinu/
og landið I marx...” Þvi ekki
það. Annars er viðhorf eins og
þetta vitaskuld engu miður póli
tiskt en skoðun byltingar-
manna. Afneitun hugmynda-
fræöier hugmyndafræði i sjálfri
sér eins og Sigurður Nordal
sagði um heimspekilegar
vangaveltur i öðru samhengi.
Það er einkenni þessara ljóða
Matthiasar að hann hefur
gaman af að snúa á hvolf ýms-
um alkunnum fyrirbærum úr
samtiðinni. Hér eru tilvitnanir i
dagblöð (Austri Þjóðviljans,
sællar minningar., kemur við
sögu) Orðaleikir eru nokkuð
stundaðir: „Visitalan datt úr
buxnaklauf/ vinstri stjórnar-
innar/ og hagfótur þjóðar-
likamans/þrútnaði óðum/af
verðbólgunni.” Og Pétur þri-
hross er „nú sérfræðingur i haf-
réttarmálum”. Byltingin kemur
mjög við sögu: en gegn henni er
teflt gömlu fólki sem „lætur sér
nægja þessa blóðlausu
byltingu.”
Likingar flestar eru nærtækar
og einfaldar. Stundum er
skemmtilega fariö meö likinga-
málið (t.a.m. I Innskoti um
Matthias Jóhannessen.
þjóöarlikamann). Og „gamall
togarakarl/með sigggrónar
hendur/og vökulögin eins og
páskasól/ i þykku halablóðinu”.
Annað dæmi, af öðru tagi:
„Miskunnarlaust voru dagarn-
ir/dregnir á asnaeyrunum/ yfir
öræfi landsins”. Fleira mætti
tina til þótt þetta verði látið
duga. óljóö um 1. mai er, eins
og fleira hjá Matthiasi, misjafn
skáldskapur, en i heilu lagi
friskleg og býsna glögg mynd af
þjóðfélagsafstöðu höfundarins.
Hið sama má raunar segja
um bókina i heild. Fósturlands
ins freyja (innskot fyrir minni
húsmóðurinnar) er framlag
Matthiasar til umræöunnar um
stöðu konunnar. Þetta er gott
ljóð á sinn hátt, einlæglega ort,
þótt rauðsokkum kunni að þykja
litið til koma. — tJr hæjarlifinu
er byggt á orðaleikjum sem ekki
er mikið hlutverk ætlað, en
verða einatt smellnir.
Kosningar er á hinn bóginn lik-
ara fyrsta kaflanum, létt skraf á
m/iv
kjördegi. Innskot um VL er
nokkuð óljós texti: hvert er við-
horf höfundar til þessa þjóð-
félagsfyrirbæris sem kennt er
við VL? Hljóðlikingin viö
Velleklu og Völuspá er of lang-
sótt og miðlar varla nokkru.
Upp upp min sáler einnig miður
heppnað ljóð. Þjóöhátiðarljóðiö
sjálft er á hinn bóginn all-
skemmtilegt. í sextánda og
siðasta ljóði bregður skáldið
meira að segja fyrir sig forn-
máli. En fjórtánda ljóð endar á
þessari fallegu mynd:
Tengjumst tryggðaböndum
eins og halli sér haf
aö hrjóstrugum
jökulsöndum.
Umgerð þessarar bókar
mynda tvö ljóð i hefðbundnum
lýriskum stil sem Matthias hef-
ur alltaf lagt töluverða rækt við.
Þessi ljóö eru bæði vel ort og
sérstaklega þykir mér siðasta
ljóðið gott. Það er persónulegt,
gætt næmri tilfinningu, viö-
kvæmni og karlmennsku i senn.
Ég get ekki stillt mig um að
taka það hér upp:
Nei, vinur, ég græt ekki, góði,
Það er gaman að vera til,
að finna brimsúg i blóði
og brunann og sólaryl
Hér sit ég og sem og skrifa
og sæki minn þrótt i það lif
sem fæstum er lagið aö lifa
og leggst undir eggsáran hnif
þeirrar stundar sem dauðinn
dæmir
mitt dáðlausa þrek til sin
og mjakast sem maðki sæmir
i moldina, guð minn, til þin.
