Tíminn - 09.03.1977, Page 12

Miövikudagur 9. marz 1977
Fiskurinn héit sig frá iandi.
ATFERLI DYRANNA
GETUR
BENT
TIL
Dýrin I dýragaröinum I Skópje
væidu I kór nokkru áöur en jarö-
skjálftinn varö.
NATTURUHAMFARA
Allir jaröskjálftar aö kalla
koma snögglega og óvænt og
verða afleiðingarnar þvi oft
þeim mun verri. Menn hafa enn
sem komið er engin ráð til sö
segja fyrir um jarðhræringar,
en dýr viröast á einhvern hátt
skynja, þegar jarðskjálftar og
aðrar náttúruhamfarir vofa yf-
ir. Mý mörg dæmi eru um þaö
aö dýr hafi varað fólk við sllku
og þannig bjargaö þvi frá bráð-
um bana. Verða nú rakin nokk-
ur dæmi:
Þann fyrsta nóvember 1755
lagði jarðskjálfti Lissabon,
höfuðborg Portúgals, i rúst og
milli þrjátiu og fimmtiu þúsund
manns létu lifiö. Það varð holl-
enzka sendiherranum þar i
borg, de la Calmetta, og fjöl-
skyldu hanstil lifs,aö apar, sem
börn hans áttu, létu svo ófrið-
lega, aö þeir vöktu heimilisfólk-
iö, sem náöi að komast út úr
húsinu áður en það hrundi.
Einni viku áður en stóri jarö-
skjálftinn varð I Japan i
september 1923, vissu bændur
aö eitthvað slikt var I aðsigi:
Hundarnirvældu ogýlfruðu alla
nóttina og næstkomandi dag.
Yfirvöldum var tilkynnt um
þessa undarlegu hegöun þeirra
og tilkynntu þeir það aftur jarð-
fræöistöövum, sem fullvissuöu
fólk um að ekkert óvenjulegt
væriá seyöi og þaö þyrfti ekkert
aö óttast. Siðan kom eins og
lægð á undan ofviðri. Þegar
jarðskjálftinn varö, fórust eitt
hundráð þúsund manns, eitt
hundrað og fimmtiu þúsund
særöust og tvö hundruð þrjátiiu
og fimm þúsund hús eyðilögö-
ust.
Brezkur veðurfræöingur, sem
staddur var i Chile 1939, segir
svo frá: ,,Um tiu leytið um
morguninn dimmdi I lofti af
gargandi fuglageri. Um hálftólf
leytiö flýöu hundar eins og fætur
Fuglarnir tóku sig upp og flýöu.
ámáttlega, aö hræðilegt var á
að hlýðá. Starfsmenn dýra-
garðsins gerðu allt hvaö þeir
gátu til að róa dýrin en allt kom
fyrir ekki. Svo skyndilega datt
allt i dúnalogn. Hálftima áður
en skjálftinn varð bældu dýrin
sig niður titrandi af skelfingu og
bærðu ekki á sér fyrr en skjálft-
inn' kom.
Sjötta skilningarvitið.
Það er auðveldast að skýra
þessi fyrirbæri með þvi að slá
þviföstu, að dýrin hafi „sjötta”
skilningarvitið, sem geri þeim
fært að skynja þessa hluti. En
þó þykir eðlilegra að skýra
þetta á þann hátt, að skilningar-
vit dýranna hafi á milljónum
ára, þróazt á annan hátt en hjá
mönnunum. Við vitum, aö hund-
ar, kettir og hestar heyra mjög
vel. Þegár mannseyranu er að-
eins fært að greina hljóð á bilinu
þrjátiu til tuttugu þúsund hljóð-
sveiflur á sekúndu, hreingreina
dýrin hljóð allt upp i eitt
hundrað og tuttugu þúsund
sveiflur á sek. Það er sagt, að
þýzkur f járhundur þekki fótatak
húsbónda sins úr hópi mörg
hundruö manns.
En þetta gefur ekki skýringu
á öllu afbrigöilegu atferli dýr-
anna. Hvernig á t.a.m. að út-
skýra eftirfarandi: í ósló var
fyrir nokkrum árum fyrirskipuö
mikil útrýmingarherferö á
hendur rottum og skyldi fimm-
tán tonnum af rottueitri dreift
um borgina. En það vareins og
við manninn mælt, — engu var
likara en þær heföu fengiö við-
vörun, þvi rotturnar flýöu borg-
ina i tugþúsunda tali og aðeins
nokkur hundruð fundust dauðar.
Eins og alkunna er, synda
rottur burtu af sökkvandi skip-
um, og mörg dæmi eru um það,
að rottur flýja i land úr skipum,
sem lagt hafa frá landi I sina
hinztu ferð. Og þetta er
leyndarmál, sem enginn fær
skýrt.
(JB þýddi og endursagöi)
toguöu úr borginni og tiu minút-
um siöár jafnaöist borgin við
jöröu.”
Tveim dögur áður en stóri
jarðskjálftinn i San Francisco
varö árið 1906, þegar tuttugu og
þrjú þúsund hús hrundu og
margt manna fórst, flugu
dúfurnar i stórum hópum burtu
úr borginni.
Ariö 1948 eyöilagöist borgin
Ashakabad i Turkmenistan I
jaröskjálfta. Aöeins nokkur
hundruö af þeim sextiu þúsund
manns, sem þar bjuggu, björg-
uöust. Hafði afbrigöilegt hátta-
lag hunda og katta valdið þvf, að
fólkið foröaði sér.
Aðfaranótt fyrsta marz 1960
létu tólf þúsund manns lffiö i
jarðskjálfta, sem lagöi hafnar-
borgina Agadir i Marokkó I
eyöi. Kvöldið áður höfðu fiski-
mennirnir komið að landi meö
engan afla og viröist sem fisk-
urinn hafi flutt sig úr vikinni,
fjær iandi.
Samsvarandi átti sér stað i
júgóslavneska bænum Skopje
1963. Stuttu eftir miðnætti fór
sjakali i dýragarði borgarinnar
að ýlfra, og brátt tóku öll hin
dýrin undir. Ljón, tigrisdýr, fil-
ar og önnur dýr vældu svo
Hundar og kettir fóru aö ýlfra.