Tíminn - 17.03.1977, Blaðsíða 17
Fimmtudagur 17. marz 1977
17
Hermóður Guðmundsson
Arnesi
Fæddur 3. mai 1915
dáinn 8. marz 1977
Mikill baráttumaöur er fallinn.
Meö Hermóöi í Árnesi er hniginn
einn sókndjarfasti og skeleggasti
foringi islenzkra bænda á siöari
árum. Hann var vigfimur en þó
umfram allt þolgóöur i orustunni
og gaf ekki eftir fyrir þann
málstaö, sem hann taldi réttan.
Hermóöur var fæddur á Sandi i
Aöaldal, niundi sonur hjónanna
Guðmundar Friöjónssonar bónda
og skálds á Sandi og konu hans,
Guðrúnar Oddsdóttur. Alls uröu
þau systkin á Sandi tólf, tvær
systur og einn bróöir voru yngri
en Hermóöur. Ættir þeirra for-
eldra Hermóös veröa hér ekki
raktar. Þær eru vel þekktar og
m.a. raktar i bók Þórodds frá
Sandi um fööur þeirra. Þar, og i
bók Þórodds um húsfreyjuna á
Sandi, er sagt frá Sands-
heimilinu, þegar Hermóöur og
systkin hans alast þar upp.
Hermóöur gekk i Laugaskóla
1936 og 1937-’38 og fór siöan aö
Hólum i Hjaltadal og lauk þar
búfræöiprófi 1939. Þessi sumur
varhannað heiman i sumarvinnu
á Raufarhöfn til aö afla fjár til
skóladvalar og svo til aö hafa eitt-
hvað á milli handa, er hann hóf
búskapinn. Þann 4. mai 1940 gekk
Hermóöur aö eiga Jóhönnu Stein-
grimsdóttur Baldvinssonar
skálds og bónda i Nesi i Aðaldal.
Þau hófu þá búskap i Nesi og
bjuggu fyrstu árin i sambýli við
Steingrim. 1945reistu þau nýbýliö
Ames á hálfu Neslandi. Er
skemmstaf þviað segja, aö býlið,
sem þau byggöu frá grunni, er nú
með þekktustu býlum þessa lands
fyrir ræktun, myndarlegar
byggingar og mikil búskapar-
umsvif. Enn þekktara er þó og
verður Árnes i Aöaldal af
Hermóöisjálfum og þeim hjónum
báöum, svo sem siöar veröur aö
vikiö.
Þeim Hermóöi og Jóhönnu varö
fjögurra barna auðið. Þau eru:
Völundur Þorsteinn, fæddur
1940, búfræöikandidat, kvæntur
Höllu Loftsdóttur. Þau búa i
Alftanesi, býli, er þau byggðu i
Ameslandi.
Sigriöur Ragnhildur, fædd 1942,
gift Stefáni Skaftasyni, ráöunaut.
Þau hafa einnig byggt sér hús i
Arneslandi, Straumnes.
Hildur, fædd 1950, kennari, gift
Jafet Ólafssyni, viðskiptafræöi-
nema. Þau búa I Reykjavik.
Hilmar, fæddur 1953, bóndi i
Árnesi. Kvæntur Áslaugu Jóns-
dóttur.
öll hafa þau börn og tengda-
börn þeirra Árneshjóna verið
þeim samhuga og stutt aö
myndarlegri uppbyggingu þar i
Árnesi.
Hermóöur vakti snemma
athygli manna i héraöinu. Hann
var kappsamur og frækinn
iþróttamaður og tók mikinn þátt i
iþrótta- og ungmennafélagsstarfi
i sveit sinni og sýslu. Hann var i
stjórn ungmennafélagsins Geisla
i Aöaldal frá 1934. og formaöur
þess 1937-’43. Eftir aö hann hóf
búskap voru það búnaöarmálin,
sem áttu hug hans öðru fremur.
Hann var kjörinn formaöur
Búnaðarfélags Aöaldæla 1943 og
var þaö æ siöan. 1947 var hann
kosinn I stjórn Búnaöarsambands
Suður-Þingeyinga og varö
formaöur þess 1949 og var þaö
siöan. í stjórn búnaöarsam-
bandsins vann hann aö mörgum
framfaramálum, braut upp á
nýmælum og leiddi sambandið
fram til margháttaörar baráttu
til hagsbóta fyrir bændastéttina.
