Tíminn - 14.11.1975, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Föstudagur 14. nóvember 1975
Föstudagur 14. nóvember 1975
TÍMINN
11
Skýrsla Rannsóknaráðs ríkisins um þróun sjávarútvegs
Þróun
sjávarútvegs
Ágrip
t þessari skýrslu er gert ráð fyr-
ir, að islenzkur sjávarútvegur
byggi fyrst og fremst á nýtingu
Islandsmiða, en þær takmörk-
uðu fiskveiðar, sem tslendingar
stunda nú á fjarlægum miðum,
leggist algerlega niður.
★
Fiskiskipafloti Islendinga hefur
fjórfaldazt af brúttórúmlesta-
tölu frá striðslokum og u.þ.b.
tvöfaldazt frá lokum nýsköpun-
ar (1951). Á allra siðustu árum
hefur skuttogurum fjölgað ört,
en jafnframt hefur siðutogurum
fækkað verulega.
★
A umliðnum árum hefur átt sér
stað gjörbreyting á öllum tækni-
búnaði skipa og gerð þeirra. Ar-
ið 1950 var fjárbinding á hverja
rúmlest u.þ.b. 150 þús. kr., en
miðað við sama verðlag var
þessi tala árið 1974 komin upp i
um 290 þús. kr.
★
Fjármunaeign i fiskiskipa-
flotanum var árið 1950 7.8 millj-
arðar, en hafði aukizt i 27.4
milljarða árið 1974, miðað við
fast verðlag. ^
Heildarafli botnfisks á Islands-
miðum jókst mjög prt fyrsta
áratuginn eftir siöustu heims-
styrjöld og náði hámarki — 880
þús. tonnum — árið 1955. Frá
árinu 1958 hefur botnfiskafli
minnkað að meðaltali 8.000 tonn
á ári. Að þvi er varðar lang-
þýðingarmestu botnfisktegund-
ina — þorskinn —, hefur þessi
minnkun numið 8.800 tonnum að
meðaltali á ári. bá hefur ýsuafl-
inn minnkað um 70% frá miðj-
um siðasta áratug. Meðalhlut-
deild þorsks i botnfiskaflanum
hefur minnkað úr 63% árið 1960
niður i 56% á árunum 1971-1973.
★
Hlutur útlendinga i botnfiskafla
á islandsmiðum hefur tekið
hægfara breytingum. bannig
veiddu þeir 47% þessara fisk-
tegunda árið 1958, en árið 1974
var hlutur þeirra enn um 40%.
Sfldarafli á Islandsmiðum jókst
úr 151 þús. tonnum árið 1958 i 650
þús. tonn árið 1962. Sildarafli
hélzt m jög hár til ársins 1966, en
féll ört eftir það unz sildveiði-
bann tók gildi 1. febrúar 1972.
Loðnuafli hefur aukizt mjög
undanfarin 10-15 ára. Árið 1965
var loðnuaflinn 50 þús. tonn, ár-
ið 1970 var hann um 170 þús.
tonn, og sl. tvö ár hefur hann
verið um 460 þús. tonn.
★
Veðmæti islenzka fiskiskipaflot-
ans óx á árunum 1962-1974 um
133%. A sama tima óx aflaverð-
mæti hins vegar aðeins um
29.5% og hver króna, sem bund-
in er i' fiskiskipum, gefur ein-
ungis af sér 55% af þvi, sem hún
gerði árið 1962.
★
Fiskiönaður framleiðir mjög
fjölbreyttar afurðir, sem að
langmestu leyti fara á erlendan
markað.
★
Árið 1974 var verðmæti útfluttra
sjávarafuröa 24.6 milljarðar
króna og fór 22.8% til rikja
Efnahagsbandalagsins, 18.6%
til EFTA-landa, 28.8% til
Bandarikjanna, 15.0% til
A-Evrópu og 14.8% til annarra
landa, aðallega Spánar, Japan
og S-Ameriku. Árið 1974 voru
frystar fiskafurðir 43.6% af
verðmæti útfluttra sjávar-
afurða, saltfiskur 25.5% og fisk-
mjöl 13.3%.
★
Smæð fiskvinnslustöðva veldur
þvi i mörgum tilvikum, að
ýmsri tækni til vinnuhagraÆing-
ar verður ekki komið við. Flest
frystihús eru þó sæmilega búin
vélum til vinnslu afla, einkum
til flökunar, roðflettingar og til
frystingar. A landinu munu
vera um 200 saltfiskverkendur.
