Tíminn - 15.10.1976, Blaðsíða 11

Tíminn - 15.10.1976, Blaðsíða 11
10 TÍMINN Föstudagur 15. október 1976 Föstudagur 15. október 1976 TÍMINN 11 Orðio oq trúin bókmenntir Þaö er einkenni á tslending- um, aö þeir eru áhugamenn um sögur og frásagnir, en gera sér litiö far um skýringar og rök- semdir. Aö mörgu leyti er þetta skemmtilegur þjóöarkostur, en þvi er þó ekki aö leyna, aö böggull fylgir skammrifi og mætti nefna um þaö mörg dæmi. Nú vilja tslendingar langflestir kristnir kallast, en hafa þó lengi sýnt röksemdum, vandamálum og jafnvel alvöru kristninnar áhugaleysi um leiö og þeim er fátt kærara umræöu- og lestrarefni en dulrænar frá- sagnir, ófreskigáfur og ein- staklingsbundin trúarreynsla og skynjun. Þessu ber ekki sizt vitni sá mikli fjöldi misgóöra bóka, sem út er gefinn um slik efni, og hlýtur góöar viötökur. Þetta misgengi i trúaráhuga þjóöarinnar er til vansa. Kristn- in er grundvallarþáttur i menn- ingu okkar og sögu og full ástæöa tilþess, aö menn geri sér sem skýrasta grein fyrir hon- um. Og kristnin er engin tæpi- tunga eöa vafamál, sem þarf aö vefjastfyrir fólki. Kristna menn hefur löngum greint á um ýmis trúarefni, og með hörmulegum afleiöingum, en fyrir hendi eru rökvislegar og skilmerkilegar greinargerðir og skýringar á ágreiningsefnunum. Engin trú- arreynsla og dulskynjun getur veriö harla vafasamur mæli- kvaröi, enda þau öfl margvis- leg, sem hafa áhrif á manninn og hugrenningar hans. Það er alkunna, aö ýmis aökeyptur og heimaspunninn varningur hefur verið keyptur á markaöi hér sem kristinn dómur, og veit sú stefna út I hafsauga. Meö þessum oröum er ekki veriö aö lasta þenna varning I sjálfu sér, en dregið I efa, að vörumerkin séu alltaf rétt eða nákvæm. Þvl er einu sinni þannig fariö, að mönnunum var ekki fyrir- hugaö aö ákveöa vilja Skapar- ans eftir draumsýnum eða geö- þótta. Draumar og hugsýnir eru ekki mælistika á kristna trú, hvaö þá þau hyggindi, sem I hag koma hverjum og einum, eöa auka á þægindakennd hans, heldur hefur Orö hins hæsta verið opinberaö mönnunum, þessu Oröi ber að lúta. vilji menn kenna sig við Krist. Sú bók er þvi mikil aufúsa, sem flytur greinargóðar skýringar og hugleiöingar um röksemdir, vandamál og einkenni kristinn- ar trúar, og sú bók á mikið erindi viö þá Islendinga, sem af alvöru vilja reyna aö gera sér grein fyrir hinum hinztu rökum. Nýlega kom út bók um þessi efni: Oröið og trúin, trúfræöi- þættir, eftir sira Einar Sigur- björnsson dr. theol., prest til Reynivallaþinga i Kjós. Bókin er stutt og mjög skilmerkilegt yfirlit um ýmis þau efni, sem hér hefur verið vikiö aö. 1 for- ’mála segir, aö bókin sé aö stofni tilerindi, sem sira Einar fhitti á námskeiöi i Lýöháskólanum i Skálholti sumariö 1975, og ber efnismeöferðin merki þess, samþjöppuö og hnitmiöuö. Bókin skiptist i nokkra kafla, en efnislega má segja, aö hún skiptist i þrjá meginhluta. í fyrsta hluta ræöir um kirkjuna og prestsembættiö frá sögulegu og trúarlegu sjónarmiði, og er þarsérstaklega gerö grein fyrir lútherskum skilningi. í öörum hluta er fjallað um nokkur mikilvægustu trúar- og játning- aratriöi kristinna manna fyrr og siöar og rakið hvern skilning lútherskir menn hafa lagt I þau. Loks fjallar siöasti hlutinn um helgisiöu og sögu þeirra i þjóö- kirkjunni. I þessu stutta ritier komiö af- skaplega viöa viö, og er þess ekki kostur aö nefna nema örfá atriöi, sem vafalaust er, aö fjöl- margir hafa áhuga á aö kynna sér. — Hvers konar vald er mönnunum gefiö til aö túlka og skýra orð Drottins, og hvaö er i þvi sambandi „evangelisk trú”, trú sem miöast alfariö viö ritn- inguna? Hver er hin stríðandi