Eftir aö ákveöiö haföi veriö aö
minnast 100 ára afmælis
búnaöarsamtaka i sýslunni 1954
meö ritun búnaðarsögu, beitti
Hermóöur sér fyrir þvi, aö bók sú
yrði aukin, meö þvi aö gefa i
lýsingu meö myndum af öllum
býlum sýslunnar. Rit þetta,
„Byggðir og bú”, sem út kom
1963, varö fyrst i flokki svipaöra
rita, sem siöan hafa veriö gerö i
mörgum öörum sýslum og hafa
notið vinsælda. Hann beitti sér
fyrir stofnun Ræktunarfélags
Aöaldæla eftir aö lög um
ræktunarsambönd voru sett, og
þá þegar voru keyptar stórvirkar
jaröræktarvélar. Siöar var
ræktunarsambandið Arður
stofnaö 1958. Hermóöur var alltaf
formaður þess og framkvæmda-
stjóri. Umsvif þess voru jafnan
mikil og kom þar, sem annars
staöar fram dugnaður og fram-
sýni Hermóðs.
Ariö 1966 beitti Hermóður sér
fyrir stofnun Veiöifélags Mýrar-
kvislar og var formaöur þess
fyrstu árin. Fljótlega var þar
ráöizt i byggingu mikils laxastiga
og þótti þaö mikiö átak og kostaði
baráttu, sem hvildi á herðum
Hermóös.
Hermóöur var kjörinn i stjórn
veiðifélags Laxár 1957 og tók viö
formennsku þess 1968 viö lát
tengdafööur sins. Sem formaöur
þess hóf hann baráttuna til vernd-
ar Laxá, sem siöar veröur aö
vikiö. Hann var formaöur
„Héraösnefndar Þingeyinga i
Laxármálinu”, sem kosin var
sumariö 1969 og skipuö var full-
trúum sveitanna, sem áttu lönd
sin aö verja. Siöar, þegar
Landeigendafélag Laxár og
Mývatns var stofnaö snemma
sumars 1970, var Hermóður
kosinn formaöur þess og gegndi
formennsku þar alla tiö.
Hermóður var kosinn I stjórn
Landssambands veiöifélaga og
varö formaöur þess 1973. Hann
var fulltrúi á aöalfundum Stéttar-
sambands bænda frá 1963 og
siöari árin, var hann i varastjórn
þess.
Fjarri mun aö félagsmálastöf
Hermóös séu hér fulltalin. Þaö
segöi heldur ekki allt um þau.
Meira var um þaö vert, aö hann
varhvergihálfur. 1 öllum þessum
störfum sýndi hann frábæran
dugnaö og ósérhllfni.
Hermóöur braut upp á mörgu
nýju íbúskapsinum, reyndi nýjar
búgreinar og var jafnan með
þeim fystu aö taka upp tækni og
nýjungar,sem til framfara máttu
horfa. Lengi stundaði hann til
dæmis rófnarækt i stórum stll og
með meiri tækni en annars
staöar tiökaðist. Þessi ræktun
kom til viöbótar viö þann búskap,
sem flestum öðrum heföi þótt nóg
um aö sinna. Þau Jóhanna og
Hermóður voru bæöi stórhuga og
ekki hallaöist á um dugnaöinn.
Fljótlega bárust sögur af
umsvifum þeirra og þótti
mörgum, sem þau hlytu að reisa
sér huröarás um öxl. En þar sem
kappinu fylgdi bæöi eljusemi og
úthald, sigruöu þau saman hvern
hjallann af öðrum, þótt erfiöir
væru.
Ekki fór hjá þvi að gestkvæmt
yröi i Árnesi. Margir áttu þangaö
einnig erindi vegna félagsmála,
enda varö heimiliö brátt rómaö
fyrir glæsilega rausn.og gestrisni
viö lága sem háa. Þótt umsvif
Hermóös væru mikil og hann
ynni hverja stund aö búinu, sem
hann gat, virtist hann alltaf hafa
tima til að sinna þeim, sem aö
garöi bar, og hann sparaði sér
aldrei ómak til að greiöa fyrir
mönnum. Hjálpsemi hans var
mikil og einlæg. Aö þvi er ég bezt
veit, var Hermóöur frumkvööull
aö þvi aö bændur nýttu sjálfir til
fullnustu og án milliliöa þau
hlunnindi, sem felast i góöri lax-
veiði. Þau hjón ráku um skeiö
veiöiheimili I eigin húsi, eftir að
hafa endurbyggt þaö uppúr 1960.
