Atuagagdliutit - 01.07.1987, Qupperneq 20

20
ATUAGAGDLIUTIT/GRØNLANDSPOSTEN
NR. 27 1987
Nr. 4, 1971:.
Qanoq ipermut
nakkaatsigaagut?
— Illoqarfiusaarsuaq!
— Et monstrum af en by!
Nr. 10, 1972:
Illoqarfiusaarsuaq
J.F. Eqqartorniagaq siornatigut maa-
na oqaatigineqareersimavoq, nangeq-
qinneqassaarlu: Inuup nammineersin-
naatitaanera suuva, iluamik atorsin-
naanngikkaanni? Nammineersinnaati-
taaneq illersorneqarsinnaava, taanna
taalutsiullugu nammineq allallu navia-
nartorsiortissagaanni?
Nunatsinni mikiartoqarpoq, allanimi
kinguaassiuutit nappaataat tunillaas-
sortumik atorneqanngillat. Ukiorpas-
suanngortut gonorrhoe tunillaassuuttu-
mik atuussimavoq nunatsinni, maanna-
lu syfilis takkuppoq. Nalaataq imaan-
naanngeqaaq. Pissutissaqarpoq anni-
laanngatigissallugu nunatsinni inuit
nappaataat gonorrhoe, aappartaaru-
maartoq syfilisimik.
Pissutsit atuutilersut pillugit allappoq
nakorsaq P. H. Alsbirk, Uummannap
aviiseeraani Nasigfik-mi:
»Kalaallit Nunaanni nakorsaqarfinni
sulinerup ilarujussua ukiorpassuarni a-
torneqarsimavoq kinguaassiuutit nap-
paataannik nungusaanermut, gonorr-
hoeli ilungersortumik katsorsarniarne-
qaraluartoq taamaattoq nappaat taan-
na takussaaleraluttuinnarpoq, Kalaallit
Nunaata ilaani allani suli maanngarnit
(Uummannamit) sualunnerulluni. Go-
norrhoe Kalaallit Nunaanni Danmarki-
minngarnit 50-100-riaammik atugaane-
ruvoq.
Uimanarpoq syfilis ukiuni aggersuni
aamma tamannarsuaq siaruarumaartoq
— ajoqusiinerillu annerujussuit nap-
paatip taassuma naggasatiumaarpai, a-
serorsinnaavaami qarasaq qiterarlu,
uummat taqqallu.
Nakorsaqarfiit maannakkuminngar-
nit annertunerusumik iliuuseqarsin-
naanngillat, taamaallaalli nappaatip su-
aluppallaamik siaruarnissaa pakkersi-
maniarsinnaallugu.
Nr. 4, 1971:
J.F. Det er sagt før i disse spalter, og
det skal siges igen: Hvad skal man med
personlig frihed, når man ikke er moden
til at forvalte den? Er det forsvarligt
med personlig frihed, når man i dens
hellige navn bringer sig selv og andre i
fare?
Der er noget råddent ved Grønland.
Ingen andre steder end Grønland optræ-
der kønssygdomme som epidemier. Det
har gonorrhos gjort i årevis, og nu er sy-
filis’en over os. Der er grund til at nære
ængstelse for, at folkesygdommen i
Grønland, gonorrhoe, får en ledsager:
Syfilis.
Om den situation skriber distriktslæ-
ge P. H. Alsbirk i Uummannaq-bladet
Nasigfik:
»En stor del af sundhedsvæsnets ind-
sats i Grønland har i årevis været rettet
mod bekæmpelsen af kønssygdomme.
— Til trods for den effektive behandling
er gonorrhoe-sygdommen alligevel ble-
vet stadig hyppigere, mange steder i
Grønland endnu værre end her (Uum-
mannaq). Gonorrhoe træffes 50 til 100
gange almindeligere i Grønland end i
Danmark.
Syfilis vil sandsynligvis kunne brede
sig ligeså voldsomt i de kommende år —
og langt større skader vil følge denne
sygdom, der kan ødelægge hjerne og
rygmarv, hjerte og blodkar.