trú: kristnin andspænis illsku, böli og eyöingu? Hvern skilning leggja lútherskir menn i sam- bandið milli breytni og endur- lausnar, milli lögmáls og fagnaðarerindis? Felur trúar- játningin I sér einhverja til- tekna heimsmynd, heimspeki- kerfi eða náttúruvisindalega kennisetningu? Hvaö er „frjáls- lynd” trú, sem svo mjög er gumaö af i þessu landi? Er unnt aö finna hjálpræöi utan kirkj- unnar? Getur kirkja, sem er trú köllun sinni, þjónaö rikinu eöa gerzt handbendi valdsins? Getur þaö átt sér staö, að Guö hafi hafnað kirkju sinni og velji afneitara sér til liös viö aö bæta þjóöfélagið og heiminn, aö Hann teljikirkjunaónýta tilliöveizlu? Hér hafa aðeins veriö nefndar fáar af þeim spurningum sem höfundur varpar fram og reynir að finna svör viö. Hann kemst að þeirri niöurstööu, aö kirkjan hafi gagnrýnisskyldu aö gegna i þjóöfélaginu, hún geti ekki veriö niutlaus áhorfandi og þvi siöur auðsveip þeim, sem meö völdin fara. Hann bendir á þann mis- skilning einstaklingshyggj- unnar, aö dómur Drottins falli yfir mönnunum á þann hátt, aö einn hljóti dýrð og annar hel. dómurinn veröi felldur yfir hinu illa, yfir bölinu og illskunni fremurer yfir einstaklingunum. Og hann kemst svo að oröi, aö hér á landi hafi tiökazt „fýlu- legur” kristindómur án arid- vara af dóminum — og þar meö án vonarinnar. öll framsetning sira Einars er ljós og skýr. Hún ber vitni þeim vUja hans að láta öll sjónarmiö og kenningar njóta sannmælis um leið og hann beitir þær skyldugri gagnrýni. Þarinig fjallar hann um fjölmörg atriöi, sem hafa verið umdeild á liönum árum og liöandi stund, og reynir aö vega þau og meta i ljósi þekkingar og röksemda. Meö þvi aö hann er öfgalaus maður og sanngjarn, getur hann þetta, þó aö hann dragi enga dul á eigin afstööu sina. Mannlegt vit og skynsemi er ekki æðsti dómur um trúarefni, heldur opinberaö orö Drottins. Og þaö er ekki unnt aö slá af þvi þaö, sem er óþægilegt, andstætt tizku eöa mannlegum skilningi og þekkingu eins og hún er á hverjum tima. En menn veröa aöihuga boöskapinn og gera sér hann ljósan, forðast rangtúlkun og útúrsnúninga, en leita aö réttum skilningi á honum. öll mannleg rök eru takmörkum háö, vekja spurn og vafa og búa yfir eigin vandamálum, og sira Einar bendir einnig á ýmis þau vandamál, sem hin lútherska trúarafstaða og skilningur eiga við að glima. Bókin Oriöiö og trúin er fagnaðarefni á islenzkum bóka- markaöi. Hún er ekki auglýst og mun óviöa til sölu annars staöar en i verzluninni Kirkjufelli við Ingólfsstræti, þvi er þessi grein skrifuð, til þess aö vekja á bók- inni athygli. Hún á fullt erindi viö Islenzka lesendur. Jón Sigurösson Ingólfur Daviðsson: LITIÐ í DÖNSK BLÖÐ mun nú vera til athugunar i Danmörku. Hér hefur fyrirtækiö Norsk Hydro boriö á góma nýlega i sambandi viö hugsanlega bygg- ingu álvers viö Eyjafjörö og þá helzt i verzlunarstaönum forna, Gáseyri, skammt frá Hörgárós- unum. Mengunarhætta hefur jafnan þóttmikilfrá álverum og verst þar sem loft er tiltölulega kyrrt, svo sem i dölum og innar- lega i fjörðum. Hafa m.a. Norð- menn oröið þess illilega varir heima hjá sér, og af spunnizt miklar deilur og umræöur. Móöa frá verksmiöjum berst langt, af þvi hafa t.d. Akureyr- ingar nærtæka reynslu frá tiö reksturs sildarmjölsverksmiöj- unnar i Krossanesi (og á Dag- veröareyri). Þykk móöan (ýldubrælan) barst jafnan yfir bæinn og langt fram I Fjörö þeg- ar hafgola var, en hún er oft daglegur atburöur viö Eyja- fjörð.NúsegjaNorömenn (ef ég hef skiliö fréttina rétt) aö meng- un frá þeirri fyrirhuguöu verk- smiðju veröi aðeins 5% af menguninni i Straumsvik, vegna annarrar og þá betri