Tíminn - 05.04.1977, Blaðsíða 10

10
Þriðjudagur 5. aprll 1977
Bruni hinnar svo nefndu
Bernhöftstorfu i Reykjavik hef-
ur oröiö til þess aö aftur hafa
hafizt miklar umræöur um
vernd gamalla húsa og minja
frá fyrri tiö. Eins og oft vill
veröa gera menn á stundum
helzt til ofstækisfullar kröfur I
þessum umræöum. Þannig
berjast hinir nýju ihaldsmenn
fyrir þvi aö engu, alls engu, sé
raskaö: ekkert nýtt má koma i
staö neins gamals: allt skal
standa óbreytt sem var.
Auövitaö er of langt gengiö ef
engu má hrófla. Sú arfleifö sem
er dauö og til einskis nýt er aö-
eins til trafala og henni ber aö
ryöja úr vegi. Bernhöftstorfan
haföi um árabil staöiö eins og
opiö sár I miöborg Reykjavikur
unz áhugafólk tók sig til fyrir
nokkru og málaöi húsin i skær-
um, hlýlegum og skemmtileg-
um litum. En eftir sem áöur
stóöu húsin aö mestu leyti tóm.
Eftir sem áöur var Torfan sár i
miöborginni — þaö haföi bara
veriö settur fallegur plástur á
sáriö.
Or þvi sem komiö er er til lit-
ils aö endurreisa Bernhöftstorf-
una I sinni fyrri mynd ef ekki er
um leið svaraöþeirri spurningu,
hvaö á aö gera viö þessi blessuö
hús. Islendingar eiga nóg af
peningum, en þeir eiga ekki svo
mikiö, aö þeir geti leikiö sér aö
þvi aö endurreisa brunnin hús
til þess aö láta þau standa tóm.
Ahugafólkiö á fyrst aö svara
spurningunni um notagildi hús-
anna og sannfæra stjórnvöld og
almenning um aö þeirra sé full
þörf og aö þau megi nota til
þjóöþrifa.
Álagabletturinn og
frystihúsiö
Hvernig stendur til dæmis á
þvi aö einhver opinber stofnun
var ekki látin taka Bernhöfts-
torfuna til afnota og endurbóta?
Skyldi þaö nú ekki vera aö til
dæmis eitthvert ráöuneytiö gæti
haft aösetur I þessum húsum?
Forsætisráöuneytiö hefúr aöset-
ur sitt i einhverju eizta húsi
landsins, og hefur ekki heyrzt
annaö en aö sómi sé aö.
Menningarsjóöur keypti og lét
gera upp Landshöföingjahúsiö
fyrir nokkrum árum. Þeir sem
þar vinna eru á einu máli um aö
þetta hafi veriö hreint snjall-
ræöi. Engan hef ég heyrt segja
aö Menntaskólinn i Reykjavík
sé verr staddur fyrir þaö aö
hann býr I sinu gamla og glæsi-
lega húsi.
Seölabanki tslands stóö fyrir
þvi fyrir nokkru aö hefja jarö-
rask á staö sem borgarbúar
töldu heilaga jörö. Þeir eru
margir álagablettirnir, en þaö
undarlega i nútimanum er aö
þeim viröist slfellt fjölga. Rétt
fyrir neöan þaö dulmagnaöa
pláss, sem dró aö sér athygli
fólksins þegar Seölabankinn
vildi byggja til framtiöar — þar
rétt fyrir neöan er Sænska
frystihúsiö aö grotna niöur.
Misgengi af þessu tagi er
tslendingum likt. Af hverju er
Sænska frystihúsiö ekki gert
upp meöan þaö er hægt? Getur
ekki hinn hágöfugi Seölabanki
fengiö aösetur I Sænska frysti-
húsinu ef þaö er lagfært og
endurbætt? Skyldi slik viögerö
veröa dýrari en bygging nýs
húss.
Dýrt eöa ódýrt?
Margir spyrja á þessa lund.
Og þaö er dálitiö skemmtilegt
hversu arkitektar hafa mikinn
áhuga á vernd gamalla húsa.
Sannleikurinn er nefnilega sá,
aö fjölmargir áhugamenn um
þessi efni vilja ekki slzt viö-
halda gömlum húsum af ótta viö
hússkripi arkitektanna. Og þá
vaknar hin spurningin: Af
hverju eru gömul hús falleg og
hafa sál, en nýju húsin arkitekt-
anna ljót og sálarlaus skrimsl?
Þaö eru fleiri en menntamála-
ráöherrann sem furöa sig á þvi
aö langskólamenn vilja flöt þök
i landi, þar sem allir menn meö
óskerta vitsmuni vita aö þaö
veröur aö minnsta kosti aö vera
vatnshalli á þökum.
