Tíminn - 09.03.1977, Qupperneq 10

10
Miövikudagur 9. marz 1977
Söngleikar
í Reykjavík
laugardaginn 19
Þrennir söngleikar voru
haldnir i Reykjavlk þennan
laugardag, — upp úr hádeginu
sungu tveir karlakórar i Austur-
bæjarbiói, og Stúdentakórinn,
undirstjórn Rutar Magnússon, i
Félagsstofnun stúdenta, en
siðar um daginn höfbu nem-
endur Tónlistarskólans tónleika
i Háteigskirkju.
Þrátt fyrir góöan vilja gat ég
ekki sótt alla þessa atburöi —
ætlaöi aö fresta Stúdenta-
kórnum til mánudagsins, en þá
voru tónleikarnir endurteknir
áður en kórinn færi i söngför til
Bretlands — en komst svo ekki
vegna anna. Hins vegar sótti ég
söngskemmtun kórsins i fyrra,
án þess þó að skrifa um hana, og
þótti flutningur hans allur hinn
fágaðasti, þvi Rut er hinn
kunnáttusamasti söngstjóri og
áhugasöm mjög, eins og sést af
þessu ferðalagi kórsins nú. Auk
þess hefur hún góðan efnivið,
þvi að ýmsir stúdentar hafa
góðan undirbúning t.d. i kór
Menntaskólans við Hamrahlið,
þar sem Þorgerður Ingólfsdóttir
vinnur mikiö starf af óvið-
jafnanlegum dugnaði.
Karlakórar
Karlakór Selfoss og karia-
kórinn Stefnir, Kjósarsýsiu,
tóku sig saman um hljómleika-
hald i höfuðborginni laugar-
daginn 19. febr. Tilgangur þessa
samstarfs, sem er innan
vébanda Kötlu, sambands
sunnl. karlakóra, er sá að gera
kórunum kleift að koma fram
oftar en ella, án þess aö þurfa að
æfa upp heila dagskrá. Fer vel á
þessu, þvi kórfélagar eru
áhugamenn, sem „koma saman
að kvöldi dags og eiga saman
stund við söng, sem er að áliti
flestra eitthvert það útbreidd-
asta og elzta tjáningarform
mannsins”, eins og formaður
Stefnis segir I ávarpi I tónleika-
skránni.
Karlakór Selfoss var
stofnaöur árið 1965, en rekur
rætur allt til ársins 1946.
Stjórnandi hans er Asgeir
Sigurðsson — félagar um 30.
Karlakórinn Stefnir var
stofnaður árið 1975, sem liður I
félagsmálaviðleitni Framfara-
félags Mosfellinga. Stjórnandi
hefur frá upphafi verið Lárus
Sveinsson trompetleikari, en
félagar eru 56 að tölu.
Tónleikar þessir voru hinir
ánægjulegustu og meö stór-
viðburðasniði, þvi forseti
Islands var viöstaddur. Fyrst
söng Karlakór Selfoss 4 lög og
aukalag. Kórinn er nokkuö lltill,
og raddirnar ekki nægilega
samæfðar, þannig aö hann
nýtur sin bezt með undirleik
(sem Björgvin Þ. Valdimarsson
annaðist) — i þessum flokki
þótti mér bezt takast lag
Pálmars Þ. Eyjólfssonar,
fyrrum stjórnanda kórsins, við
ljóð Freysteins Gunnarssonar,
Flóinn. Sungu menn þetta ætt-
jarðarljóð sitt af miklum
fögnuði, og var skemmtilegt að
heyra og sjá ást Flóamanna á
sinu frjósama landbúnaðar-
héraði.
Næst söng Stefnir 4 lög og
aukalag. Þetta er mikill kór og
kraftmikill, og naut sin vel með
eöa án undirleiks (sem Guöni Þ.
Guðmundsson annaðist) —
þarna var e.t.v. fremst Er
haustið ýfir eftir Pál
ísólfsson og Þórö Kristleifs-
son (sem var einn heiöurs-
gesta á tónleikunum, ef mér
missýndist ekki).
Eftir hlé voru léttari strengir
slegnir: Karlakór Selfoss söng 4
lög, af mikilli sönggleði, eins og
Tondeleyó Sigf. Halld. og
klykkti út með aukalagi Veiði-
mannakórnum úr Freisehutz
eftir Weber. Stefnirsöng 4 lög af
léttara tagi, þ.ám. Sabbath-bæn
úr Fiðlaranum á þakinu, i
útsetningu Lárusar Sveinssonar
febrúar
— hér var e.t.v. leitað hæst I
margslunginni útsetningu á
þessum tónleikum. Að lokum
sungu báðir kórarnir saman,
tæplega 90 manns, þrjú lög og
aukalag, og stjórnuðu þeir
Asgeir og Lárus til skiptis. A
tónleikunum rikti mikil
stemmningsem vonlegtvar, þvi
þarna voru margir einlægir
aðdáendur karlakórasöngs, og
allir skemmtu sér hið bezta.
