Tíminn - 24.09.1975, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Miðvikudagur 24. september 1975
Vaka eða víma
Áfengismálin í Svíþjóð
1 fyrri viku var hér i Reykja-
vik námskpið i bindindisfræðum
á vegum norrænna ungtempl-
ara og raunar annað á vegum
bindindisfélaga ökumanna á
Norðurlöndum. Meðal þeirra
gesta, sem hingað komu vegna
þessara námskeiða var Olaf
Burman frá Svíþjóð.
Olaf Burman er fæddur árið
1915 og ævistarf hans hefur ver-
ið á sviði félagsmála. Hann
stundaði ungur háskólanám i
Uppsölum, en að þvi loknu gerð-
ist hann árið 1939 starfsmaður
við ógæfumannastofnanir, fyrst
sem aðstoðarmaður forstjóra en
siðan sem forstöðumaður.
Arið 1965 var skipuð i Sviþjóð
10 manna nefnd til að gera út-
tekt á sænskum áfengismáium
og gera tillögur um framtiðar-
stefnu i þeim efnum. Olaf Bur-
man var einn þeirra nefndar-
manna. Nú hefur þessi nefnd
skilað áliti sinu eftir nærri 10
ára starf og rannsóknir. Það er
vitanlega mjög fróðleg bók, en
eðlilega er ekki fullt samkomu-
lag milli nefndarmanna allra
um stefnu og aðgerðir.
Þar sem Olaf Burman hefur
unnið heilan mannsaldur að
málum drykkjumanna og tekið
þátt i umfangsmestu rannsókn-
um sem gerðar hafa verið á
Norðurlöndum — og þó viðar
væri leitað — i sambandi við á-
fengismál, er hann auðvitað
sérfræðingur i þeim málum.
Það var þvi ekki nema sjálfsagt
að hann væri fenginn til að flytja
erindi fyrir almenning meðan
hann var hér. Það gerði hann i
Templarahöllilli fimmtudags-
kvöldið 18. september. Það var
Norræna félagið, áfengisvarn-
arráð og stórstúkan, sem boð-
uðu til þess fundar.
Olaf Burman var gagnorður
og gekk beint að efninu. Erindi
hans var um áfengismálin i Svi-
þjóð. Nú væru 200 ár siðan menn
fóru fyrst að tala um þjóðfélags-
legar aðgerðir til að verjast á-
fengisböli. Saga sænskrar bind-
indishreyfingar byrjaði um
miðja nitjándu öld. Sviþjóð varð
aldrei bannland eins og Island,
Noregur og Finnland, en þar
var alllengi lögbundin áfengis-
skömmtun. Sú löggjöf var
kennd við Ivar Bratt. Sam-
kvæmt skömmtunarreglunum
mátti enginn kaupa meira en 3
flöskur af sterku vini á mánuði.
Þegar fram i sótti fannst ýms-
um að þetta Brattskerfi gæfist
ekki nógu vel. Auðvitað reyndu
vinhneigðir menn að ná viðbót
við sinn skammt út á nöfn og
rétt þeirra, sem ekki hirtu um
að nota sinn skammt sjálfir. Svo
var talað um að skömmtunin og
takmörkunin yrði til þess að
sveipa áfengið ljóma eftirsóttra
gæða i hugum manna. Fór svo
að horfið var frá þessari
skömmtunárið 1955. En fram af
þvi fóru menn þó fljótt að hafa
vaxandi áhyggjur af þvi hve
mikið var drukkið af sterku á-
fengi og vildu finna ráð til varn-
ar. Og svo kom milliölið 1965.
Siðan hafa Sviar fjóra flokka
öls. Létt öl, óáfengt. A sölu þess
eru engar hömlur fremur en
gosdrykkja. Svo hafa þeir sterkt
öl, sem bundið er sömu hömlum
um sölu og veitingar og áfengi
almennt, en i Sviþjóð er rikis-
einkasala með áfengi eins og
hér. En svo eru tveir milliflokk-
ar. Það er pilsner sem hefur á-
fengismagn 2,8% og milliölið,
sem byrjað var með 1965. Það er
3,6% að styrkleika. Talsmenn
þess bundu við það miklar vonir
og sögðu að auðvitað væri miklu
betra að menn gleddu sig við
þennan litla og ljúfa drykk, en
helltu sig vitlausa með brenni-
vini.
Reynslan hefur orðið sú, að
neyzla sterkari drykkja hefur
ekki minnkað. Hins vegar hefur
orðið verulegur samdráttur i
neyzlu pilsners. En i hópi vand-
ræðamanna, — þeirra, sem
komast i opinberar skýrslur
vegna einhvers konar misnotk-
unar áfengis — á milliölið sinn
þátt, einkum unglinga.