Sumar stöðvarnar eru búnar
góðum vélakosti, en fleiri munu
þær vera, sem eru smáar og búa
við frumstæð vinnuskilyrði.
Sildarverksmiðjurnar eru stór-
virkustu atvinnutæki islenzks
sjávarútvegs, en nýting þeirra
er hins vegar mjög slæm vegna
hins stutta veiðitima loðnunnar.
Niðursuðu- og niðurlagningar-
iðnaður er ennþá mjög skammt
á veg kominn og hefur aldrei
náð verulegri fótfestu hér á
landi.
Frá árinu 1960 hefur miklu
meiri fjárfesting átt sér stað
i fiskiskipum en i fiskiðnaði.
★
Með réttri nýtingu getur þorsk-
stofninn gefið af sér allt að 500
þús. tonn á ári, en sl. 2 ár hefur
þorskaflinn aðeins numið um
375 þús. tonnum.
★
Afkastageta bátaflotans er i
námunda við 560 þús. tonn á ári
og afkastageta togaraflotans
miðað við 60 skip er um 350 þús.
tonn á ári. Tæknilega getur
veiðiflotinn eins og hann var um
siðustu áramót veitt um 900 þús.
tonn af botnfiski á ári.
★
Sjávarútvegurinn getur ein-
ungis haldið áfram að vera upp-
spretta auðlegðar, ef gjörbreytt
er um stefnu i málefnum hans,
— hverfa verður af þeirri braut
skammtimasjónarmiða, sem
farin hefur verið og taka upp
stefnu, sem byggist á viðari
sjóndeildarhring. Forsenda
skynsamlegrar nýtingar fisk-
stofnanna er, að afkastageta
þess flota, sem veiðarstunda, sé
i samræmi við afrakstursgetu
þeirra fiskstofna, sem veiðarn-
ar beinast að.
★
Ofangreindu markmiði má helzt
ná með sköttun i ýmsu formi.
★
Fiskiðnaöur er háður mjög
breytilegum afla og ennfremur
verður hann að taka mið af
verðlagi á sjávarafurðum á er-
lendum markaði. Vegna þessa
hefur hann orðið að tileinka sér
mikla aðlögunarhæfni.
Afkastageta islenzkra fisk-
vinnslustöðva er nú talin mun
meiri en nemur núverandi afla.
bróun nýrra afurða gæti aukið
verulega vinnsluvirði sjávar-
afurða og þar með söluverð-
mæti án þess, að hráefnisaukn-
ing kom til. Um langt árabil
hafa orðið litlar framfarir i fisk-
mjölsiðnaðinum. Breytingar á
fiskmjölsverksmiðjum fyrir
gufuþurrkun eru mjög dýrar, en
beizlun á jarðgufu til þessara
nota kann að vera hagkvæm.
★
Fiskiðnaðartilraunir eru aðal-
lega stundaðar innan fisk-
iðnaðarins og Rannsóknastofn-
unar fiskiðnaðarins, en þó i
mjög takmörkuðum mæli af
báðum aðilum. Tæpast er við
þvi að búast, að umtalsverðar
nýjungar i fiskiðnaði eigi sér
stað án tilkomu markvissrar
vöruþróunar (product develop-
ment) með samstilltri öflun og
beitingu markaðs- og tækni-
þekkingar. ^
Hlutverk Islands sem útflutn-
ingslands sjávarafurða er
geysistórt. Sala og útflutningur
islenzkra sjávarafurða er að
mestu leyti hjá sölusamtökum,
sem starfa eingöngu fyrir
ákveðnar vinnslugreinar. Ekki
er búizt við miklum breytingum
i sölumálum islenzkra sjávar-
afurða á næstu árum.
★
Framtiðarhorfur sjávarútvegs
eru einkum háðar þróun yfir-
ráðaréttar Islendinga á tslands-
miðum, og hvernig tekst til um
stjórnun fiskveiða i náinni
framtið. bær aðferðir, sem nú
er beitt við stjórnun fiskveiða
eru næsta gagnslausar og þvi
veruleg hætta á hruni helztu
nytjastofna á sama hátt og
raunin varð á um sildarstofn-
ana. ^
Likur eru á, að stærð hrygn-
ingarstofns þorsks minnki jafnt
og þétt niður i 70-90 þús. tonn ár-
ið 1979.