vinnsluaöferðar. Gott ef satt reynist, en sliku ber þó jafnan að taka meö varúö og leita meiri upplýsinga. Sé mengunin i Straumsvik svona miklu meiri, sýnir þaö glöggt aö illa hefur veriö aö málum staöiö og ærin ástæöa til skjótra umbóta þar. I ráöi mun vera aö láta fram fara rannsóknir á mengunar- hættu i sambandi viö hugsan- lega álverksmiöju nyröra, enda væri annaö glapræöi. En rann- saka þyrfti lika skilyröi utar meö firöinum, t.d. á Hjalteyri, sildarplássinu gamla, þar sem hús og fleiri mannvirki grotna niður ef ekki er að gert. II. Þurrkur þar, bleyta hér! Sumariö 1976 er taliö þurr- asta sumar, sem sögur fara af I Danmörku og hiö næstsólrikasta. Meöalúrkoman aöeins fjóröungur þess sem venjulegter, (50mm I staö203) i júni, júli og ágúst. Þó var þetta nokkuö misjafnt eftir landshlut- um. A austanveröu Fjóni „fyllti úrkoman varla fingurbjörg” sönglaöi fjörlegur Fjónbúi. Sér- lega slæmt var lika ástandiö á Suöur- og Miöjótlandi. Barr- önnur lönd. Bændurnir virðast hafa veriö máttarstólpar þjóö- félasins. A myndunum gefur aö lita til- raunamyllu Poul la Cour i Askov á Jótlandi. Taliö er aö til- raunir hans meö ýmsar geröir vindmylluvængja hafi komið hönnuöum flugvélavængja að verulegu gagni. Hér á landi voru áður allmargar kornmyll- ur, aðallega til aö mala rúg i brauö og grauta. En það voru vatnsmyllur viöast. Er mér i barnsminni ein slik við bæjar- lækinn á Ytri-Reistará. Þaö er afturför aö flytja inn finmalaö mjöl, oft gamalgeymt og bland- aö misjafnlega hollum geymslulyfjum. Kornmölun innanlands þarf aö aukast. Litum á húsamyndirnar. Það er fróölegt að bera saman vík- ingaaldarhús, gamlan stráþakt- an bóndabæ og annan nýlegan, hlaöinn úr múrsteinum, og með skiögarði fyrir framn. Hafmeyjan á Löngulinu i Höfn er frægt listaverk.-Vitiö þiö aö höfundur hennar á ættir sinar aö rekja bæöi til Danmerkur og Is- lands? Tilraunavindmylla i Askov um aldamótin. skógar tóku aö visna, grænt graslendiö sviðnaöi og varö aö fölri eöa gulri eyöimörk. Kartöflugrös og rófnakál visn- aöi og kornöxin ofþornuöu. Margir uröu aö senda gripi sina 1 sláturhúsiö, eöa færa þeim rándýran fóöurbæti út i hagann um hásumariö. Hin efri jarölög eru viöa gegn- þurr, svo hætt er viö uppskeru- bresti næsta sumar, nema haustiö og veturinn veröi mjög votviörasamur. Raki I jarölög- um frá fyrri tima bjargaöi frá algerum uppskerubresti I sum- ar. Nú er jarðvegur viöa þurr 1- 2 metra niður. Notkun vatns eykst lika hröðum skrefum, og mikil framræsla undanfariö gerir erfiöara um vik aö ná i vatn, og efsta jarövegslagið þol- ir minni þurrk af þeim sökum. III. Vindurinn tamiim. Vindmyll- urhafa tiökazt um langan aldur viða um lönd. En þegar ný tækni, i sambandi við gufuafl, oliu, gas og rafurmagn kom til sögunnar, uröu vindmyllurnar smám saman undir I sam- keppninni. En nú er orka dýr (sbr. oliuna) og menn þykjast sjá fram á orkuskort i mörgum löndum. Vindmyllurnar eru komnar á dagskrá aftur þar sem vindasamt er. Kári leggur til orkuna og ekki fylgir nein mengun eöa vandræöi meö úr- gangsefni. I Danmörku t.d. er nú mikil umræöa um þessi mál og tilraunir i uppsiglingu. Um aldamótin siöustu var hinn frægi lýöháskólakennari i Askov, Poul La Cour, brauðryðj andi rannsókna i gerö og notkun vindmylla. Poul var magister i eðlisfræöi meö veðurfræöi sem aöalgrein. Hann skrifar: „Þaö blæs hressilega i Askov, við höf- um aðeins 10 logndaga á ári! Hvilikt afl er þaö, sem fer ó- keypis yfir Askov — og raunar allt landiö. — Getum viö ekki beizlað vindinn á hagkvæman hátt?” Poulla Courlétekki sitja við oröin tóm heldur reisti til- raunamyllu (sjá mynd) og hóf miklar