Sundhedsvæsnet kan faktisk ikke
gøre ret meget mere, end der allerede gø-
res for at holde situationen under kon-
trol.
Tamatumunnga pissutaavoq kingu-
nissaanik eqqarsannginnersuaq akisus-
saasseqannginnerlu Kalaallit Nunaanni
atoqatigiittarnermi ersertartoq.
Gonorrhoe tunillaakkaluttuinnas-
sanngippat Kalaallit Nunaallu asat-
tuunneqassappat ajunaarnersuarmut
syfilisip nassatariumaagaanut, aqqu-
taasinnaasutuatut itikannersutut siun-
nersuutigisinnaasatuara tassa:
Kikkulluunniit nikittaattunik ilaqar-
tartut tamarmik paasisariaqarpaat pisa-
riaqarluinnarmat angutip pooqartarnis-
saa aallaqqaataanii naggataanut. Angu-
tip pooqarnissaa arnap piumasarisaria-
qarpaa, tamanna angutip paasisin-
naanngippagu!«
Tassa nakorsap oqaasii paatsuugas-
saanngitsut. Tamatumali kingorna na-
korsap oqaassinerata tamatuma i-
maanngissussia paaserusunneqassan-
ngikkaluarpat — qularnanngilarlumi
suli arlalipppassuit taamaaliussasut —
taava allatut iliorneq ajornaqaaq: peri-
arfissaqartoqartariaqarpoq nammine-
ersinnaaneq killiliiffigissallugu, nam-
mineersinnaaneq atorneqarsinnaan-
ngippat, inuttut inersimasutut silatuu-
millu eqqarsarsinnaasutut.
Landsrådip nutaapo aalajangigassaa
siullerpaaq taamaammat tassaasaria-
qarpoq, kinguaassiuutimikkut nappaa-
teqartut tamarmik annertungaatsiartor-
suarmik akiliisinneqartarnissaat tunil-
laassuivallaallu isertinneqartalernis-
saat. Ajornarsivormi soqutigittaanner-
suaq isiginngitsuusaaginnassallugu. Al-
laanngilarmi sianigigaluarlugu akornu-
sersuineq nakorsat nunatsinni suliaan-
nik sulilu ilaartuiniarneq nunatta tusaa-
manerlugaaneranik.
Qanoq ipermut nakkartigigutta
aatsaat, akisussaasut aalassakkumaar-
pat?
Den ubekymrede letsindighed og an-
svarsløshed, som ofte præger de sek-
suelle forbindelser i Grønland, er ho-
vedårsagen hertil.
For mig at se er der stadig kun en reali-
stisk og effektiv vej frem, hvis man i
Grønland skal undgå syfiliskatastrofen
og den tiltagende gonorrhoesmitte:
Ved seksuel samkvem mellem alle,
der afog til skifter partner, er det byden-
de nødvendigt, at manden bruger kon-
dom helt fra starten til slutningen af den
kønslige kontakt. Kvinden må selv for-
lange dette af manden, hvis han ikke
forstår det!«
Det var de rene lægeord, som alle
uden tvivl kan forstå. Men hvis der her-
efter skulle være nogen — som ikke øn-
sker at forstå alvoren af den lægelige
formaning, så er der ikke andet at gøre:
Der må være mulighed for at indskræn-
ke den personlige frihed, når man ikke
er i stand til at forvalte den som et vok-
sent og fornuftigt tænkende menneske.
Den første afgørelse, som det nye
landsråd vedtager, må derfor være, at
hver enkelt patient, der lider af en køns-
sygdom, får et klækkeligt bødeforlæg,
og de værste smittebærere for en tid
bliver berøvet personlig frihed. Dette
går nemlig ganske simpelt ikke. Det er
en bevidst sabotage af den lægelige tje-
neste i Grønland og en underminering af
Grønlands i forvejen ikke alt for gode
renommé.