Siöan var byggt sérstakt veiöi-
heimili 1967 og hefur það tvisvar
veriö stækkaö. Af þessu hefur
fjölskyldan haft atvinnu og aröur
fariö til uppbyggingar þar heima,
sem annars heföi veriö fluttur
burtu.
Hermóöur lét þjóömálin, 1
viöum skilningi þess orös, sig alla
tiö miklu skipta, þó aö hann
gerðist aldrei stjórnmálamaöur
eöa færi inn I flokkabaráttu. Þar
mun honum þó hafa staöiö opin
leiö til frama. Hann var i upphafi
sjálfstæðismaður og skrifaði þá
tlðum um þjóömál I Morgun-
blaöiö. Eftir aö leiöir skildu viö
þann flokk, geröist hann æ rót-
tækari i skoðunum, hygg ég að
þar hafi mestu ráöiö afstaöan til
sjálfstæöismála þjóöarinnar,
efnalegra og menningarlegra,
þar vildi hann engum þola hálf-
velgju eða undanlátssemi viö
erlend völd. Slikt var fjarri skap-
gerö hans. Um þessi mál og önnur
skyld skrifaði hann margar
hvatningargreinar.
Það var áriö 1963, aö mönnum
höföu borizt óljósar fregnir af
ráðageröum, sem uppi voru um
stórvirkj. i Laxá viö Brúar með
stiflugerö og flutningi Svartár og
Suöurár i Mývatn og Laxá. Þá
gerir VeiöifélagLaxár sina fyrstu
samþykkt og andmælir þessum
áformum. Þetta var upphaf
þeirrar löngu og miklu baráttu,
sem Þingeyingar urðu aö heyja i
meira en áratug. Næstu ár var
reynt aö fylgjast meö málinu, en
litiö var látið uppi af hálfu yfir-
valda og virkjunaraöila. Þaö er
fyrst eftir áramót 1969, aö
Hermóöi tókst aö fá fram I dags-
ljósið hverjar fyrirætlanirnar
væru. Þá voru viðbárur strax
orðnar þær, aö of seint væri aö
mótmæla. Allt væri búið aö skipu-
leggja, aöeins eftir aö
framkvæma.
Þaö er ekkinokkur vafiá þviaö
hér réði dugnaöur og harösækni
Hermóös úrslitum. Þaö mátti
ekki seinna vera, að þessi barátta
hæfist. Saga Laxármálsins
veröur ekki rakin hér, en vist er,
aö siöar veröur litiö á hana, sem
timamót i islenzkum náttúru-
verndar- og umhverfismálum.
Fyrir þessa baráttu hafa sjónar-
miö breytzt og annaö mat er nú
lagt á gæði lands okkar en áöur og
veröur þjóðinni til meiri far-
sældar.
Þau ár, sem baráttan i
Laxármálinu stóö, eyddi
Hermóöur hana óhemju mikilli
vinnu. Það vita þeir bezt, sem
næst honum stóöu. En sú vinna
var ekki og veröur aldrei metin á
verölagsskrá'r, enda var þar um
mörg ársverk aö ræöa á
mælikvarða timareiknings-
manna. Þaö var einmitt I þessari
baráttu, sem ósérplægni
Hermóðs kom skýrast fram, þó
aö ööru hafi verið hampaö af
óvinveittum aöilum, sem minna
þekktu til. Barátta hvilir ætiö á
göfugum hugsjónum. Hermóöur
haföi ætiö meö sér 1 baráttunni
sveitir vaskra manna . ekki
aðeinsheima i héraðinu heldur og
viöa um landið. En hann var
óumdeilanlega foringinn, þaö
mátti ekki gleymast. Fyrir
baráttu Hermóðs Guömunds-
sonar og félaga hans i Laxár-
málinu stendur öll Islenzk bænda-
stétt i þakkarskuld .