tilraunir. Ekki skal aö- feröum hans og útreikningum lýst hér, en látiö nægja aö geta þess aö viö andlát hans 1908 voru komnar 30 vindmylluknún- ar rafstöövar i Danmörku. En þegar til átti að taka aö beizla vindinn i stórum stil i Dan- mörku og viðar, kom i ljós aö ódýrara var þá oröiö aö nota disilmótora og háspennustööv- ar. Vindmyllum fækkaöi óöum. Þærvoru aö visu notaöar á nýj- an leik I striöinu 1914-1918, en siöan kom afturkippur á ný. I Danmörku voru 25 myllur i notkun áriö 1940, en þeim f jölg- aöi i heimsstyrjöldinni og voru orönar 187 áriö 1943. En sföan Bóndabær á Mors i Danmörku 1975. Gamall stráþakinn suöurjózkur bóndabær Vikingabóndahús frá Trelleborg á Jótlandi viö sum önnur lönd ella. Eggja- framleiöslan er aö visu minni á hænu hverja i þröngu búrunum en hagnaður samt meiri vegna þess aö vélvæðingu má betur koma viö. Fóörun, brynning, eggjatinsla, hreinsun, allt er orðið vélavinna. Gólfið hallast fram i rennu og velta eggin þangaö sjálfkrafa. En hænunum liöur varla vel. Þaö er svo þröngt á þeim aö þær geta ekki einu sinni teygt úr fótunum, né þaniö vængi sína. En hreyfing er þeim auövitaö eðlileg. Vönt- un áruslitilað „höggva i” verö- ur til þess aö hænsnin fara aö hrista hausinn á sérkennilegan, óeölilegan hátt. Svona búr eru leyfö i hinum EFTA-löndunum og er t.d. taliö aö um 60 milljón búrhænsni séu i V-Þýzkalandi. En mikið er um þetta deilt og tala sumir um fangabúöahænsni og fangabúöaegg (KZ hænur). V. Sumir vikingabændur bjuggu vel. Fornleifarannsóknir i Dan- mörku þykja sýna aö hinir efn- aöri bændur á vikingatimanum hafi búiö i húsum mjög svipuö- um þeim er myndir af húsi i hinni fornu Trelleborg sýnir. Hafa sum húsin verið sem litlir herragaröar, 40 metra löng, gerð úr gildum. plönkum. Auk þess forhöll (gildaskáli?) við sum, stundum stærri en ibúöar- húsiö. Leifar benda til allmikill- ar akuryrkju og viðskipta viö Litla hafmeyjan á Löngulinu I Kaupmannahöfn. lagöist starfsemin nær alveg niöur. Nú segja tæknifræöingar aö 500 stórar vindmyllur gætu ann að 10% af rafmagnsframleiðsl- unni i Danmörku — og vind- myllutilraunir eru aö hefjast aftur þar I landi og viöar, t.a.m. i Bandarikjunum. E.t.v. keppa vindmyllur sums staöar viö ýmsar aörar orkulindir I fram- tiöinni. IV. Fangabúöahænsni.l dönskum blööum var nýlega sagt frá hænsnabúum á tveimur stööum (Abenra og Brande) þar sem séu um 30 þúsund hænsni á hvoru búi i ótrúlega þröngum búrum, en slik búr hafa veriö bönnuö i Danmörku til þessa. Ensumirviljalétta þvi banniog segja danska eggjaframleiö- endur veröa undir I samkeppni I. „Þaö er skylda min aö vara viö hættum” er haft eftir lækni i Skelsör i Danmörku, þegar fréttist um áform tveggja risa- fyrirtækja (þ.e. Norsk Hydro og Sænsk Kemanard) aö reisa i fé- lagi PVC verksmiöju þar á staönum. Þessi fyrirtæki vilja framleiöa árlega um 50 þúsund tonn af plastefninu PVC. Um þetta mál virðast æöi skiptar skoöanir I Danmörku. Sumir vilja strax gleypa viö tilboöinu vegna atvinnu er af þvi mundi leiöa, en atvinnuleysi er alvar- legt vandamál þar I landi. Aörir vilja fara aö öllu meö gát, eöa lizt beinlinis illa á hugmyndina. Eru þess háttar verksmiöjur svo illa þokkaöar i Noregi og Sviþjóö, aö þeir kjósi aö koma sérheldur fyrirerlendis? spyrja sumir. Fyrirtækin þverneita aö súsé ástæöan, heldur vaki fyrir þeim mikil notkun PVC i Dan- mörku. En hvers vegna eru menn hikandi i þessu máli? Or- sökin er sú, aö plastefniö PVC er framleitt af hættulega eitruöu efni „Vinglclorid”, sem taliö er aö geti orsakaö bæöi krabba- mein og fósturskemmdir. Máliö

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.