Ýmsir spakir menn hafa
reynt að skýra hvað átt sé við
með einkunninni „nútimaskáld-
skapur”, sem mjög hefur veriö
á loft haldið siðustu áratugi. A
hinn bóginn læðist stundum að
mönnum, að téðri einkunn sé
einatt siett af algeru hugsunar-
leysi. Þær ófrjóu deilur sem hér
geisuðu fyrir einum til tveimur
tugum ára um rim ljóða og rim-
leysi, leiddu til þess að svo
virtist sem ýmsir teldu nægilegt
að sleppa rimi og stuðlum til að
yrkja fullgilt nútimaljóð.
Margurdauður texti hefur verið
saman settur undir þvi merki. A
hitt er að líta aö nú er skil-
greining þess hvaö sé ljóð mjög
á reiki. Þegar Þorp Jóns úr Vör
kom út, töldu ýmsir að hér væri
ekki ljóðlist á ferð, heldur
venjulegur prósi. Slikt heyrist
ekki lengur, enda Þorpið i tölu
klassiskra ljóöabóka frá þessari
öld. Ahrif Jóns úr Vör á yngri
skáld eru ótviræð, og þar er
Matthias Johannessen nær-
tækt og gott dæmi. Og þegar
hannbirti Hversdagsljóðsin var
brugðist við á keimlikan hátt og
þegar Þorpið kom út. Þannig
sagði ljóðlistargagnrýnandi
Skirnis i grein i ritinu (1973):
„Þessi natúralistiska frásögn
hefur engin einkenni ljóös...
samþjöppun forms sem Matt-
hias virðist oft vera að reyna
fyrirsér með i þessari bók, hef-
ur hverfzt i andstöðu sina, al-
geran vaðal. Þetta er einfald-
lega venjulegur hversdags-
prósi, settur upp i mislangar
linur og erindi”.
Nú er vitanlega tómt mál að
deila við fræðimann Skirnis um
hvað sé vaðall. Hitt er ef til vill
nær að hugleiða hver skuli vera
„einkenniljóðs,” —og einnig þá
skemmtilegu fullyrðingu rýnand
ans að „Matthias gangi of
langt i að vera nútimalegur”
(!). Það er vist lika hægt nú á
dögum.
Auövitað má einu gilda hvort
texti eins og Hversdagsljóö eða
Dagur, ei meir er kallaður ljóð
eða „hversdagsprósi”. Hitt
skiptir máli hvort verkið hefur
eitthvað að segja lesandanum,
ber persónulegt svipmót og lifir
sjálfstæðu lifi. Og þannig kemur
bók Matthiasar mér fyrir sjónir.
Hún gengur ef til vill ekki upp i
formúlu fræðimanna um
hvernig ljóð skuli vera (fremur
en Rimblöð Hannesar Péturs-
sonar fullnægðu formúlu sama
Skirnisritara). En sem betur fer
láta skáldin ekki hneppa sig i
slika spennitreyju og hætta
heldur á að sumir le^endur setji
upp hundshaus. Hlutverk þeirra
er aö spegla lif stundarinnar
með þeim hætti.sem bezt hæfir
hverju sinni. Það geta þau gert
hvort sem þau sækja yrkisefni i
djúp sögu og minninga, eða hrif-
ast með iðandi straumi mann-
lifsinsá þjóðveginum. Þvi meiri
fjölbreytni i skáldskapnum, þvi
betra.
Gunnar Stefánsson
IDILANDHELGI ÍSLANDS
Þá er islenzkum skipum bannaðar allar veiðar á
eftirgreindum svæðum og tlma:
1. Fyrir Suðurlandi á timabilinu 20. marz til 1. mai á
svæði, sem afmarkast af linum, sem dregnar eru milli
eftirgreindra staða:
a) 63 gr. 32’0n.br„ 21 gr. 25’0 v.lg.
b) 63 gr. OO’O n.br., 21 gr. 25’0 v.lg.
c) 63 gr. OO’O n.br., 22 gr. OO’O v.lg.
d) 63 gr. 32’0 n.br., 22 gr. OO’O v.lg.