Hvor langt skal vi ned i skidstet, før
de ansvarlige reagerer?
J.F. Nunatsinni sanaartorfiit anner-
saat Nuuk inissaqartitsinngilaq 1977-ip
tungaanut. llloqarfittaaq suliffissaqar-
titsiniarnerup tungaatigut isumalluar-
nartoqanngeqaaq. A/G-ip normuani
uani Nuup borgmesteria Peter Thaarup
Høegh oqarpoq: Inissaqartitsinngilagut
ukiut siulliit tallimat, suliffissaqar-
tinngilavuttaaq inuussuttorpassuit u-
kiuni aggersuni atuarfinniit anisaru-
maartut.
Taamaammat Nuummi kommunal-
bestyrelsip sulissutiginialerpaa illoqar-
fimmut nutsernerup kigaallartsinneqar-
nissaa. Maannakkutut nutsertoqaan-
nassappat tamanna inissaqarniarnerup
suliffissaqarniarnerullu tungaasigut a-
jornartorsiutinik qaangerneqarsin-
naanngitsunik pilersitsisussaavoq.
Nalunaarut tamanna isumakuluutis-
siinngitsuunngilaq, suli aammalu taku-
titsilluni inunnik eqiterisitsiniarnerup i-
luatsinngitsoorsimaneranik. Silaan-
naap pissusia inuutissarsiornermullu
tunngasut eqqarsaatigalugit naleqqu-
tinngilaq issittuni illoqarfiliornissaq
10.000 sinnerlugit inulinnik, pingaartu-
millu taamaappoq nunatsinni illoqarfiit
akornanni nunakkut atassuteqarneq a-
jornartumi.
Ajuusaarutissaavoq pilersaarusior-
Nr. 12, 1973:
Ajorlunilu
J.F. lppassaani nalliuttorsiorneqar-
poq nunasiaajunnaarnitsinniit ukiut 20-
inngornerat. Ukiuni taakkunani nunar-
put Danmarkip ilagisimavaa, pissusis-
samisuussaarlu aperissalluni, inatsisit
tunngaviusut 1953-imeersut taamani i-
sumalluarsimanermut naapertuuttumik
kinguneqarsimanersut.
»Aap naaggalu« akissutigissallugit
tamatumani ilumoornerpaassaaq. Pisi-
masut pitsaasuinnarsuusimanngillat
aammali ajuvissorsimanatik. Ineriar-
torneq ajorlunilu ajorsimanngilaq.
Timikkut pissaqarnikkut, ilinniarti-
taanikkut peqqinnissakkullu annertoqi-
sunik pisoqarsimavoq. Tamatumuunna
inatsisit tunngaviusut 1953-imeersut nu-
natsinnut tassaasimappullusooq »matu
mapperit«. Illupalaannguit taarserne-
qarsimapput illunik inissianillu nutaali-
aasunik. Imeq, innaallagiaq biilillu taa-
maattussaaginnartutut illoqarfinni isi-
Jørgen Fleischer 1984-imi 60-inik
ukioqalerami saqqarmiulerneqar-
poq.
Belønningen i form af en orden
kom til Jørgen Fleischer s 60-års
fødselsdag i 1984.
(Foto: Lil)
ajunngilaq
gineqalerput. Ailaammi illoqarfiit arla-
qartut qalipaatilinnik fjernsyneqaler-
put. Qangaanerusoq nunatta ajoqussua
tuberkulose ajugaaffigineqartutut o-
qaatigisariaqalerpoq. Inuit kingulliit
portunerupput, peqqinnerullutik taqi-
maannerullutillu ukiut 20-it matuma si-
ornatigut inuusuttuninngarnit. Kalaal-
lit inuusuttut ullumikkut danskit naligi-
samittungajak isigaat danskisullu oqa-
loqatigisinnaallugit assigiinngitsorpas-
suarnik.
Tamakku tamarmik ukiut 20 matuma
siornatigut takorloorneqarsinnaanngil-
lalluunniit.