Tónlistarnemar
i Háteigskirkju
Tónleikar þessir voru með
miklum myndarskap og glæsi-
brag: fyrst var leikin Canzona
fyrir 4 trompeta eftir Scheidt,
en siðan sungu nemendur úr
Tónmenntakennaradeild 12 lög
úr Der Jahrkreis eftir Distler,
og skiptust á að stjórna. Þá söng
kór Tónlistarskólans tvö lög
eftir Hugo Wolf við kvæði von
Eichendorff, Hinztu bæn og
Ákall i þýðingu Þorteins Valdi-
marssonar. Og loks söng kórinn
og fjórir einsöngvarar, ásamt
tónlist
hljómsveit Tónlistarskólans,
Messu nr. 14 i C-dúr eftir
Mózart, en Marteinn Hunger
Friðriksson stjórnaði. Ein-
söngvarar voru Guðfinna Dóra
ólafsdóttir (sópran), Rut
Magnússon (alt), Friðbjörn G.
Jónsson (tenór) og Halldór
Vilhelmsson (bassi)
Tónlistarskólinn heldur annað
veifið tónleika i höfuöborginni,
og mega þeir teljast veruleg
tiðindi i músiklifinu. Kór
skólans tplur um 50 manns, og
hljómsveitin er mjög frambæri-
leg kammersveit. Yfir tónleik-
unum rikti verulega skemmti-
legur og menningarlegur andi,
og vér efumst ekki um það eitt
augnablik, að hinn harðsnúni
hópur úr Tónmenntadeildinni
munigera stóra hluti i tónlistar-
uppeldi þjóðarinnar, þegar þar
að kemur. En einsog menn vita,
hefur á ýmsu gengið með það,
og sumir jafnvel efast um að
verulegar framfarir hafi oröið
þegar allt kemur til alls. En af
tónleikum sem þessum er ekki
annað hægt en að fyllast bjart-
sýni, og ég tek ofan fyrir öllum
viðkomandi'.
3.3. Siguröur Steinþórsson
I tilefni af frumvarpi að
skattalögum hafa komið fram
ádeilur á að samvinnufélög njóti
einhverra sérstakra friðinda,
einkum af hálfu kaupmanna. I
sjónvarpsþætti um skattamál
nýverið, setti Þorvarður Elias-
son upp dæmi, semsannfæraátti
þjóðina hvers slags skattfrið-
inda samvinnufélög nytu um-
fram annan atvinnurekstur i
landinu. Og enginn af þátttak-
endum virtist véfengja þetta, i
það minnsta hreyfðu þeir eng-
um mótmælum.Ef við litum svo
á, hver raunveruleiki þessara
raka hjá Þorvarði er, og allir
samþykktu með þögninni, kem-
ur i ljós, ef skattskrár eru at-
hugaðar, að það eru fá kaupfé-
lög i þorpum úti um allt land,
þar sem kaupfélagið ber ekki
með hæstu gjöldum af fyrir-
tækjum á viðkomandi stað, ef
ekki þau hæstu. Við getum tekið
smá dæmi: Samband islenzkra
samvinnufélaga held ég að megi
fullyrða að hafi oftast verið með
hæstu gjaldendum samkvæmt
skattskrá i Reykjavik undan-
farin ár. Hvar eru skattfriðindi
þess? Við getum tekið annað
dæmi: Það er eins og mig minni
það, að hæsti gjaldandi i
Reykjavik á siðastliðnu ári hafi
verið verzlunin Hagkaup. En
getur þaö verið að þrátf fyrir há
opinber gjöld hafi hún ekki
greitt krónu i tekjuskatt. Von-
andi er þetta misminni hjá mér.
Og örugglega er þetta ekki neitt
kaupfélag. Það eru nefnilega til
fleiri skattar en tekjuskattur,
sem menn gleyma i öllum um-
ræðunum um skattamál. Ann-
ars skil ég ekki hvað talsmenn
skattfriðinda samvinnufélaga
meina með svona kjaftæði, þeg-
ar reynslan sýnir allt annað,
þrátt fyrir einhverja lagabók-
stafi. Af hverju stofna þeir ekki
samvinnufélög um rekstur
sinna fyrirtækja, til þess að
njóta þessara umtalsverðu frið-
inda, sem þeim verður svo tið-
rættum? Ég veit ekki tilþess að
neinfyrirstaða sé á þvi að menn
geti stofnað samvinnufélög,
uppfylli þeir öll skilyrði til þess.