★
Likur eru á, að árið 1979 verði
þorskafli á íslandsmiðum kom-
inn niður i 200-220 þús. tonn.
Jafnframt skapast verulegt
hættuástand að þvi er varðar
vöxt og framtiðarafrakstur
þorskstofnsins. Likur eru á
samsvarandi minnkun botnfisk-
afla, þannig að hann verði jafn-
vel kominn niður fyrir 300 þús.
tonn árið 1985.
★
Fiskveiðifloti tslendinga mun
halda áfram, að stækka, ef ekki
verður tekin upp virk stjórnun
veiðiálags. ^
Ef samningar tslands við Efna-
hagsbandalag Evrópu um tolla-
lækkanir taka ekki gildi næstu
fimm árin og heildarbotnfiskafli
verður undir 400 þús. tonnum á
sama tima með fyrirsjáanlegri
rýrnun eftir það, má segja, að
framtiðarhorfur fiskiðnaðar séu
fremur dökkar og einkennist af
fáum nýjungum, hvað afurðir
snertir. Framleiösluaukningar
er aðeins að vænta á einstökum
afurðum.
Með hagstæðri þróun i tollamál-
um og töluvert bættri stjórnun
veiðiálags má ætla, að fram-
tíðarhorfur fiskiðnaðar séu
nokkuð hagstæðari en að ofan
greinir og sérstaklega fyrir árin
eftir 1980. Framleiðsla á mikið
unnum afurðum munaukastfrá
þvi, sem nú er, og vinnsluvirði
sjávarafurða mun hækka nokk-
uð. Með þvi verður lagður
grundvöllur að framþróun, sem
mun skila arði eftir 1980.
★
Verði ekki breyting á stefnu i
sjávarútvegsmálum, verður
fjárhagslegur afrakstur botn-
fiskstofnanna um 1980 innan við
50% af varanlegu hámarki og
afkoma útvegsins fer stöðugt
versnandi.
★
Búast má við sæmilegri afkomu
sjávarútvegsins 1977-1979, verði
gripið til takmörkunar flota.
Verulegs bata er að vænta eftir
1980.
Mjög lauslega má áætla um-
framkostnað vegna of stórs
botnfiskveiðiflota allt að 7 millj-
örðum króna.^
Fari svo, að viðkomubrestur
verði i þorskstofninum, má
áætla tekjumissi útgerðar 11
milljarða króna, lækkun út-
flutningstekna 18-20 milljarða
króna og hugsanlega lækkun
þjóðartekna 40-50 milljarða
króna miðað við varlega áætlun
um margfeldisáhrif.
★
Miðað við skynsamlega nýtingu
þorskstofnsins og einkarétt á
nýtingu hans, gæti hann skilað
22-25 milljörðum króna i tekjum
til útgerðar, 36-42 milljörðum i
útflutningsverðmætum og stað-
iðundir 80-100 milljarða þjóðar-
tekjum. ^
Áframhald fyrirhyggjuleysis i
málefnum sjávarútvegsins get-
ur i versta falli leitt til efna-
hagslegs hrunsog i bezta falli til
fjárhagslegra þrenginga.
★
Verði algjör stefnubreyting i
málefnum sjávarútvegs, getur
hann oröið uppspretta auðlegð-
ar fyrir þjóðina.
AFKASTAGETA FISKVEIÐIFLOTANS
HELMINGI MEIRI EN ÞÖRF ER Á
Sóknin eykst en aflinn minnkar
tslendingareru nú á timamót-
um hvað snertir nýtingu sjávar-
auðlinda. Virðist svo sem tveir
kostir séu fyrir hendi: Annar er
áframhald þess fyrirhyggju-
leysis,sem ráðið hefur ferðinni.
t versta falli gæti það haft i för
með sér efnahagslegt hrun og
gjaldþrot þjóðarinnar. t bezta
tilviki leiðir það af sér, að fjár-
hagslegur afrakstur þessara
auðlinda nemi vart helmingi
þess,sem þær geta gefið af sér,
ásamt milljarðasóun á verð-
mætum vegna of mikils út-
gerðarkostnaðar. Fjárhagsleg-
ar þrengingar útvegsins og
þjóðarinnar allrar fara vax-
andi.