Þaö væri ekki vandi fyrir al-
menning aö taka afstööu meö
gömlu húsunum ef valkostirnir
væru skýrir og ótvlræöir. Ef um
þaö væri aö ræöa aö viöhalda og
hafa full not af gömlum húsum
þá er vafalitiö aö allur almenn-
ingur vildi velja þann kost. En
meöan viö höfum fyrir augun-
um sorgleg dæmi um niöur-
niöslu og skammarlega van-
rækslu, þá er fólki ekki láandi
þótt þaö yppti öxlum og óski
þess aö hrófatildriö og hjall-
arnir hverfi. Hvaö kostnaöinn
varöar getur þaö ejcki veriö
vafamál, aö þaö er ódýrara aö
halda gömlu húsi viö ef þaö er
gert i tima og jafnt og þétt held-
ur en aö brjóta niöur og byggja
upp á nýtt. A nákvæmlega sama
hátt hlýtur það aö vera ódýrara
aö nota þaö sem fyrir er heldur
en aö láta þaö fyrst drabbast
niður, leggja síðan i kostnaö viö
aö fjarlægja rústirnar og reisa
siöan ný húsakynni til aö
fullnægja þörfunum.
Fabbríkeruö framtiðer
óglæsileg
Bernhöftstorfan er hluti
allheillegrar húsaraöar i miö-
borg höfuðstaöarins. Ef þess er
kostur aö halda þessari húsa-
röö, þá ber vitanlega aö velja
þann kost, en aö þvi tilskyldu aö
hægtsé aö hafa not af húsunum.
Til hvers eru hús eiginlega ef
fólk á ekki aö nota þau? Dauö
hús eru ekki til neins nema traf-
ala, en hús sem iöa af lifi og
starfi gegna því hlutverki sem
þeim var ætlaö. Þaö er ekki nóg
aö tala um fortiöina, einhvern
byggingarstil frá liönum tlma.
Fyrst á aö tala um framtlöina.
En framtlöin getur engin orö-
iö, ef hún sprettur ekki á eölileg-
an hátt upp úr fortiö og samtiö.
Sú framtiö sem tölvu-
spekúlantar, skipulagsfræö-
ingar og arkitektar eru alltaf aö
reyna aö fabbrikera viröist ekki
munu veröa glæsileg. Meöal
annars þess vegna sjá menn
eftir þeim húsum sem byggö
voru áöur en þessir fræöingar
fóru aö láta aö sér kveöa. Þau
eru einfaldlega náttúrleg,
manneskjuleg, eölileg.
Manni hrýs satt aö segja hug-
ur viö þvi aö láta hugann reika
til allra þeirra húsa vlöa um
land sem þessi árin hafa veriö
aö grotna niöur i islenzkri van-
hirðu. Crti I Viöey stendur eitt-
hvert merkasta og ágætasta hús
landsins. Fyrir nokkru var eitt-
hvaö gert fyrir Viöeyjarstofu,
vonandi nóg til aö varna
skemmdum, en enn þá vantar
þar mikið á. Þaö vantar lif. Þaö
vantar hlutverk, sem hægt er aö
gegna I þessu húsi. Þaö er sama
þótt slikt hlutverk veröi ekki
bráöanauðsyn vegna atvinnu-
lifs eða efnahags þjóö-
arinnar: þaö má vera hálf-
gert prjál, — en Viöeyjarstofa
á ekki aö standa tóm og dauö
eins og minnisvaröi um
þaö sem einu sinni var glæsi-
legt og stolt en er oröiö að lág-
kúru og vesaldómi. Hún á aö
vera hluti af starfandi samtlma
og veröa honum samferöa inn i
framtiöina, eins og Stjórnar-
ráöshúsiö, Landshöfðingjahús-
iö, Menntaskólinn, Bessastaöa-
stofa, Ráöherrabústaöurinn og
fleiri slik merkileg og sögurik
hús.
Það er framsóknin sem
máli skiptir
Þaö sem hér hefur veriö sagt
um hús á einnig viö um
menningararfleifö þjóöarinnar
almennt. Menningin er ekki
stakkur sem hægt er aö steypa
yfir lifandi fólk eins og fjötri.
Hún er hluti af lifi fólks og skap-
ast i amstri þess. Allan
menningararf á að vernda, en
hann veröur aöeins verndaöur
meö þvi aö hann sé lifandi og
frjór þáttur i þjóölifinu. Þaö er
framsóknin sem máli skiptir, en
ekki ihaldið. Dauö arfleifö,
fjötrar hins liðna, á aö fara
beint á haugana. Lifandi arf-
leifö, frjó og iöandi, er á hinn
bóginn lindin sem framtiöin
sprettur upp úr.
Þaö er sannarlega raunalegt
þjóöareinkenni aö láta minjar
og arf grotna niöur fyrir augum
sér i fullkominni vanhiröu meö-
an stiginn er dansinn kringum
gullkálfinn, óg ætla svo aö rjúka
upp til handa og fóta þegar allt
er um seinan. Islendingar veröa
aö læra af þeirri reynslu sem
Bernhöftstorfan er tákn fyrir.
Til hvers eru hús?