Burman lagði sérstaka á-
herzlu á þessa neikvæðu reynslu
af milliölinu, en hún er óvé-
fengjanleg. Henni mótmælir nú
enginn. Hann fór lika nokkrum
orðum um reynslu Finna af
svipuðu öli, en þeir voru þremur
árum á eftir Svium með þá lög-
gjöf, sem átti að laga og bæta
drykkjarvenjurnar, með þvi að
veita mönnum auðveldan að-
gang að áfengu léttu öli. Reynsl-
an er óskapleg.
Olaf Burman nefndi margar
tölur i sambandi við áfengis-
mál. Hreyfingin siðustu árin er
almennari neyzla, einkum með-
al unglinga og vöxtur margs
konar ógæfu og óhæfu i hlutfalli
við það. Þetta hefur verið svo
um öll nálæg lönd.
Þegar þessar athuganir og
niðurstöður þeirra eru bornar
saman liggur það ljóst fyrir að
bölið og tjónið stendur I föstu
hlutfalli við heildarneyzlu á-
fengis og það virðist engu
breyta hvaða tegundir hver þjóð
notar helzt. í öðru lagi liggur
það ljóst fyrir að frjálsleg á-
fengislöggjöf hefur hvergi orðið
til bóta þannnig, að saklausari
og siðlegri drykkja fylgdi henni.
Olaf Burman lagði ennfremur
mikla áherzlu á það^að ekki sæ- .
ist neinn árangur af þvi mikla
umtali að þjóðir ættu að læra að
umgangast áfengi svo að neyzla
þess og á'hrif öll væru með sið-
menningarblæ.
Vonir um betri tima eru
bundnar við það, að minna og
sjaldnar verði drukkið. Þrátt
fyrir allt sem gert verður til aft-
urhvarfs og viðreisnar drykkju-
mönnum eru vonirnar einkum
og aðallega bundnar við það að
takast megi að fyrirbyggja og
þá fyrst og fremst við það að
þeim sem ekki neyta áfengis
fari fjölgandi.
Það er það eina, sem treyst-
andi er á.
H.Kr.
Villandi skoðanamyndun
skaðleg
er
1 lok ágústmánaðar var eins
og kunnugt er haldinn hinn ár-
legi aðalfundur Stéttarsam-
bands bænda. Fundurinn var
haldinn á Laugarvatni með sér-
stöku tilliti til þess, að Stéttar-
sambandið var stofnað þar fyrir
frumkvæði Búnaðarsambands
Suðurlands og nú voru 30 ár sið-
an sá merki atburður gerðist.
Þarna fór einnig fram hátiðleg
samkoma, þar sem voru við-
staddir ýmsir forystumenn
landbúnaðarmála, svo sem
landbúnaðarráðherra, búnaðar-
ÐEE VINRUDE
TIAAINN
líður dfram
og það gerir
Evinrude líka
D
ÞORf
SÍMI B1500ÁRMÚLA11
Góð
skólaritvél
óskast til kaups.
Upplýsingar í síma
40137.
málastjóri og formaður Búnað-
arfélags tslands.
Margs var og er auðvitað að
minnast eftir 30 ára starf. Stétt-
arsambandið hefur á þessum
áratugum fest sig betur og betur
i sessi og orðið að sterku afli til
sóknar og varnar fyrir bænda-
stéttina, og um leið að þýðingar-
miklum aðila i skipulagskerfi
þjóðfélagsins, sem ekki verður
framhjá gengið, þegar teknar
eru ákvarðanir um ýmsar
mikilvægar ráðstafanir i at-
vinnu- og efnahagslifi þjóðar-
innar, en eins og allir vita er
bændastétt hverrar þjóðar
höfuðkjarni I tilveru og lifsbar-
áttu hennar á hverjum tima, svo
hefur allt verið og mun verða.
Fáar þjóðir hafa verið svo al-
gerar bændaþjóðir sem Islend-
ingar voru allt frá landnámi og
fram á þessa öld. Hvert heimili
var eins og smáriki, og i þvi litla
riki unnu allir saman, húsráð-
endur og hjú, en ekki hver á
móti öðrum. Fjöldi starfa knúði
menn einnig til skipulegs sam-
starfs utan heimilanna, eins og
t.d. ferðalög til aðdrátta um
langar og torsóttar leiðir, fjár-
skil og smalamennskur um fjöll
og heiðar og fiskiróðrar frá út-
verum fjarri heimilum. Bónd-
inn var oftast einnig sjómaður
og fór á vertíðum til útróðra I
fiskiverum. Hin fámenna stétt
embættismanna, klerkar og
sýslumenn, voru einnig bændur
og unnu oft með fólki sinu.