Hinn kosturinn er gagngert
endurmat á stöðunni og mótun
nýrrar stefnu, einkum i fjár-
féstingarmálum sjávarútvegs-
ins. Verði þaö gert, getur
sjávarútvegurinn orðið burðar-
ás öflugs efnahags.
betta eru lokaorð iskýrslu um
þróun sjávarútvegs, sem gerð
var á vegum Rannsóknaráðs
rikisins um stöðu sjávarútvegs
og fiskiðnaðar og spá um þróun
fram til ársins 1980. t starfs-
hópnum, sem unnu skýrsluna,
voru eftirtaldir menn:
Jónas Blöndal, viðskipta-
fræðingur, formaður
Jónas Bjarnason, efnaverk-
fræðingur, ritari
Hjalti Einarsson, efnaverk-
fræðingur
Jakob Jakobsson, fiski-
fræðingur
Gylfi bórðarson, viðskipta-
fræðingur
Jón Ingvarsson, lögfræðingur
og Reynir Hugason, verk-
fræðingur frá Rannsóknaráði
rikisins.
Auk þess vann Kristján
Ragnarsson nokkuð með hópn-
um i upphafi starfsins.
t meðfylgjandi ágripi er yfir-
lit um allar helztu niðurstöður
skýrslunnar, tekið saman i
stuttu máli, og má þvi segja, að
flest aðalatriði komi þar fram.
Hér á eftir verður þvi gripið nið-
ur i einstaka þætti skýrslunnar,
en að sjálfsögðu verða þeir, sem
áhuga hafa á málum, að lesa
hana i heild.
Veiðifloti tslendinga hefur
fjórfaldazt frá striöslokum og
tvöfaldazt frá 1951. Tækja-
búnaður skipanna hefur aukizt
gifurlega. 1950 var fjárbinding á
hverja rúmlest um 150 þús. kr.,
en 1974 290 þús kr. Tölurnar eru
báðar reiknaðar á verðlagi árs-
ins 1974, en sýnileg aukning af-
raksturs hefur ekki oröið.
Aðallega er tvennt, sem ein-
kennir þróun fjárfestingar i
sjávarútvegi, gifurleg aukning
fjármagns, sem bundin er i
veiðiflota, og sveiflukennd
skipakaup i kjölfar hagstæðra
ytri skilyrða eða pólitiskra
ákvarðana.
1974 eru fjármunir bundnir i
veiðiskipum 16-falt meiri en ár-
ið 1940, fjórfalt meiri en 1950 og
tvisvar oghálfs sinnum meiri en
1960.
Þróun afla af
islandsmiðum
Heildarafli botnfisks á ís-
landsmiðum jókst mjög ört
fyrsta áratuginn eftir siðustu
heimsstyrjöld og náði hámarki
— 880 þús. tonnum — árið 1955.
Astæður þessa eru sú vernd,
sem styrjöldin veitti fiskstofn-
unum og mikil flotauppbygging
eftirstriðsáranna. begar litið er
á þróunina frá 1958, er einkum
tvennt, sem vekur athygli: í
fyrsta lagi siminnkandi afli
flestra botnfisktegunda, og i
öðru lagi minnkar sifellt hlut-
deild gæðameiri tegunda.
briðja mynd sýnir botnfisk-
afla á timabilinu 1950-1974. Ef
fyrs t er athuguð heildarþróunin,
kemur i ljós, að frá árinu 1958
minnkar afli að meðaltali sem
nemur um 8000 tonnum á ári.
bessi aflarýrnun hefði orðið enn
meiri, ef ekki hefði komið til
nýting nýrra stofna og aukin
nýting þeirra stofna, sem ekki —
eru fullnýttir. Nægir þar að
benda á ufsann, en afli hans hef-
ur rúmlega tvöfaldazt frá 1960.
Ef þorskurinn, sem er lang-
þýðingarmesta botnfisktegund-
in, er tekinn fyrir,blasir-viðsú
staðreynd, að hvert ár færir
okkur að meðaltali um 8800
tonna minni þorskafla en árið á
undan. Sama gildir um ýsuafl-
ann, sem hefur minnkað um
70% frá miðjum siðasta áratug.
A árunum 1958-1960 var meðal-
hlutdeild þorsks i botnfiskaflan-
um 63%, en meðaltal áranna
1971-1973 var 56%. betta er af-
leit þróun, þegar það er haft i
huga, að þorskurinn er mun
verðmætari fiskur en t.d. ufs-
inn.
Frá árinu 1958 hafa útlending-
ar veitt um 47% af botnfiskafla
á tslandsmiðum. Hlutur útlend-
inga hefur þó farið minnkandi
hin siðari ár.