Kisiannili tamarmik taamaanngillat.
Timikkut ineriartupiloornersuaq ka-
laallimik asattuussisimanngeqaaq. Uki-
ut kingulliit 20annertuumik inuttut mi-
siligaaffiusimapput. Kalaallip ajorna-
kusoortissimaqaaq nutaat sungiusima-
nanngitsullu ilorlikkut malinnaaffigi-
niassallugit. Tamatuma kingunerisima-
vaa inuttut nikanarsagaaneq.
Nakkaattuuvissimanngilagulli!
Kukkuneqartarsimavoq. Tamanna i-
limagingitsoorneqarsinnaanngilaq. A-
jornakusoorsimaqaarmi inuiaat kingu-
arsimasut atugartuutut siuarsimasun-
nermi kalaallit sunniuteqanngippallaar-
nerat. Suliassat nammagassallu aggua-
taarneqarnissaannik udvalgi imaluun-
niit udvalgi KGH-ip siunissaanik sam-
misaqartoq kalaallimik ilaasortaqan-
ngillat. Taamaassimavorlu ukiut 20
qaangiuttullu ineriartornerup aallarner-
nerata kingornagut. Pilersaarutit ine-
riikkat kalaallinut takutinneqartarput
akuerisassanngorlugit, kalaallilli sunni-
uteqanngillat pilersaarutit ilusilersorne-
qarneranni.
Danmarkimi nunatsinnilu nipputaa-
juaannarppoq ineriartornerup kalaaler-
palaarnerusumik aaqqissuunneqarnis-
saa. Nunatsinni ineriartorneq Danmar-
kimi pissutsinik issuaanerinnaassanngi-
laq, ingerlanneqassallunili nunatsinni
periarfiusinnaasut pisariaqartitsinerlu
tunngavigalugit.
Taamaattumik piffissanngorpoq illo-
qarfiit pillugit pilersaarusiorneq nunat-
sinni kommunalbestyrelsinut tunniun-
neqassalluni. Taakkuniaraluarpummi
pissutsinik paasisimasaqarnerpaasut. 1-
sumagineqarsinnaanngilaq illoqarfiu-
saarsuarmik Nuup alliartornissaatut pi-
lersaarutaasumik issittuni pilersitsinis-
saq, illoqarfimmi taamaattoq ungataa
eqqarsaatigalugu atanissamut periarfis-
saqanngilaq.
ngortinniassallugit ukiut 20-iinnaat i-
ngerlaneranni.
Kukkunerilli ilinniarfigisimavavut.
Ullumikkut paasinarsikannereerpoq si-
umut aqqutissaq eqqortoq, tamatuma-
nilu sammivissat inissitsiterneqalereer-
lutik.
Inatsisit tunngaviusut 1953-imin-
ngaanneersut pilersimanngitsuuppata
nunarput ullumikkuttut inngeqqaja-
qaaq. Ineriartorneq ilorlikkut atugarli-
uutinik naammattunik akilersimavar-
put, sapiissuseerutitaanngilagulli. Ka-
laallit ullumikkut imminnut tatigine-
rupput, politikkikkullu inersimanerul-
lutik ukiut 20 matuma siornagornit. 1-
nuusuttut piumassuseqarput qallunaat
isumalluutigiinnarnagit nammineeru-
mallutik.
Tamanna nuannaarutissaavoq.
Nunatta oqaluttuarisaanerani ukiut
20 pisimasoqarnerpaat aalaterisimaner-
paallu maanna kingoqqiuppavut. Ukiut
tullissat 20 taama ajornakusoortigina-
vianngillat.
Naak kukkuneqarsimagaluartoq pis-
sutissaqarpoq 1953-imi inatsisit tunnga-
viusut atulermata kingorna nunatsinni
sulisimaneq naammagisimaassallugu.
Annoncér i
GRØNLANDSPOSTEN
Hvor langt skal vi
ned i skidtet?