Þegar Islenzkir bændur geröu
för til aö heimsækja stéttar-
bræður og skyldmenni I Kanada
1975, voru þau Hermóöur og Jó-
hanna þar á meöal. Þá sköpuöust
mikil og góö kynni bæöi meöal
ferðafólksins og svo á milli þess
og gestgjafanna. Hermóöur og
Jóhanna voru ótvirætt
meðal vinsælustu feröafélag-
anna, og þau nutu feröarinnar
vel, þótt erfiö væri. En þvi get ég
þessa hér, aö þaö sýnir einn þátt i
skapgerö Hermóös. Eftir
heimkomuna var hann sifellt aö
hvetja til þess, aö böndin við
Vestur-tslendinga yröu treyst, og
aö alltyröi gert til aö greiöa götu
þeirra, sem hingaö koma. Þegar
Vesturlslendingarvoru héra ferö
siðastliöiö sumar, var Hermóöur
kominn á sjúkrahús og likamlegt
þrek hans lamað. Samt sem áöur
var hugurinn óbugaöur og eitt af
þvi sem var efst i huga hans var
það hvaö sýsla hans og búnaðar-
sambandiö gætu gert fyrir þetta
fólk.
Jóhanna og Hermóöur voru
ákaflega samhent hjón. Þaö
leyndi sér ekki, aö samband
þeirra I bliöu sem stríöu byggðist
á gagnkvæmri viröingu og
trausti. Þau virtu hæfileika hvort
annars og vissu að meö þvi aö
standa saman, nýttust þeir bezt.
Enginn getur háö langa og haröa
baráttu einn og óstuddur. Allir
eiga sinar veiku hliöar og veiku
stundir. Þá er ómetanlegt aö geta
leitað hollráöa hjá ástvinum.
Jóhanna mun alltaf hafa fylgzt
vel með þeim málum, sem
Hermóöur vann aö eöa baröist
fyrir og þvi haröari sem baráttan
var, stóö hún betur meö. Þaö var
þvi ekki aö ástæöulausu, aö þau
komu svo oft saman sem tök voru
á til þeirra funda, sem Hermóöur
þurfti aö sækja, og vist er aö þaö
var ekki slzt hans vilji. Eftir aö
börn þeirra uxu til manndóms og
tengdabörnin komu i hópinn, ein-
kenndist fjölskyldan enn af sömu
samhygðinni. Þar rikti einnig
samband, sem byggt var á gagn-
kvæmri virðingu og trausti. Þaö
var þvi sterkur hópur, sem stóö
aö baki Hermóði.
Hermóöur var heimakær
maður. Hann var aldrei lang-
dvölum úr dalnum og flutti
heimili sitt aldrei lengra en frá
Sandi aö Nesi. Þegar hann
dvaldist að heiman, var þaö til að
reka erindi heimkynna sinna eöa
stéttar. Þegar hann var orðinn
helsjúkur og vissi aö hverju dró .
og aö baráttunni hlaut aö vera
lokiö, vildi hann dveljast heima.
Hann undi ekki spitalavistum, en
átti þá ósk heitasta aö eyöa hinztu
stundunum heima. Meö
sameiginlegri hjálp og þrotlausri
umhyggju þeirra allra, konu,
tengdabarna, var hægt aö veita
honum þetta.
Hermóöur geröist ekki skáld á
sögur eöa kvæöi, svo sem faöir
hans, bræöur og frændur margir.
Hvort hann hefur langað til aö
yrkja ljóö er óvist. Hitt er vist aö
hann ákvaö ungur aö yrkja sina
jörö og þaö geröi hann þannig, að
þess verður minnzt meöan býliö
hans stendur og byggö fær að
dafna I dölum noröur. Viö sendum
Jóhönnu, börnum þeirra, tengda-
börnum og barnabörnum okkar
innilegustu samúöarkveöjur.
Jónas Jónsson
frá Yztafelli
t
Hermóöur Guömundsson,
Arnesi I Aðaldal er látinn, aöeins
liölega sextugur aö aldri. Þaö er
erfitt aö sætta sig viö aö sjá
honum á bak, ekki eldri en þetta,
þegar almennt er gert ráö fyrir aö
þó nokkur hluti starfsævinnar sé
enn framundan.