Síld
Sildarafli á tslandsmiðum
jókst úr 151 þús. tonnum árið
1958 i 650 þús. tonn 1962. Sildar-
afli hélzt mjög hár til ársins
1966, en féll ört eftir það, unz
sildveiðibann tók gildi 1. febrú-
ar 1972. bess skal getiö, að hér
var um þrjá sildarstofna að
ræða, en þeirra stærstur var
hinn norsk-islenzki, er hrygnir
við Noregsstrendur, eins og
kunnugt er.
Loðna
Lengst af voru loðnuveiðar á
tslandsmiðum eingöngu
stundaðar i smáum stil með
beituöfluni huga. Arið 1963 varð
sú breyting á, að farið var að
veiða loðnu til bræðslu. Tveimur
árum siðar, eða 1965, var loðnu-
aflinn kominn i 50 þús. tonn. Ár-
iö eftir var hann 124 þús. tonn,
en minnkaði i 78 þús. tonn 1968.
Allt frá 1969 hefur loðnuaflinn
aukizt ört, og var árin 1974 og
1975 um 470 þús. tonn.
Afkastageta
fiskveiðiflotans
Bátaflotinn einn er svo stór,
að ef ástand fiskstofna gæfi til-
efni til, gæti hann veitt allt að
560 þús. tonn á ári.
Afli togaraflotans ætti aö geta
numið 255 þúsund tonnum, mið-
að við aflaárangur siðutogar-
anna 1970, og heldur lakari nýt-
ingu úthaldstima en reyndin
varð á árinu 1973. Hvert skip
þyrfti að veiða að meðaltali 4250
tonn á ári. Tæknilega er þetta
auðvelt. Margir siðutogarar
veiddu meira en þetta á árunum
1969-’71, og enn meira, ef litið er
lengra aftur. Minni skut-
togararnir hafa veitt allt að 800
tonn á mánuði, þegar bezt hefur
látið. Tæknilega séð mætti ætla,
að þeir gætu fengið allt að 6000
tonna afla á ári. Ef aflabrögð
gæfu tilefni til, gæti togaraafl-
inn orðið allt að 350 þús. tonn á
ári.
tslenzki veiðiflotinn gæti
tæknilega séð veitt allt að 950
þús. tonn á ári af botnfiski, mið-
aö við skipaeignina 1974. Siðan
hafa fleiri skip bætzt við, og enn
fleiri eru í pöntun, og ættu af-
köstin að geta orðið milljón tonn
af botnfiski.
Meðalafrakstur botnfisk-
stofna á timabilinu 1953-’73 var
750 þús. tonn á ári. betta sýnir,
að afkastageta fiskiskipaflotans
er nú þegar meiri en fullnægj-
andi, jafnvel þótt miðað sé við
að tslendingar nýti einir botn-
fiskstofnana við landið. Miðað
við okkar hlut af aflanum er af-
kastagetan rúmlega tvöfalt
meiri en nauðsyn getur talizt.
Stjórnun fiskveiða
Sú spurning hlýtur að vakna,
hver stefnan á að vera við nýt-
ingu þeirra sjávarauðlinda, sem
þjóðin á. A að nota þær sem
uppsprettu auðlegðar fyrir
þjóðina, eða halda áfram á
þeirri braut, sem farin hefur
verið og leiðir óhjákvæmilega
til þess, að sjávarútvegurinn
verðuraldreisá burðarás öflugs
efnahags, sem hann getur ver-
ið? Til þessarar spurningar
verður að taka afstöðu hið bráð-
asta, þvi á þeirri afstöðu byggist
framtið sjávarútvegsins og
efnahagsleg framtið þjóðarinn-
ar.