Prestar ýmsir reru til fiskjar og
voru stundum formenn fyrir út-
róðraskipum. Þess er getið um
ögmund Pálsson biskup, að
hann stýrði sjálfur hafskipi
Skálholtsstaðar i förum milli
landa.
Hin fámenna dreifbýl-
is bændaþjóð, sem bjó við
torsótt náttúrugæði og ein-
angrun, fann ýmsar leiðir til
samhjálpar hinna dreifðu ein-
staklinga, er alltaf áttu rika
frelsisþrá, sem einangrunin
mun ekki hvað sizt hafa ræktað i
brjóstum þeirra.
Á timum visinda og tækni og
alls konar félagslegra framfara
hafa bændur hér notfært sér
samtakamátt á mörgum svið-
um. Auk þess að hafa búnaðar-
félögin og búnaðarþing, ræktun-
arsambönd og stéttarsamband-
ið, þá eru þeir einnig aðal-
merkisberar samvinnuhreyf-
ingarinnar, sem hefur leyst
marga þætti vandasamra við-
fangsefna, eins og t.d. á sviði
viðskipta, fullvinnslu afurða,
vörudreifingar til neytenda og
margt fleira, sem hér verður
ekki talið. Við það að leysa flest
hin stærri verkefni á félagsleg-
um grundvelli, hefur styrkur
hvers einstaks bónda og sjálfs-
traust vaxið, en um leið hefur
þjóðmenningin og þjóðlifið allt
notið góðs af þeirri heilbrigðu
þróun, sem bændastéttin mót-
aði. An þeirrar þróunar, sem
bændur völdu, hefði þjóðin ekki
svo fljótt náð þeirri menningu
og velmegun, sem hún býr nú
við.
Stéttarsamband bænda hefur
átt rikan þátt I þvi, síðan það
var stofnað, að bændur hafa
betur en áður getað látið margt
til sln taka og áhrif þeirra, þrátt
fyrir hlutfallslega fækkun mið-
að við fjölda landsmanna, hald-
izt á ýmsum sviðum, og i kjara-
málum hefur Stéttarsambandið
verið þeirra brjóstvörn.
Undarlegt er það, að I landi
þar sem næstum hver maður er
afkomandi bænda I annan eða
þriðja lið, skuli vera til menn,
sem álita það vænlegan stökk-
pall til valda og metorða á sviði
stjórnmála að flytja áróður
gegn bændum, og að það skuli
jafnvel vera talinn gróðavegur
fyrir blöð að flytja svívirðingar
um landbúnað og þá stétt, sem
hann stundar. 1 hinni tiltölulega
stóru höfuðborg okkar, sem að
talsverðum hæuta er byggð
talsverðum hluta er býggð
fyrir arð af viðskiptum viö ís-
lenzkan landbúnað og reist á
arfleifð fornar og nýrrar
bændamenningar, eru gefin út
blöð, sem iðka æsiskrif og áróð-
ur gegn þeim 10 prósentum
þjóðarinnar, sem enn lifa af bú-
skap og leggja fram til þess
fleiri vinnustundir og meira erf-
iði fyrir minni laun en aðrar
starfsstéttir. Sem betur fer eiga
bændur enn mjög marga vini i
höfuðborginni, og i þorpum og
þéttbýli landsins, sem skilja, að
lifshagsmunir þjóðarinnar eru
að stórum hluta háðir þvi, að
hér sé rekinn landbúnaður af
frjálsum bændum á þeim
grundvelli, sem náttúrufar og
landkostir leyfa, enda eiga lika
þúsundir manna þar atvinnu
sina og afkomu háða bæði bein-
um og óbeinum tengslum við
landbúnaðarframleiðsluna.
Nýafstaðinn Stéttarsam-
bandsfundur gerði margar á-
lyktanir og tók fyrir mörg mál-
efni, sem varða bændur sér-
staxlega. Meðal þess, sem fund-
urinn gat ekki komizt hjá að
fjalla um, voru hin illvigu skrif
dagblaðsins Visis nú sl. heilt ár.
Vítti fundurinn harðlega þann
atvinnuróg gegn landbúnaðin-
um, sem Visir hefur aðallega
staðið fyrir, en ýmsir aðrir fjöl-
miðlar hafa einnig látið sér
sæma að hafa uppi. Vegna þess-
arar samþykktar varð fyrrver-
andi ritstjóri Visis mjög reiður
og kom þeirri flugu I munn
nokkrum auðtrúa sálum, að
með slikri samþykkt væri for-
maður Stéttarsambandsins og
aðalfundurinn að reyna að
koma I veg fyrir frjálsa skoð-
anamyndun I landinu.