En hvað er I veginum? Það
skyldi þó aldrei vera það að það
er ekki hægt að fara með neinn
einkagróða út úr samvinnufé-
lagi, eins og hlutafélagi eða
einkarekstri.
Gunnar Snorrason formaður
kaupmannasamtakanna ræðir
um það i viðtali við Morgun-
blaðið fyrir stuttu að verzlunin
verði aö standa jafnt að vigi, i
tilefni af þvi að dreifbýli hefur
farið fram á að fá i sinn hlut 2%
af söluskatti, að mig minnir.
Vill nú sá ágætismaður ekki
hafa fullt jafnrétti, taka að sér
nokkra bændur I vor, þegar þeir
eru búnir að kljúfa áburðar-
kaupin, (en það verður
áreiðanlega alltof mörgum
erfiður baggi) og skaffa þeim
algengustu nauðsynjar fram á
haust? Það má lofa honum
nokkrum dilkum upp i úttekt.
Sjálfsagt fær hann afurðalán
upp undir 70-80% af andvirði
þeirra i nóvember 1977, ef vel
gengur. Og restina liklega um
áramót 1978. Hræddur er ég um
að kaupmenn létu nú heyra i
sér, og það allkröftuglega, ef
þeir þyrftu að verzla mikið upp
á svona kjör, þegar söluskatt
verður að greiða mánaðarlega
fyrir nú utan vöruna, að lána
hana i 5-6 mánuði. Sannleikur-
inn er sá, Gunnar Snorrason, ef
kaupmenn eru tilbúnir að taka
að sér svona þjónustu, er fyrst
hægt að tala um jafnrétti i
verzlun.
Kaupfélögin
og verðbólgan
Þegar rætt er um verðbólgu,
eru allir sammála um að hún
komi verst niður á ellilifeyris-
þegum, öryrkjum, sparifjáreig-
endum og þeim lægst launuðu.
Og þar með obbann af bændum
á Islandi i dag. Fáir minnast á
hvernig hún brennir upp
rekstrarfé kaupfélaga, svo að
þau verða að draga saman segl-
in eða að minnka þá þjónustu
við viðskiptamenn sina, er þau
hafa veitt viðskiptamönnum
sinum á liðnum árum. En vegna
sivaxandi verðbólgu er þetta
alltaf að verða örðugra. Það
segir sig sjálft að verðbólgan
kemur með fullum þunga á
bændur, ekki tekjuhærri en þeir
eru. Einnig á afurðasölufélög-
um þeirra. Með sama áfram-
haldi,'sé ekkert aðgert, hlýtur
hringurinn að lokast. Að minu
áliti hafa hinir fjölmennu
bændafundir að undanförnu leitt
þetta berlega i ljós, þvi þessi
mál eru svo samantvinnuð, kjör
bænda og afkoma og þjónusta
sölufyrirtækja þeirra, að þau
verða tæplega aðskilin. Við
getum tekið smádæmi: Bændur
hafa krafizt þess að Stofn-
lánadeild landbúnaðarins verði
efld allverulega, sem er alveg
rétt. En það er bara ekki nóg.
Enga peninga fær maöur þar
fyrr en eitthvað er oröið
veðhæft. Þvi er það fyrsta ráð
sem flestir bændur taka eftirað
vera búniraðfá loforðumiánúr
Stofnlánadeild, aö fara i næsta
kaupfélag til að semja um út-
tekt á byggingarefni og fleiru.
Þar held ég að flestum sé vel
tekið og reynt að greiða götu
þess er ætlar sér út i fram-
kvæmdir. En þetta er alltaf að
verða erfiðara með hverju ári,
vegna magnaðrar dýrtiðar.
Ekki held ég að byggingavöru-
kaupmenn i Reykjavik væru
ginnkeyptir fyrir að lána til árs
eða lengri tima út á lánsloforö
eitt. Ég get tekið smádæmi af
sjálfum mér. Ég hef á undan-
förnum tveim árum lagt út i
mikla viðbyggingu útihúsa. Og
ekki haft mikla sjóði upp á að
hlaupa, eins og er með flesta
bændur, er leggja út i fram-
kvæmdir. Mér telst til að árið
1975 hafi kaupfélagið greitt
hringum 250 þúsund i söluskatt
af byggingarefni, er ég fékk það
árið og megnið af því i mai og
júni. Hér er um upphæð að ræða
er verður að greiða mánaðar-
lega, þvi rikið gefur engan frest.