Verði kosið að lita á sjávarút-
veginnsem uppsprettu auðlegð-
ar, þarf að gjörbreyta um stefnu
i málefnum hans, — hverfa af
þeirri braut skammtimasjónar-
miða, sem farin hefur verið, og
taka upp stefnu, sem byggist á.
viðari sjóndeildarhring. Sú
stefna, em fylgt hefur verið,
stuðlarbeinlinis að sóun, og þær
stjórnunaraðíerðir, sem beitt
hefur verið, eru, með einstaka
undantekningum, nánar mark-
leysa frá liffræðilegum og efna-
hagslegum heildarsjónarmið-
um. bær miða helzt að þvi að
vernda hagsmuni ákveðinna
hópa og draga á þann hátt úr
sárasta broddi eyðileggjandi
samkeppni. Með hinni hendinni
er siöan aukið á þessi vandamál
með sjálfvirkri lánafyrir-
greiðslu, efnahagsaðgerðum,
þegar i harðbakka slær, ásamt
pólitiskum ákvörðunum, sem
þjóna allt öðrum markmiðum
en þeim, sem æskileg eru vel-
ferð sjávarútvegsins sem heild-
ar.
bá eru í skýrslunni taldar upp
margvislegar aðferðir við
stjórnun fiskveiða og nýtingu
fiskstofna og afla, og er heildar-
niðurstaðan sú, að forsenda
skynsamlegrar nýtingar fisk-
stofnanna sé, að afkastageta
þess flota, sem veiöar stundar,
sé i samræmi við afraksturs-
getu fiskstofnanna,.sem veiddir
eru..
Framtiðarhorfur
sjávarútvegs
Starfsnefndin gerir spá um
það, hverra kosta tslendingar
eiga völ til að fá fuilan og
óskorðaðan rétt til veiða á
miðunum við landið. bar segir:
A. Hagstæðasta þróun: Fullur,
óskoraður réttur til yfirráða
yfir fiskstofnum innan 200
milna innan árs.
B. Óhagstæðasta þróun: Samn-
ingar við riki, sem stundað
hafa veiðar hér um 150 þús.
tonna ársafla i 5 ár.
Vegna hraðfara þróunar i
þessum málum má búast við, að
þróun A verði nær sanni. bar
er þróun þessara mála hefur
afgerandi áhrif á flesta þætti
sjávarútvegs er hér gert ráð
fyrireftirfarandi forsendum um
lausn þessara mála, hvað tsland
snertir:
A. Forsenda hagstæðustu
lausnarinnar: Að tslendingar
öðlist þegar óskoraðan rétt til
yfirráða yfir fiskstofnunum.
B. Forsenda óhagstæðustu
lausnarinnar:Að samið verði
ið við erlend riki um veiði-
heimildir, á þeim grundvelli,
að afli þeirra minnki jöfnum
skrefum niður i ekki neitt á
næstu fimm árum. bað hefur
i för með sér um 40 þús. tonna
niðurskurð á afla á ári fyrir
þá.
Um stjórnun veiða segir:
Stilla má upp tveimur öfga-
kenndum möguleikum um þró-
un stjórnunar veiði, þ.e.:
A. Núverandi stjórnunaraðferð-
ir svo til óbreyttar.
B. Virk stjórnun veiðiálags, að
viðbættum séraðgerðum til
að stjórna veiðum einstakra
fiskstofna.
Til að stjórnun teljist virk,
þarf hún að stuðla að þvi að:
A. Sókn verði takmörkuð viö
þaö mark. sem samrýman-
legt er æskilegri nýtingu
stofnanna, arðbærum rekstri
útgerðar og hagkæmri
vinnslu.
B. Sókn i þá stofna, sem nú eru
ofnýttir, verði um tima
minnkuð það mikið, að stofn-
arnir komist i þá stærð, að
viðgangur þeirra sé öruggur
og afrakstur þeirra nái há-
marki. sem fyrst.
C. Veiðum verði hagað þannig,
að fiskstofnarnir gefi af sér
sem mestan afrakstur, t.d.
með tilliti til fiskstærðar og
árstiðarbundinna gæða afl-
ans.
bær aðferðir, sem nú er beitt
við stjórnun veiða, eru næsta
gagnslausar I ljósi þessara skil-
yrða. Fyrirsjáanlegt er, að
verði ekki stefnubreyting I fisk-
veiðimálum stefnir I óefni. Við
óhagstæðustu skilyrði er veru-
leg hætta á hruni helztu nytja-
stofna á sama hátt og raunin
varð á með sildarstofnana.
Verði svo, þarf vart að gera þvi
skóna, að sjávarútvegur verði
sá aflgjafi, sem hann hefur ver-
ið, þvi reikna má með áratugum
til að byggja upp stofna, sem
þannig hafa farið.