Þennan sleggjudóm hafa svo
ýmsir étið hver eftir öðrum,
meðal annars I umræðuþætti i
Rikisútvarpinu og erindi um
daginn og veginn. Vandlætarar
þessir hafa barið sér á brjóst og
sagt þjóðinni að vera á verði
gegn afturhaldsseggjum eins og
Gunnari á Hjarðarfelli og öðr-
um fulltrúm bænda, sem vilji
og ætli sér að hefta frjálsa skoð-
anamyndun á íslandi. Það er að
vísu ekki nýtt hér, að menn sem
hafa vondan málstað taki I deil-
um sinum til fullyrðinga, sem
túlka svo mikla fjarstæðu, að
fullyrðingarnar falla strax
dauðar og ómerkar, en söm er
þeirra gerð. í öllum menn-
ingarlöndum eru ósannar stað-
hæfingar um menn og málefni
bannfærðar og reynt að koma i
veg fyrir, að skoðanir manna
skapist af röngum upplýsing-
um. Þess vegna hefur rógur og
lýgi hvergi frjálsan aðgang i
opinberum fjölmiðlum, enda
eiga slik tæki ekki að hjálpa til
við að mynda rangar skoðanir.
Einu sinni var uppi mikill
mannkynsfræðari, sem brýndi
fyrir mönnum að leita sannleik-
ans, og hann sagði: „Sannleik-
urinn mun gera yður frjálsa”.
Islenzk bændastétt metur skoð-
anafrelsi sem eitt mesta hnoss
lifsins, og þvi hefur hún alltaf
stutt málfrelsi og ritfrelsi.
Bændur hafa heldur aldrei haft
á móti umræðum um landbún-
aðarmál, sem voru á viti byggð-
ar og ekki til þess fram settar að
skaða , lifshagsmuni þeirra. Sú
skoðanamyndun, sem byggð er
á villandi og ósönnum frásögn-
um, er hverjum manni og hverri
þjóð hættuleg, og þvi fullkom-
lega réttmætt, og raunar skylt
öllum, sem meta sannleikann
meira en lýgina, að þeir reyni
að vara fólk við að byggja skoð-
anir sinar á sjúklega illvigum á-
róðri og villandi upplýsingum,
eins og þeim sem Visir flutti um
landbúnaðarmál undir ritstjórn
Jónasar Kristjánssonar.
Bændur hafa ekkert að fela
um sin stéttarmálefni, sem eru
rekin fyrir opnum tjöldum. For-
maður Stéttarsambands bænda,
Gunnar Guðbjartsson, er þjóð-
kunnur maður fyrir forystustörf
sin, góðar gáfur og hófsaman og
rökfastan málflutning. Gunnar
hefur á annan tug ára staðið i
fylkingarbrjósti bændastéttar-
innar með opinberar skýrslur
og staðreyndir að vopni. Sann-
leikurinn um störf, lifskjör og
þjóðhagslegt gildi bændastétt-
arinnar hefur i höndum Gunn-
ars á Hjarðarfelli og samstarfs-
manna hans aukið frelsi og
sjálfstæði bænda og eflt hag is-
lenzku þjóðarinnar.
Svo gæfusöm verður islenzka
þjóðin væntanlega, að hún vill
hafa hér frjálsa og dugandi
bændastétt, enda mun það þjóð-
inni bezt gegna. I bændastétt-
inni eru margir vel menntaðir
og dugandi menn. Er þess að
vænta, ekki sizt af hinum yngri
bændum, sem eiga fyrir sér
langa framtið, að þeir hafi stöð-
ugar gætur á þvi, að samvizku-
litlir og framgjarnir ævintýra-
menn I islenzkum þjóðmálum
fái það aðhald af hálfu þjóð-
hollra manna, sem stilli ofstopa
þeirra i garð hinnar fámennu
bændastéttar.
Það er persónul. og þjóðfé-
lagsleg skylda bænda, og ann-
arra þjóðhollra manna, að vara
við öfgafullum og ósönnum mál-
flutningi, hver sem i hlut á.
Bændur munu hins vegar ávallt
fagna þvi, sem fram kemur til
að bæta úr ágöllum, og þvl sem
hvetur til framfara og nýrra
framkvæmda I landbúnaðar-
málum, þvi þeir vita, að ekkert
má til lengdar standa I stað og
viðurkenna sannleiksgildi orða
Jónasar Hallgrimssonar, að
„mönnunum munar annaðhvort
afturábak ellegar nokkuð á
leið”.
Agúst Þorvaldsson.
ullllillllll