Þó kynni okkar Hermóös yröu
ekki löng eru þau mér svo minnis-
stæð aö mér er bæöi ljúft og skylt
aö þakka þau og minnast hans hér
með fáeinum linum. Nokkur
undanfarin ár átti ég þvi láni aö
fagna aö vinna meö honum aö
einu stærsta áhugamáli hans,
Islenzkum veiðimálum, en eins og
kunnugt er veitti hann Lands-
sambandi veiðifélaga farsæia
forystu siðan voriö 1973. Ég tel
þaö mikiö lán aö hafa kynnzt
honum, sjónarmiðum hans og
starfsháttum á þessu sviöi. Mér
mun ekki gleymast einlægur
áhugi hans og þekking á viðfangs-
efnunum, né heldur hversu ein-
arðlega hann hélt fram þeim
sjónarmiðum, sem hann taldi rétt
vera, við hvern sem var aö eiga.
Samt var hann ætíö fús til aö
hlýöa á rök þeirra, sem á ööru
máli voru og bæri þaö viö aö hann
yrði þar i minni hluta, vann hann
heils hugar aö framkvæmd þeirra
sjónarmiöa sem ofan á uröu. Eg
tel Hermóö hafa veriö einn þann
heiöarlegasta og heilsteyptasta
mann, sem ég hef kynnzt. Þar
veitég mig mæla fyrir munn allra
samstarfsmanna hans i Lands-
sambandi veiðifélaga. Ég vil nú
nota þetta tækifæri til aö votta
eftirlifandi konu hans, börnum
þeirra og tengdabörnum einlæga
samúð mlna vegna andláts hans.
En þótt ævi Hermóös yröi ekki
lengri en þetta, auönaöist honum
þaö, sem fáum einum tekst. Hann
haföi slik áhrif á samtiö sina, aö
marka mun varanleg spor i fram-
vindu þjóöarsögunnar. Þegar
hann og ýmsir sveitungar hans
töldu svo mjög gengiö á rétt sinn,
aö öryggi og hagsmunum
byggöarinnar væri stefnt I voöa,
gekk hann fram fyrir skjöldu og
veitti öflugt viönám. Þvf er ekki
aö leyna, aö ýmsir stéttarbræöra
hans töldu þar við svo stóran aö
deila, aö ósigur væri vis og
orustan fyrirfram töpuö. Hafi
slikar hugsanir nokkru sinni
flogib aö Hermóði heitnum, þá
hefur hann frekar valiö þann
kostinn, sem hefjulegri er, aö
falla með sæmd fremur en að úna
þvi, sem hann taldi rangt. — En
ég ætla ekki að rekja þá sögu hér.
Viö vitum öll aö Her-
móöur stóö ekki einn i
baráttunni, heldur fremstur
i flokki ódeigra og samhentra
manna. Við vitum lika um þann
sigur, sem aö lokum vannst. En
við munum aldrei kynnast til fulls
þvi mikla og fórnfúsa starfi, sem
að baki lá. Hitt vitum viö, aö ein-
ungisörfáir menn hafá til aö bera
þá þrautseigju, staöfestu og
kjark, sem þarf til aö leiða jafn
torsótta baráttu fram til sigurs.
Þessum eiginleikum var
Hermóður gæddur I rikum mæli,
og þvi er þaö, aö Laxárdalurinn
er enn óspilltur. Þarna var þó
meira I húfi en þaö eitt. Ég tel aö
framtiðin muni sýna, aö endalok
Laxárdeilunnar marki tlmamót,
þar sem náttúru- og landverndar-
mönnum tókst loks að snúa vörn i
sókn. Þesa gætir víða. Slðan þá
hefur til dæmis verö tekiö mun
meira tillit til réttar og hagsmuna
þeirra, sem á stórframkvæmda-
svæöum búa, en áöur var. En
fyrst og fremst er reisn islenzkrar
bændastéttar meiri eftir en
áöur. Nú erum við okkur betur
meövitandi um mátt okkar, rétt
og skyldur, bæöi viö landið og
okkur sjálf. Þvi á Islenzkt sveita-
fólk Hermóöi Guömundssyni
mikla skuld aö gjalda. Ég tel mig
hafa þekkt hann nógu vel til aö
fullyrða, aö helzt heföi hann kosiö
sér þau laun að viö látum aidrei
merki hans falla, heldur stöndum
traustan vörö um þaö, sem unnizt
hefur, og berjumst ótrauö hvar
sem hættan ógnar á ný. Þannig
minnumst viö hans bezt.
Þorsteinn Þorsteinsson
Skálpastööum