Virk stjórnun er fyrst og
fremst fólgin i þvi, að flotinn sé
takmarkaður, með öðrum orð-
um, að stærð flotans verði hald-
ið innan þeirra marka, sem af-
rakstursgeta fiskstofnanna
leyfir. Við þau skilyrði, sem
skapast i fiskveiðilögsögumál-
um á næstu árum, er hægt að
framkvæma þessa stefnu á sárs
aukaminni hátt en ella, og þvi er
timinn nú hentugur til að inn-
leiða þessa stefnu.
Til viðbótar þessari megin-
stefnu, þarf að gripa til aðgerða
til virkrar verndunar einstakra
stofna eða hluta þeirra, svo sem
ungfisks. bær aðferðir, sem nú
eru notaðar, hafa takmarkað
gildi og hafa oft misst marks.
Augljóst er, að ýmis vand-
kvæði eru á að innleiða stefnu,
sem tekur mið að þvi, sem að
framan er rakið. Litið er á rétt
manna til þátttöku i veiðum,
sem sjálfsagðan hlut. Eigi að
koma til stjórnun á sókn og
þarmeð fjárfestingu með vel-
ferð heildarinnar fyrir augum,
verður þvi að skera niður þenn-
an rétt einstaklingsins. Á þvi
kunna að verða lagaleg vand-
kvæói. sköttun i einu formi eða
öðru virðist eina raunhæfa að-
gerðin til að koma i veg fyrir of-
vöxt skipastólsins. Vænta má,
að talsverðan tima taki að
breyta viðhorfum til þessara
mála. Liklegt er, að tiltölulega
óbreyttar aðferðir verði notað-
ar, þar sem gjörbreytt viðhorf
verður að koma til, eigi að tak-
ast að koma við skynsamlegri
stjórnun.
Spá um framtið
þorskstofnsins
Aukin sókn færir ekki meiri
afla að landi. Botnfiskafli
minnkaði að meðaltali um 8000
tonn á ári sl. áratug. borskur er
að jafnaði meira en helmingur
botnfiskaflans, og mun hafa af-
gerandi áhrif á botnfiskaflann
og allar spár um þróun sjávar-
útvegs á næstunni.
Á áratugnum 1951-’60 var
meðalaflinn á ári 468 þús. tonn.
Meðalafli á ári l96l-’70 var
kominn niður i 395 þús. tonn.
Miðað við að spár standist um
þorskafla fram til 1979, má bú-
ast við, að meðalafli á ári þenn-
an áratug verði um 325 þús.
tonn.
Ef svo heldur fram sem horf-
ir, og virk stjórnun verður ekki
tekin upp, er spáin um þorskafla
þannig: Hægfara aflaminnkun
til 1978, eða úr 370 þús. tonnum i
320 þús tonn. 1979 verður afla-
brestur og aflinn fellur um tæp
100 þús. tonn niður i um 230 þús.
tonn. Eftir 1980 má búast við
enn frekari aflaminnkun, eða
um allt að 20 þús. tonn á ári.
Samkvæmt þvi verður aflinn
kominn niður i 100 þús. tonn árið
1980. bessi niðurstaða byggist á
þvi, að ekki verði algjör brestur
á viðkomu stofnsins, eins og átti
sérstaðum sildarstofninn. Fari
svo, þarf ekki að búast við afla.
Nokkrar fleiri spár eru taldar
i skýrslunni, og er þá gert ráð
fyrir mismunandi virkri stjórn
mála og minnkandi sókn næstu
árin. Bjartsýnasta spáin gerir
ráð fyrir að aflinn verði kominn
upp fyrir 400 þús. tonn 1985.
t kafla spárinnar, þar sem
fjallað er um uppsjávarfiska, er
varað við of mikluni sildveiðum,
þótt stofnarnir séu að ná sér,
svo að friðun undanfarinna ára
fari ekki forgörðum. Loðnu-
stofninn er talinn þola enn meiri
veiði, og lagt er til að veiðitima-
bil loðnuveiðanna verði lengt.
Talið er, áð framtiðarhorfur
fiskiðnaðarins séu heldur hag-
stæðari en sjálfs útvegsins.
Vinnsluvirði mun hækka nokkuð
frá þvi sem nú er, en mikil fjár-
festing er nauðsynleg.