í sjálfu sér er kannski ekkert
óeðlilegt að skulda hjá sinu við-
skiptafyrirtæki eftir miklar
framkvæmdir. En það sorgleg-
asta við það er að maður er bú-
inn að binda mikið fjármagn i
fyrirtækinu, og hefur ekki að-
stöðu til að greiða það fljótlega.
Þá kemur þetta verst niður á
þeim, er eftir eiga að byggja
upp hjá sér og ætla i fram-
kvæmdir. Það er hætt við, að
það verði ekki hægt að veita
þeim mikla fyrirgreiðslu, þrátt
fyrir að þeir væru með lánslof-
orð frá Stofnlánadeild. Hér
verða að koma til skjótar að-
gerðir stjórnvalda, ef ekki á illa
að fara. Ef þær koma ekki fljótt
til sé ég ekki annað ráð ef menn
vilja standa i skilum, en að
farga bústofni. Hann mundi
ganga langt upp i verzlunar-
skuldir, og jörð virðist enginn
vandi að losna viö undir stóð eða
sumarbústaði þéttbýlisfólksins.
En náttúrlega er þetta stór-
hættulegur hugsunargangur.
Þvi að ef svona lagað gerðist
væri maður i fyrsta lagi að
bregðast fjölskyldu sinni og
sveit, og öllum er hjálpað hafa
manni til að koma upp bygging-
um. Svo talar fólk um dugnað
hjá bændum, er leggja út i að
byggja upp hjá sér. Það er
vissulega dugnaður, þvi oftast
er ekki um annað að ræða en að
reyna að byggja upp eða að
hætta að búa, án þess að hugsa
málið lengra. Ég held að litið
yrði úr dugnaði ef kaupfélögin
hefðu ekki komið til og hjálpað
um byggingarefni og úttekt
meðan á framkvæmdum stóð.
Eins og ég sagði er ekki nóg
að efla Stofnlánadeild. Það
verður að tryggja kaupfélögun-
um það fjármagn að þau geti
gegnt skyldu sinni við viðskipta-
menn sina, eins og þau hafa gert
frá stofnun þeirra. Það held ég
að gamlar kempur eins og Þórð-
ur Pálmason, Jakob Frimanns-
son og Jón ívarsson svo fáir séu
nefndir, gleðjist einna mest, er
þeir lita yfir farinn veg, hvað
þeir gátu hjálpað mörgum
bóndanum og verkamanninum
að koma undir sig fótunum, og
sjá búin dafna og stækka. En
kaupfélagsstjóri i dag með is-
lenzka flotkrónu sem grund-
vallarmynt á áreiðanlega ekki
gottmeð að reka fyrirtæki, þar
sem mikillar þjónustu er vænzt.
Ég hef hér reynt að bregða
upp mynd af ástandinu eins og
það kemur mér fyrir sjónir i
dag, þvi sifellt heyrast fleiri
raddir er deila á samvinnufé-
lögin. Ræða um einokun og
fleira i þeim dúr, án þess að
hugsa málið neitt. Kannski eru
það svokallaðir fjölmiðlar er
ýta undir þetta tal, þvi þeir virð-
ast vera farnir að hugsa fyrir
fólk og mata það á skoðunum.
Það má kannski lika deila á
samvinnufélögin að einhverju
leyti. Þau hafa áreiðanlega
starfað of mikið i kyrrþey, og
ekki kynnt aðstöðu sina og
rekstur almenningi með nógu
sterkum rökum eins og hann er i
dag. Hvernig væri nú að bænd-
ur, þegar þeir væru búnir að
klófesta áburðinn i vor, létu þá
uppi hvað margir þeirra ættu
fyrir nauðsynjum fyrr en i
sláturtið að hausti. Þetta er ekki
orðið neitt einkamál bænda og
fyrirtækja þeirra. Þetta er mál,
er segja má að varði alla þjóð-
ina, hvernig hag bænda er kom-
ið vegna verðbólgu, lágs verð-
lags á afurðum og tvö óþurrka-
sumur bæta ekki um.
Að lokum vona ég að lestur
þessarar greinar upplýsi menn
hvað kaupfélögin eru dreifbýl-
inu mikils virði.
Meöþökkfyrir birtinguna
Ólafur Egiisson
Ólafur Egilsson:
HUGLEIÐINGAR UM SKATT-
FRÍÐINDI KAUPFÉLAGA O.FL.