2. Fyrir Vestfjörðum á svæði, sem takmarkast að
vestan af linu réttvisandi 340 gr. frá punkti 66 gr. 57’
n.br. og 23 gr. 36’ v.lg. og að austan af linu réttvisandi 0
gr. frá punkti 67 gr. 01’ n.br. og 22 gr. 24’ v.lg. Að sunn-
an er dregin lina milli hinna greindu punkta og að
norðan takmarkast svæðið af linu, sem dregin er 50
sjómiur utan við grunnlinu.
Sjávarútvegsráöuneytið mun ákvarða allar þær
reglur, sem nauðsynlegar eru til verndar fiskimiðun-
um i fiskveiðilandhelgi Islands. Ráðstafanir veröa
gerðar að fengnum tillögum Hafrannsóknastofnunar-
innar og Fiskifélags Islands.
Nú á sér stað á tilteknu veiðisvæði seiða- og smá-
fiskadráp i þeim mæli, að varhugavert eða hættulegt
getur talizt, og mun þá sjávarútvegsráðuneytið, að
fenginni umsögn Hafrannsóknastofnunarinnar, gera
nauðsynlegar ráðstafanir til að sporna við þvl. Mun
ráðuneytið með 'tilkynningu loka afmörkuöum veiöi-
svæðum um lengri eða skemmri tima fyrir öllum tog-
veiðum, svo og öðrum veiðum, ef nauðsynlegt þykir.
Jafnan skal umsögn Hafrannsóknastofnunarinnar
liggja fyrir, áður en slikar timabundnar veiðitakmark-
anir eru úr gildi numdar.
Að öðru leyti skal Islenzkum skipum, sem veiða með
botnvörpu, flotvörpu eða dragnót, heimilt aö veiða inn-
an fiskveiðilandhelginnar, samkvæmt ákvæðum laga
nr. 102 27. desember 1973 um veiðar með botnvörpu,
flotvörpu og dragnót I fiskveiöilandhelginni, eða sér-
stökum ákvæðum, sem sett verða fyrir gildistöku
reglugerðar þessarar.
4. gr.
Botnvörpuskip skulu hafa öll veiðarfæri i búlka inn-
anborðs, þannig að toghlerar séu I festingum og botn-
vörpur bundnar upp, þegar þau eru stödd á svæðum,
sem þeim er óheimilt að veiða á.
5. gr.
Aflaskýrslur skulu sendar Fiskifélagi Islands á þann
hátt, sem fyrir er mælt i lögum nr. 55 27. júni 1941, um
afla- og útgerðarskýrslur.
Nú telur sjávarútvegsráðuneytið, að um ofveiöi
verði að ræða, og getur það þá takmarkað fjölda veiði-
skipa og hámarksafla hvers einstaks skips.
6. gr.
Brot á ákvæðum reglugerðar þessarar varða viður-
lögum samkvæmt ákvæöum laga nr. 102 27. desember
1973 um veiðar með botnvörpu, flotvörpu og dragnót i
fiskiveiðilandhelginni, laga nr . 33 19. júni 1922, um
rétt til fiskveiöa i landhelgi, með siðari breytingum,
eða ef um er að ræða brot, sem ekki fellur undir fram-
angreind lög, sektum frá kr. 10.000.00 til kr.
1.000.000.00.
7. gr.
Reglugerð þessi er sett samkvæmt lögum nr. 44 5.
april 1948, um visindalega verndun fiskimiða land-
grunnsins, sbr. lög nr. 45 13. mai 1974, og fellur með
gildistöku hennar úr gildi reglugerð nr. 189 14. júni
1972, um fiskveiðilandhelgi Islands og reglugerð nr. 362
4. desember 1973 um breytingu á þeirri reglugerö.
8. gr.
Reglugerð þessi öðlast gildi 15. október 1975.
Sjávarútvegsráðuneytið,
15. júli 1975.
Matthias Bjarnason,
Jón L. Arnalds.