Efnahagsleg afkoma
og framlag sjávar-
útvegsins til þjóðar-
búsins
Aætlaður botnfiskafli verður
um 1980 kominn niður i 50-60%
af áætluðum varanlegum af-
rakstri þessara tegunda, verði
ekki stefnubreyting I sjávarút-
vegsmálum. betta ásamt lækk-
aðri hlutdeild gæðameiri teg-
unda og smærri og lakari fiski
HLUTFALLSLEGAR
BREYTINGAR
FJÁRMUNAEIGNAR
OG
AFLAVERDMÆTIS
Á FÖSTU
VERÐLAGI
(100 >1962)
— FJARMUNAEIGN
í FISKISKIPUM
— AFLAVERÐMÆTI
— HLUTFALL:
aflaveróm./fjármunaeign
’62 '63 '64 '65 '66 '67 '68 '69 '70 '71 '72 '73 '74
NIÐURSTÖÐUR rannsókna
sýna, að þegar sóknin i fiski-
stofna vex, minnkar aflinn á
sóknareiningu, og öfugt. bað
er þvi ekki einhlitt að auka
fiskiskipaflotann til að ná
meiri afla. Á meðfylgjandi
linuriti sést, að frá 1962-1974
hefur verðmæti fiskveiðiflot-
ans aukizt um 133%. Er þá
miðað við fast verðlag. En
aflaverömæti það, sem flotinn
skilar, hefur aukizt aðeins um
29,5%, og hver króna, sem
bundin er i veiðiskipum, skiiar
aðeins 55% af þvi, sem hún
gerði 1962. Er þetta lakari út-
koma en á árunum 1967-'68,
sem talin eru afleit ár hvað
aflabrögð snertir. En afrakst-
urinn þá náði samt 73%, miðað
við 1962, samkvæmt skýrsl-
unni um þróun sjávarútvegs.
Orsaka þessa er fyrst og
fremst að lcita i röngum fjár-
festingarákvörðunum, sem
eru úr öllum tengslum við
þann raun vcruleika, sem
sjávarútvegurinn býr við. Viö-
bótarsókn gefur ekki viðbótar-
afla, og verður þvi aðeins um
meiri dreifingu aflans að
ræða, sem hefur i för með sér
skertan hlut hvers og eins.
Afleiðingar þessarar stefnu
eru: Stefnt er að lakara hrá-
efni, þar sem fiskurinn, sem
veiddur er, smækkar stöðugt.
Vinnslan verður dýrari, varan
verri og afkoma vinnslustöðva
lélegri.
Stefnt er að tapútgerð, verri
lifskjörum fólks i útvegi og
þjóðarinnar almennt, og miií-
jarðartjóni fvrir þjóðarbúið.
Stefnt er að gáleysislegu
giæfra.pili mcð það fjöregg
þjóðarinnar, sem auðlindir
sjávarins eru. Við liöfum
dæmi um hvað gerist, er fisk-
stofn eyðist, þ.e. sildarstofn-
arnir, sem þó hafa ekki eins
mikla þýðingu fyrir þjóðarbú-
ið og botnfiskstofnanarnir.
borskstofninn þarf ekki nema
sjö mögur ár til að hann geti
hruniö, og gerist það, koma
ekki sjö feit ár á eftir.
Lykilorðiö að iausninni er
stjórnun, segir skýrslan.
veldur þvi, að heildarverðmæti
botnfiskafla verður um 1980 um
eða innan við 50% af áætluðu
hámarki, væri skynsamlegar að
nýtingu staðið.
1 ljósi þess, sem að framan er
sagt um aflahorfur og þróun
veiðiflota má búast við, að arð-
semi útgerðar fari mjög minnk-
andi á næstu árum, verði ekki
gripið til virkrar stjórnunar. Að
öðrum kosti er hætt við, að út-
gerðin verði að leita bónbjargar
a.m.k. ef miðað er við raungildi
verðmæta. Vart er við þvi að
búast, að gengisbreytingar leysi
þann vanda, nema um mjög
skamma hrið, en auki á hann, er
til lengdar lætur vegnaáhrifaá
hlutfallslega arðsemi og þar
með fjárfestingu.
Fari svo, að gripið verði til
takmörkunar flotastærðar. má
á næstu árum búast við miklum
bata i afkomu útgerðar fari út-
lendingar fljótlega af miðunum.
Miðað við, að útlendingar stundi
veiöar áfram er ekki að vænta
verulegs bata fyrr en um og eft-
ir 1980. Hins vegar gæti afkoma
á árunum 1977-1979 orðið sæmi-
leg, ef nægilega cr dregið ur
sókn. Miðað við. að lágmarks
tölur um afkastagetu
botnfiskveiðiflotans. sem
Framhald á bls. 19